12 Eylül'ün gizli dosyaları

12 Eylül 1980 askeri darbesinin üzerinden 33 yıl geçti. Bu süreçte darbeyi, daha çok mağdurların anlatımları, olayın tanıkları ve gazetecilerin yazdığı kitaplardan öğrendik. Darbelerle gerçek toplumsal bir hesaplaşma yerine çoğunlukla siyasi hesaplar öne geçti. Peki darbeyi yapan Türk Silahlı Kuvvetleri, 12 Eylül’e nasıl hazırlandı? Cuntanın lideri Kenan Evren, askeri müdahale için hazırlıklara ne zaman başladı; hangi komisyonu kurdurdu? Darbe sürecine hangi komutanlar katıldı, ne gibi yazışmalar, toplantılar yapıldı? Darbe hazırlığı mektuplaşmalarında neler yazıyor? Asker, darbe öncesi siyasete “gizli” olarak nasıl müdahale etti? Müdahalenin yol haritası olan Bayrak Harekât Planı nasıl oluşturuldu? Evren, bu plana ne zaman imza attı ve ilk sözü ne oldu? Darbeye aktif olarak katılan ve daha sonra Genelkurmay Başkanlığı’na dek yükselecek olan isim kim? Karargâhın “karşı darbe” korkusunun arkasında ne vardı? Bu soruların yanıtı Genelkurmay’ın 12 Eylül davası için Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya’nın sanık olarak yargılandığı mahkemeye gönderdiği “çok gizli” belgelerde saklı. Binlerce sayfa belgeyi taradık ve 12 Eylül’ü bu kez “darbeyi yapan” tarafın gözünden, Genelkurmay’ın belgelerinden aktarıyoruz.

Demokrasi için ikaz!

Genelkurmay Başkanlığı tarafından 12 Eylül davası için mahkemeye gönderilen belgeler, 1980’de yapılan darbeden önce Kenan Evren liderliğindeki kuvvet komutanlarının, ordu komutanlarıyla gizli toplantılar yaparak, askeri müdahale için koşulları değerlendirdiklerini ortaya çıkardı. Aralık 1979’da İstanbul ve Diyarbakır’da yapılan iki toplantıda, “anarşinin durdurulması için” TSK’nin ülke yönetimine müdahalesinin şekli tartışıldı. Toplantıya katılan ordu komutanları, 27 Mayıs gibi bir müdahaleye karşı olduklarını, buna henüz kamuoyunun hazır olmadığını kaydetti. Meclis’in kapatılmaması ve demokratik usulden ayrılınmamasını isteyen komutanlar, ülkenin içinde bulunduğu durumdan çıkması için cumhurbaşkanı ve parti liderlerinin “ikaz” edilmesi ve Meclis üstünde olağanüstü bir hükümet kurulması önerisinde bulundu.

Genelkurmay Başkanlığı’nın Kenan Evren ve Tahsin Şahinkaya’nın sanıkları olduğu darbe davası için gönderdiği son belgelerin içinde 12 Eylül öncesi yapılan gizli toplantıların tutanakları ortaya çıktı. Tutanakları göre Kenan Evren liderliğindeki kuvvet komutanları, 21 Aralık 1979’da İstanbul’da ve 25 Aralık 1979’da Diyarbakır’da ordu komutanları ile iki toplantı yaptı. Toplantıda, ülkenin içinde bulunduğu “anarşi durumu” ile “siyasi bunalım” ele alındı, bu konuda TSK’nin ne yapması gerektiği konusunda ordu komutanlarıyla fikir alışverişinde bulunuldu.

‘Toplu istifa edelim’

2. Kolordu Komutanı Korgeneral Recep Ergun: Bugüne kadar gördük ki, şimdiki hükümet şekilleri ile anarşi ve bölücülüğün tırmanmasına bir türlü mani olunamıyor. Çünkü anarşi ve terörün yasal süt anaları vardır. Anayasa Mahkemesi, Danıştay başta olmak üzere Emniyet, idare ve TRT bu anarşistlerin arkasındadır. Türk kamuoyu 27 Mayıs benzeri bir hareket için henüz hazır değil. Kamuoyunun yüzde 99’nun bizden olması gerekir. Hâkimler kanunları işletmiyorlar. Zaten işletseler bugünlere gelinmezdi. Mesela 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4’üncü maddesi vardır. Bu maddeyi hâkimlerimiz işletmiş olsalardı şimdiye kadar binlerce memur işten çıkarılırdı. 200 gün içerisinde hükümetçe açıklanan bazı vaatlerin sonucu beklenmeli. Cumhurbaşkanı seçimi de bu sürecin bitimine rastlamaktadır. Ordunun bu tarihe göre planlama yapması gerekir. Bu anarşik durumdan kurtulmak için üç yol olabilir: Doğrudan doğruya yönetime el koymak. Dolaylı yoldan yönetime el koymak. İkaz etmek. Doğrudan yönetime el koymayı uygun bulmuyorum. Silahlı Kuvvetler’i yıpratır ve büyük gaileler açar. 27 Mayıs’ı yaşadık, zararlarını çektik. Dolaylı yoldan yönetime el atma; anayasa kalacak, parlamento kalacak. Böylece yönetimi üzerine alanlar suni hareketler yaparak zamanı uzatacaklar ve sulandıracaklar. İkaz etmeyi uygun buluyorum. Hatta bir ikaz hepimizin istifası ile de yapılabilir.

‘Anarşiye çözüm bulun’ mektubu

İstanbul ve Diyarbakır’da yapılan iki toplantıda siyasilerin “ikaz” edilmesi önerisi çıkınca, Evren ve kuvvet komutanları 26 Aralık 1979 tarihinde parti liderlerine uyarı mektubu gönderilmesine karar verdi. Siyasilerin ülkedeki anarşiye çözüm bulmaması halinde TSK’nin üzerine düşen görevi yapacağı belirtilen uyarı mektubu, 27 Aralık 1979 tarihinde Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’e teslim edildi. Korutürk de 2 Ocak 1980’de Başbakan ve Adalet Partisi (AP) Genel Başkanı Süleyman Demirel ile Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Bülent Ecevit’i Çankaya Köşkü’ne birlikte davet ederek iki lidere uyarı mektubunu verdi.

‘Aşırı uçlar temizlenmeli’

5. Kolordu Komutanı Korgeneral Süreyya Yüksel: Silahlı Kuvvetler’in çok zinde ve bir şeye bulaşmamış olarak elde kalması lazım. Memleketin ve milletin yegâne güvencesi Silahlı Kuvvetler’dir. Bunun için ilk hareket tarzı olarak Meclis içerisinde geniş tabanlı bir koalisyon aklıma geliyor. Ancak bu koalisyon içinde bulunan iki büyük partinin aşırı uçlardan arındırılması gerekir. Başlangıç plana geçmeden Silahlı Kuvvetler’in ikazı ve müdahalesiyle bunun gerçekleştirilmesi uygun olur. Ancak idare Silahlı Kuvvetler’e geçebilir de. Buna meydan vermeyecek doğrudan doğruya idareyi almayacak tertipleri almak lazım.

Harp Akademeleri Komutanı Orgeneral Bedrettin Demirel: Bugün için ordunun birinci vazifesi dış değil, iç düşmanların temizlenmesi oluyor. Millet bu görevi bizden bekliyor, yegâne çareyi orduda buluyorlar. Bugün anarşi devletin içindedir. Anarşinin anası devlettir, sokakta değildir. Devletin yasama, yürütme ve yargılama organları sokaktadır. Anarşi TBMM’den kaynaklanıyor ve parlamento hastadır. Böyle olunca bunu düzeltecek olan ordunun yönetime bir şekil vermesi gerekiyor... Bu kurtuluş şimdiki sistemin içinde mümkün değildir. Bu seçim sistemi ile yeni bir seçim yapılsa yine aynı olacaktır. Silahlı Kuvvetler’in müdahalesi nasıl olacaktır: Evvela Meclis ve Senato başkanlarına çok sıkı bir ihtar verilmelidir. ‘Şunları şunları yapın, bunları yapmazsanız gayri meşru olursunuz.’ Gayri meşru olunca da müdahale meşru olur demek lazım. Bunu yapmazlarsa partiler üstü bir hükümet kurmalı. Bu hükümet Meclis içinden veya dışından olabilir. Bu hükümete Meclis güvenoyu vermezse, gayri meşru olur ve dolayısı ile feshedilebilir. Bu ikazın Cumhurbaşkanı tarafından yapılması uygun olur.

1. Ordu Komutanı Orgeneral Necdet Üruğ: Silahlı Kuvvetler sıkıyönetim ile zaten müdahalenin fiilen içindedir. Fakat anarşiyi durduramamıştır. Biz anarşiyi durdurmak için müdahale edeceğiz. Bunun başarı veya başarısızlığı Silahlı Kuvvetler’e mal edilecektir... 27 Mayıs tipi bir müdahaleyi kabul etmiyorum. Bunun parlamenter bir görünüm içerisinde yapılması lazımdır. Ben de bir ikaz mekanizmasının işletilmesini uygun görüyorum. İki büyük partinin başkanları ile görüşmek uygun olur. Onları ikaz ederek içlerindeki aşırıları temizlemeleri istenmelidir. İkinci aşama olarak bir hükümet teşkil edilecektir. Bu kurulacak hükümete olağanüstü yetkiler verilmelidir.

‘Halk bekliyor’

25 Aralık 1979 günü Diyarbakır’da yapılan toplantıda ise şu konuşmalar geçti:
6. Kolordu Komutanı Korgeneral Nevzat Bölügiray: Askeri müdahalenin gereği zaten gelmiştir ve hatta yüksek kademe geç kalmış haldedir. Subay ve astsubay kâfi gelmiyor. Belki de kısmi seferberlik ilanını daha gerektirebilir.

2. Ordu Komutanı Orgeneral İbrahim Şenocak: Bu işin sonu ne olacak? Asker tedirgin. Üstlerinden bir şey bekliyor. Halk da bekliyor. Her taraf tutuklu ile dolu. Bunlar ne olacak? Bugünkü mevzuatla 67 ilde sıkıyönetim ilan etseniz durum aynı olur.

2. Taktik Hava Kuvvet Komutanı Korgeneral Halit Toroslu: İkaz ve ihtar verilsin. Siyasi parti liderlerini toplayıp hepsine izahlı son bir uyarı yapmak gerekir.

7. Kolordu Komutanı Korgeneral Cemalettin Altınok: Asker müdahale ederse zayıflar. Kadromuz yok. Fakat ağırlığımızı koymalıyız. Gelecek günler çok karanlık. Orduda bile sağ-sol var diyor teğmenler.

Oktay: Devrim Konseyi gibi cunta olmalı

Tutanaklara göre 21 Aralık 1979’da İstanbul Selimiye Kışlası’nda yapılan toplantıda söz alan 3. Ordu Komutanı Korgeneral Fikret Oktay şunları söyledi: “Bütün vatandaşlar ve kamu görevlileri arasında meydana gelen sağ ve solu birleştirecek bir güce ihtiyaç vardır. Demokratik usulden ayrılmamak lazım. Zira bütün dış dünya bizi gözlüyor. Uluslararası ve kamuyu izlenimi esastır. Silahlı Kuvvetlerimizin üst kademesi olan sizlerin bu işe el atması ve gütmesi lazım. Korgeneral üzerinde bir seviyede Devrim Konseyi gibi bir cunta teşkil edilmeli, böylece idare üzerinde güdüm sağlanmalı. Hiyerarşik düzen içerisinde kanımızın son damlasına kadar sizlerin emrindeyiz.”