365. günde darbe

Genelkurmay Başkanlığı’nın 12 Eylül davasına gönderdiği belgelere göre Kenan Evren liderliğindeki cunta, darbe için ilk hazırlığını, 13 Eylül 1979’da üç kişilik çalışma grubunun kurulmasıyla attı. “Ülkenin içinde bulunduğu son derece önemli durumu incelemek ve değerlendirmekle” görevlendiren çalışma grubu, evraklarını Genelkurmay’ın kozmik odasında sakladı. Genelkurmay Karargâhı’nda ilk darbe sesleri ise Başbakan ve Adalet Partisi Genel Başkanı Süleyman Demirel ve CHP lideri Bülent Ecevit’e yönelik uyarı mektubu sırasında dillendirildi. Görüşleri alınan Karargâh’ın bürokratları konumunda olan J Başkanları, siyasilerin uyarıları dikkate almaması durumunda Meclis’in feshedilmesini istedi. Bu görüşleri içeren mektuplardan sonra darbe hazırlıkları hızlandı.
12 Eylül davası dosyasına giren Genelkurmay Genel Sekreterliği Ceridesi’ne göre darbeye giden süreçte Karargâh’ın her adımı kayda alındı. Günlük Karargâh Ceridesi’nde Evren ve kuvvet komutanlarının yaptıkları her görüşme, alınan her karar bu cerideye yazıldı. Cerideyle birlikte bazı belgeler de 12 Eylül dava dosyasına girdi. Bu kayıtlara göre darbeyle ilgili ilk hazırlık talimatı, 13 Eylül 1979 tarihli yazıyla Genelkurmay II. Başkanı Orgeneral Haydar Saltık tarafından verildi. 12 Eylül darbesinin koordinasyonunu yapan Saltık, “TSK Güçlendirilmesi Çalışmaları” konulu yazısında, Kurmay Albay Cumhur Evcil emrinde bir çalışma grubu oluşturulmasını istedi. 4 maddelik yazısında, bu grubun çalışmalarını “çok gizli” yapacağı belirten Saltık, kozmik evrakların, Genelkurmay’ın Kozmik Bürosu’nda muhafaza edileceğini ve çalışmalar için “Stratejik Hedef Planı kapalı” adı kullanılacağını bildirdi.

MEKTUBUN ARDINDAN İLK MÜDAHALE SESLERİ

Genelkurmay Karargâhı’nda ilk darbe sesleri, 2 Ocak 1980 tarihinde dönemin Başbakanı Süleyman Demirel ve CHP lideri Bülent Ecevit’e verilmek üzere hazırlanan mektubun Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk’e teslim edilmesinden sonra dillendirilmeye başlandı. Ülkedeki anarşi ve terör sorununa çözüm bulunması istenen mektup henüz liderlere teslim edilmemişken, Genelkurmay II. Başkanı Saltık, Karargâh’ta görevli “J Başkanları”ndan liderlerin mektuba verecekleri olası yanıtlar ve TSK’nin buna ilişkin atacağı adımlar konusunda “görüş” istedi. 9 adet olan J Başkanları, el yazısıyla kaleme aldıkları mektuplarla görüşlerini 31 Aralık’ta Saltık’a teslim etti. Karargâh’ın bürokratları konumundaki bu başkanlar, iki liderin uyarıyı dikkate almaması halinde, TSK’nin yönetime el koyması gerektiğini bildirdiler.

Bildiriye karşı 3 olasılık

1987’de Genelkurmay Başkanı olacak olan, dönemin Genelkurmay Genel Plan ve Prensipler Başkanı Korgeneral Necip Torumtay ise TSK’nin yayımlayacağı bildiriye karşı muhtemel tepkileri anlatttı. Olasılıkları “En kötüsünden iyisine doğru” sıralayan Torumtay, uyarı mektubuna tepkilerin şöyle olabileceğini öne sürdü:
1. Tepki: Başbakan, kuvvet komutanlarını dolaylı olarak veya açıkça istifaya davet eder. 1. Adım: Reddedilir. Hükümet istifaya zorlanır ve kurucu meclis şekli seçilir. Bununla beraber Silahlı Kuvvetler azami ölçüde sivil yönetim dışında tutulur. Kuvvet komutanları görevlerine devam ederler.
2. Tepki: Hükümet, “silahların gölgesinde iş göremeyiz” iddiasıyla istifa eder. 2. Adım: B.M. Meclisi’nin kabul edebileceği “tarafsız” veya “milli” bir hükümet formülü üzerinde dururlar. Silahlı Kuvvetler, sivil yönetime müdahalenin dışında tutulur.
3. Tepki: Cumhurbaşkanı istifa eder veya ağır rahatsızlık geçirir. 3. Adım: Bildiri, Genelkurmay Başkanı tarafından yapılır...

‘Bütün yollar denendikten sonra müdahale’

Lojistik Başkanı Korgeneral Şerafettin Uğur ise görüş yazısında, askeri müdahalenin hiçbir çıkış yolu kalmaması ve bütün yollar denendikten sonra uygulanması gerektiğini kaydetti. Korgeneral Uğur, şunları önerdi:
“Gerekiyorsa geçici bir anayasa ihdası. Kurucu Meclis kurulması. Öncelikle anarşi ile ilgili hedeflerin süratle gerçekleştirilmesi. Ekonomiyi iyileştirecek acil önlemler oluşturulmalı. Tarafsız bir heyetle, anayasa yapılmalı. Toplumu anarşiye iten anayasal sebepler bulunmalı ve değişiklik teklifleri hazırlanmalı. Yine tarafsız bir heyetle Türkiye’yi bugünkü duruma getiren sebepler incelenmeli ve bu sebepleri ortadan kaldıracak önlemler ile ilave kanuni tedbirler alınmalı.”

‘Türkiye bir Afrika devleti değil ama...’

Mektubuna “Sayın Komutanım” hitabıyla başlayan J7 Başkanı Korgeneral Emin Göksan, “Esasen Türkiye bir Afrika devleti olmadığına göre gönül isterdi ki durum bu aşamaya gelmesin. Türkiye’deki siyasi adamlar ve siyasi partiler milletin müşterek menfaatlerinde bir aşamaya gelerek yekvücut hareket edebilirse, anarşi-terör-bölücülük-enflasyon ve ekonomik güçlüklerin üstesinden gelinebilirdi” ifadesini kullandı.


Demirel yorum yapmadı

Ceride kayıtlarına göre Kenan Evren ve kuvvet komutanları tarafından uyarı mektubu Köşk’te Korutürk’e teslim edildi. Korutürk, “TSK’nin endişilerini hükümet başkanı ile muhalefet liderine ileteceğini, bilahare diğer anayasal kuruluşlarla konuyu görüşeceğini” bildirdi. 2 Ocak saat 13.00’te uyarı mektubu TRT haber bülteninde Cumhurbaşkanlığı tarafından yapılan açıklama ile kamuoyuna duyuruldu. Askerin kayıtlarda, TSK’nin görüşlerini içeren mektubu Köşk’te teslim alan Demirel, “genellikle yorum yapmaktan sakındı”. Karargâh Bülent Ecevit’in tepkisi ise kayıtlarda “yeni bir bunalıma girildi” şeklinde yer aldı.
Mektubun yayımlanmasının ardından Karargâh’ta komutanlar toplantı üstüne toplantı yaptı. Ceride defterine göre 4 Ocak 1980 günü Cumhurbaşkanı Korutürk, senato ve Meclis başkanlarınının ziyaretinin ardından Kenan Evren’i arayarak “hükümetin istfasından endişe duyduğunu, yeni bir kabine buhranına yol açılmamasını, Ecevit’in Meclis Başkanı Karakaş’a hükümetin istfa ettiği takdirde CHP’nin hükümet kurmaya hazır olmadığını söylediğini” iletti ve Başbakan Demirel ile görüşmesinin faydalı olacağını bildirdi.
Kenan Evren’in kuvvet komutanlarıyla makamında yaptığı toplantıda “hükümet istifa etmeyecek” sonucuna varıldı. 6 Ocak’ta Başbakan Demirel, Genelkurmay Başkanı’nı telefonla aradı ve TSK’nin isteklerinin tespiti için komutanları 7 Ocak’ta Başbakanlık Konutu’nda toplantıya çağırdı. Demirel’le yapılacak toplantı öncesi Karargâh’ta bir araya gelen komutanlar, daha önce Cumhurbaşkanı’na verilen önerilerin Başbakan’a sözlü olarak iletilmesi, daha sonra MGK’de müzakere edilerek bir tavsiye kararı çıkarılması konusunda mutabık kaldı. 7 Ocak’ta beklenen görüşme gerçekleşti ancak bu TSK’yi darbe fikrinden vazgeçirmedi...
         
 ASKER DARBEDE BİRLEŞTİ

Genelkurmay Personel Başkanı Korgeneral Nazım Pozam, 28 Aralık 1979 tarihli yazısında, partilerin tamamı veya birkaçının isteklerini reddedip her günkü davranışlarına devam etme durumu olabileceğini belirterek “Bu takdirde TSK’den yeni ve daha net bir istek yazısını bildirmelidir. Bu surette son bir ikaz daha yapmış, anayasal kuruluşlara karşı saygısını göstermiş ve müteakip hareketler için haklılığını kabul ettirmiş olur” dedi. “Bu ikinci ikaza rağmen partiler tutum ve davranışlarında herhangi bir değişiklik olmadığı takirde, artık Meclis görevini yerine getirmeyecek demektir” ifadesini kullanan Pozam, bu durumda Meclis’in kapatılması ve “kurucu meclis” ve yeni bir hükümet oluşturulmasını istedi. Görüş mektubunda adı yazılmayan Genelkurmay İstihbarat Başkanı ise kurulacak hükümetin güvenoyu alamaması üzerine, darbe yapılması gerektiğini bildirdi.
İstihbarat başkanı, “Meclis feshedilmeli. Partiler, dernekler kapatılmalı. Türkiye çapında sıkıyönetim ilanı. TRT’ye el konulması. Basına sansür uygulanması. Geçici bir anayasa yayımlanması” şeklinde önerilerini sıraladı.