"Aylık misafirim geldi", "Hastayım", "Ay başındayım", "Halam geldi!" ve daha niceleri... Türkiye'de çok sayıda kız çocuk ve kadın regl olduklarını nesilden nesle geçen bu ifadelerle dile getiriyor. Bugün beşincisi kutlanan 28 Mayıs Dünya Adet Hijyeni Günü'nün bir amacı da, kadın üreme sağlığı konusunda bu gibi tabuları kırmak.

Ergenlik çağına gelen çocuklar arasında kadın üreme organı, adet döngüsü ve adet hijyeni konusuyla ilgili soru işaretleri günümüzde de yaygın. Uzmanlar regl konusunun bir tabu olmaktan çıkamadığına dikkat çekiyor.

Türkiye'de biri avukat, diğeri akademisyen iki genç kadın tam da bu nedenle 2017'de güçlerini birleştirdi ve bir sosyal sorumluluk projesini hayata geçirdi: "Konuşmamız Gerek".

İlayda Eskitaşçıoğlu ve Bahar Aldanmaz, proje kapsamında ortaokul çağındaki kız çocuklarını ilk regl dönemlerine hazırlamak için saha çalışmaları yapıyor. Adana'nın Yumurtalık ilçesinde tarım işçisi kadınlarla başlayan yolculukları İstanbul - Zeytinburnu'ndaki mülteci çocuklara kadar uzanıyor.

İki yılda 3 binden fazla kız çocukla bir araya gelen ikili, sahada çocuklarla yaşadıkları deneyimleri anlatıyor.

"Erkeklere neden olmuyor? Haksızlık değil mi?"

Eskitaşçıoğlu ile Aldanmaz, okullar, bazı köyler ve belediyelerde 5., 6., 7. ve 8. sınıf çağındaki kız çocuklarına yaklaşık 40 dakikalık sunumlar yapıyor.

"Üreme organı ne demek?", "Hocam, siz bunları anlatırken utanmıyor musunuz?", "Erkekler neden olmuyor? Haksızlık değil mi?" ya da "Pedi bedenimize mi yapıştıracağız?", çocuklardan işittikleri meraklı sorulardan sadece bazıları.

Bazı çocukların ise "Ben bunları duymak istemiyorum, beni rahatsız etti. Çıksam olur mu?" diyerek sınıflardan ayrılmak istediğine tanık oluyorlar.

İkilinin aklında kalan çocukların sorduğu sorulardan bazıları şöyle:

• "Üreme organı ne?"
• "Döllenme nasıl oluyor?"
• "Biz daha küçüğüz, derse girmesek olmaz mı?"
• "Bu dönemde erkeklerden hoşlanmam normal mi?"
• "Hocam siz bunları anlatırken utanmıyor musunuz?"
• "Erkekler nasıl bunu dışarı atıyor?"
• "Ee, biz bunu erkeklerden niye saklıyoruz ki?
• "Hocam ben daha olmadım, bu pedi anneme götürsem olmaz mı?"

İlayda Eskitaşçıoğlu, çocuklarla ilk deneyimini Ankara'nın Mamak ilçesindeki bir gecekondu mahallesinin okulunda yaşadığını söylüyor.

Çocukların verdiği tepkilere çok şaşırdığını söyleyen Eskitaşçıoğlu, "Hem erkek hem de kız çocukların internet çağında hâlâ bu konuyu öğrenememiş oldukları, bu konuda sorularını soramadıkları bir gerçek" diyor:

"Ya hiçbir fikirleri yok ya yanlış kaynaklardan bilgi almışlar. Kendilerini çaresiz hissediyorlar. Muhafazakâr kesimin bu konuyu konuşmadığı, kız çocuklarına meselenin anlatılmadığı açık. Anneler genelde ilk kez regl olan kızlarına 'Bu böyle devam edecek' gibi kısa bir açıklama yapmakla yetiniyor."

Avukat İlayda Eskitaşçıoğlu, Koç Üniversitesi'nde doktora öğrencisi

"Annemle bile konuşmaya utanıyorum"

Bahar Aldanmaz ise çalıştığı ortaokul çağındaki çocukların neredeyse yarısının hayatlarında hiç ped görmediğini söylüyor.

"Regl olmadan önce onlara menstrüasyon hakkında bazı genel bilgileri veriyor ve bazı hurafeleri aşmaya, bir tabuyu yıkmaya çalışıyoruz" diyen Aldanmaz, "Gelen kan, pis kan" algısıyla çok sık karşılaştıklarını söylüyor:

"Sunum yaparken kadın üreme organı imgesini gösterip 'aranızda daha önce gören var mı?' diye sorduğumuzda, 5. ve 6. sınıflar hiç bilmiyor, 7. ve 8. sınıflarda da bilmeyenler çok. "

"Birçoğu kanın, idrar yolundan geldiğini düşünüyor. Regl olmuş olan bazı çocuklar, 'kan kötü bir şey' diye duyduğunu ve korktuğunu söylüyor. 'Hastalanmak' kelimesini çok sık kullanıyorlar. Çoğu, 'annemle bile konuşmaya utanıyorum' diyor. "

Bahar Aldanmaz, Kadir Has Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Kadın Çalışmaları Araştırma Merkezi'nde Araştırma ve Eğitim Uzmanı

"Biz kızlar altına yapıyor diye düşünüyorduk"

Konuşmamız Gerek projesi için okullarda yapılan sunumlar kız çocukları hedef alsa da, erkekler sık sık sınıf kapılarına doluşuyor.

İkili, Mamak'taki proje sırasında erkek çocukların usulca yanlarına yaklaşarak "Biz kızlar altına yapıyor diye düşünüyorduk" dediğini aktarıyor.

Kız çocuklar arasında da erkeklerin üreme sistemi hakkında kafa karışıklıkları olduğunu söylüyorlar:

"Erkek üreme organı nedir?" diye sorduklarında, 'testis' ya da 'sperm' gibi yanıtlar aldıklarını, 'Penis' kelimesi sınıfta duyulduğu an kıkırdaşmaların başladığını da ekliyorlar.

Türkiye'de ortaokul çağındaki çocukların biyoloji kitaplarında kullanılan kız ve erkek bedenlerinin gelişimine ilişkin grafikleri kullandıklarında dahi, sınıfta gülüşmeler olduğunu söylüyorlar.

Aldanmaz şöyle devam ediyor:

"Çocuklar açıktan pedleri almak istemiyorlardı. Elleriyle pedleri götürmemek için çantalarıyla geldiler. Çok muhafazakar çevrelerde öyle bir duruma geldik ki, siyah poşetlere pedleri yerleştirirken homurdanır halde kendimizi bulduk çünkü bu, yapmak istediğimizin tam tersiydi. "

Konuşmamız Gerek projesi nasıl ortaya çıktı?

Sosyal sorumluluk projesi, 2017'de G20 ülkelerinde kadınları ve kız çocukları güçlendirmeyi amaçlayan Girls20'nin Türkiye'deki elçisi olan İlayda Eskitaşçıoğlu'nun girişimiyle ortaya çıktı.

Projenin amacı en başta Türkiye'de kırsal kesimde yaşayan kadınlara hijyenik malzemelere erişim sağlamak ve adet görme konusundaki tabu kültürünü yıkmaktı.

Araştırma ve eğitim uzmanı Bahar Aldanmaz'ın projeden haberdar olup Eskitaşçıoğlu'na ulaşmasıyla çocuklara odaklanan saha çalışmalarının ilk ayağı başladı.

Çoğu zaman bireysel fonlarla ya da yardım kampanyalarıyla, bazen de sponsorlar sayesinde çalışmalarını yürüten ekip, çocuklara hijyenik pedler de hediye ediyor. Bir sonraki hedefleri erkek çocuklara ulaşmak.

28 Mayıs Dünya Adet Hijyen Günü

2014 yılında Almanya merkezli sivil toplum kuruluşu Wash United, en yaygın adet döngüsü süresi olan 28 sayısından yola çıkarak, 28 Mayıs'ı Dünya Adet Hijyen Günü (World Menstruation Day) ilan etti. Kadınların regl döngüsünün her ay ortalama 5 gün sürdüğü düşünülerek yılın 5. ayı seçildi.

Bu özel gün, Birleşmiş Milletler (BM) ve uluslararası toplum kuruluşlarının da desteğiyle kutlanıyor. Dünya çapında özellikle gelişmekte olan ülkelerde yapılan etkinlikler, konserler, tiyatrolar ve sosyal medya kampanyaları üzerinden kız çocuklar ve kadınlara regl dönemi ve hijyen kuralları konusunda farkındalık kazandırmak amaçlanıyor.

Bu yılın teması ise "Eylem Vakti."

Türkiye'de ve dünyada kız çocukların regl dönemi konusundaki farkındalığına ilişkin güvenilir veriler bulmak oldukça güç. UNICEF, hem kız hem de erkek çocukları ergenlikten önce eğitmenin, onların kendilerine güvenlerini artırarak sosyal dayanışmaya katkıda bulunduğunu söylüyor. Uluslararası kuruluşlar, bu bilgilerin hem okullarda hem evlerde doğru bir şekilde verilmesi çağrısında bulunuyor.