İran Şahı Rıza Şah Pehlevi’nin son İzmir ziyareti 22 Haziran 1934 -1

26 Ekim 1923 tarihinde, yani Türkiye Cumhuriyeti’nin ilanından üç gün önce, Şehinşah Rıza Pehlevi kendini İran Şahı ilan etmiş ve Pehlevi hanedanını kurmuştur. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra, Türkiye ile İran arasındaki bozuk olan ilişkilerde bir düzelme olduğu gözlenmiştir. Bu düzelmede; Atatürk’ün “Yurt’ta Barış, Dünya’da Barış” öngörüsünün ve uygulamasının büyük payı büyük olmuştur. 

Onun ve Şehinşah Rıza Pehlevi’nin öncülüğünde, 28 Aralık 1933 tarihinde Türk-İran dostluk anlaşması imzalanmıştır. Yapılan bu antlaşmayla, Türk-İran ilişkilerinin daha iyiye gideceğinin işaretleri alınmıştır. Atatürk, işte o günlerde, ülkesine gelen her konuğa modern Türkiye’yi gezdirip, tanıtmak istemiştir. 

Atatürk; “Şah için nasıl bir program yapalım?” Kimi ‘Orman Çiftliği’ne götürmeyi önermiş, kimi de “Merinos’u gezdirelim” demiştir. Atatürk önerilerin hiçbirini beğenmemiş ve: 

“Bütün bunlar İran’da da var. Onlarda olmayan bir şey yapmalı, farkımızı ortaya koymalıyız” demiş ve kafasındaki kararını şöyle açıklamıştır: “Opera yapacağız!”

İşte ilk Türk operası olan ‘Özsoy’ böyle doğmuştur. Operanın konusunu, İranlıların ‘Şehnamesi’nden esinlenmiştir. Bu öyküyü yazma görevi Münir Hayri Egeli’ye verilmiş, bestelemesini de Adnan Saygun yapmış ve böylelikle Türkiye’nin ilk opera eserini yaratılmıştır. 

19 Haziran 1934 günü, Özsoy operası, iki devlet adamının huzurunda sahnelenmiştir. Operadan çok etkilenen Şehinşah, Atatürk’e:

“Sen Başkomutan, ben er” demiştir. Atatürk, bu mucizenin yaratıcılarını Çankaya Köşkü’nde ağırlamış, kutlamış ve engellemeye çalışanlara da şöyle seslenmiştir:

“Bu, bir devrim hareketidir!” 

Dört günlük Şehinşah’ın Ankara ziyareti sırasında, Türk Hükümeti kutlamaların ve ağırlamaların en aşırısını yapmıştır. 

22 Haziran 1934 günü saat 12.00’de, Atatürk ve Şehinşahı Rıza Pehlevi, Başbakan İsmet Paşa, Dışişleri Bakanı Tevfik Rüştü Bey, İran Dışişleri Bakanı Bekir Han Kazimi ve diğer ilgililerle birlikte İzmir’e gelmişlerdir. O günkü karşılamayı Cumhuriyet gazetesi; “İzmir Sevinç İçinde”, ‘Yeni Asır’ gazetesi ise; “Hoş Geldiniz Büyük ve Aziz Şefler” başlığıyla yayınlamışlardır. Anadolu gazetesinin o günkü başyazısını Farsça yazmıştır.

Heyet, önce Bornova’daki Ziraat Okulu’nu gezmişlerdir. 22 Haziran 1934 tarihli ‘Yeni Asır’ gazetesinin haberi şöyle olmuştur:

“Vali Kazım Paşa dün sabah saat sekiz buçukta otomobille Manisa’ya giderek, Gazi Hazretleriyle Şehinşah Hazretleri’ni Manisa’da karşılamışlardır. Manisa’dan Bornova’ya gelirken, Beşyol mevkiindeki okul önünde halk davullarla büyük misafiri karşılamaya çıkmıştı. 

Manisa ile İzmir Vilayeti sınırında Türk-İran bayrakları ve halılarla süslenmiş büyük bir tak yapılmıştı. Bornova Fırka başkanı Cemal Bey bu tak önünde Gazi Hazretleri ile Şehinşah Hazretleri’ne çiçek sunmuşlardı.

Otomobiller Bornova’ya girerken coşkun tezahürat yapıldı. Fırka teşkilatı, muhtelif heyetler ve okullar yollarda görkemli karşılama yapmışlardı. Otomobiller Bornova Ziraat Okulu önünde durdu. Halk ve öğrenci tarafından büyüklerimiz şiddetle alkışlandılar. Bahçe kapısından binaya kadar yerlere halı döşenmişti. Otomobillerden inildi. Önde Gazi Hazretleriyle Şehinşah Hazretleri ve İsmet Paşa ilerlediler.

Kapı önünde Yörük elbisesiyle Türk’ün güzelliğini gösteren mini mini çocuklar yer almışlardı.

Gazi Hazretleri Şehinşah Hazretleri’ne:

‘Bunlar Yörük kızlarıdır’ dediler. Sonra sevimli bir yavruya dönerek:

‘Kızım senin adın ne?’ Diye sordular. Yavrucak gelerek adının ‘Dudu’ olduğunu söyledi. Tam okulun içi kapısında iki öğrenci Gazi Hazretleriyle Şehinşah Hazretleri’ne iki buket verdiler.

Misafirler okulda hazırlanan meyve sofrasına oturdular. Misafirlere kayısı, şeftali, kiraz, armut ve Şaşal suyu ikram edildi.

Burada on dakika dinlendikten sonra okulun dershane ve laboratuarları gezildi. Çıkışta aynı tezahürat yapıldı. Gazi Hazretleri halka hitaben:

‘Nasılsınız?’ Diye iltifatta bulundular. 

Halk bu candan soruya; ‘Var ol’ cevabıyla karşılık verdi.

Saat 12’yi yirmi geçe Bornova’dan hareket edildi. Gazi Hazretlerinin otomobilini elliden fazla otomobil takip etti.”

Saat tam 12.30’da otomobille Halkapınar Şehitliğine gelen Atatürk ve konukları askeri selamlamanın ardından, şehir bandosunun çaldığı İran Marşı eşliğinde halkın ‘Yaşa, Varol’ tezahüratları arasında karşılanmıştır. Atatürk, İzmir Belediye Başkanı Behçet Salih Uz, idari ve askeri heyeti, Şehinşah Rıza Pehlevi’ye takdim etmiş ve kısa bir konuşma yapmıştır. Bütün üst düzey görevliler, piyade, bahriye ve jandarma kıtaları, öğrenciler ve İzmir halkı “Hoşemedi” yazılı takın altından itibaren misafirlerini selamlamış, öğrenciler de yollarına çiçekler serpmişlerdir. Tam o sırada toplar atılmaya başlamış, fabrikalar, limandaki vapurlar düdüklerini çalarak yüce misafirlerini karşılama törenine katılmışlardır. Cumhurbaşkanı ve misafiri halkın yoğun tezahüratları arasında otomobille şehitler Abidesi’nin önünden geçerken, Atatürk abideyi selamlayarak konuğuna anıt hakkında bilgi vermiştir. Yarın, Atatürk’ün son İzmir seyahatinin son gününü anlatacağım.

Ahmet Gürel