Almanya’da Hitler

MİYASE İLKNUR: Dün Avrupa’-da 1920’lerdeki, 30’lardaki gelişmeleri anlatırken, savaş yanlısı iki ülkeden ilkinin liderini anlattınız. 1922’de iktidara gelen Faşist Parti’nin “Duçe”si Mussolini’yi... Bugün sıra, Almanya’da 1933’te iktidara gelen Almanya’nın “Führer”i Hitler’de... Onu anlatacaktınız. Nasıl geldi o, iktidara?

ALTAN ÖYMEN: Almanya’da Hitler’in iktidara gelişi veya getirilişi, seçim yoluyladır. 1889’da kuzey Avusturya’nın Braunau şehrinde bir gümrük memurunun oğlu olarak doğan Adolf Hitler, ilköğrenimini doğduğu şehirde bitirdikten sonra, orta öğrenimine Linz şehrinde başladı. Ressam olmak istiyordu. Okuldaki klasik derslerle ilgili değildi. Daha çok resimle meşgul oluyordu.

Babasının -1903’te- ölümünden bir süre sonra inşaat işçisi olarak çalıştı. Sonra Viyana’ya geçti. Oradaki Güzel Sanatlar Akademisi’ne yazılmak için sınavlara girdi, kazanamadı.

<haber-dikey:1126704>

Gene de resim yapmaya devam etti. O yolla para kazanmaya başladı. Sonra Münih’e geçti. 1914’te Birinci Dünya Savaşı çıkınca, gönüllü olarak Bavyera ordusuna katıldı. Onbaşı oldu.
Savaşta yaralandı. Madalya aldı. Savaştan sonra ise siyasete ilgisi arttı. Önce “Alman İşçi Partisi” adındaki küçük bir partiye girdi. Orada topluluklara hitap etmekte başarılı olduğu saptandı. Partideki görev yerleri yükseldi. Sonuçta tüm partinin başkanı oldu. Partisinin adına “Nasyonal sosyalist” sözcüğünü ekledi. Türkçesiyle “Milli Sosyalist Alman İşçi Partisi” oldu o partinin adı.

“Nazi” adı, o adın Almancadaki sözlerinden çıktı. Almanca ad, “Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei” idi. (Kısaltılmışı: NSDAP)... Partinin yandaşlarına kısaca “Nazi” denilmeye başladı.
Dış düşman Fransızlar, iç düşman Yahudiler Partinin hücum hedefleri, dışta -Almanya’ya kabul ettirdikleri ağır barış koşulları dolayısıyla-Fransa başta olmak üzere, Birinci Dünya Savaşı galipleriydi. İçerdeki hedefler ise “Yahudiler” ile “kömünistler”di.

Yahudiler, ırkları yüzünden suçlu sayılıyordu, komünistler de siyasal görüşleri yüzünden...
Tabii, “komünistler” denilince, Almanya’nın “sosyal demokrat”ları da kömünistlerin yoldaşları sayılıyor ve “vatan haini” sınıfına sokuluyordu. Onlarla birlikte de, siyasal yelpazenin “sol”unda oldukları varsayılan tüm kişiler...

<haber-dikey:1124747>

Hitler’in başkanlığındaki NSDAP, kısa zamanda büyüdü. 1924’te Bavyera’da, hazırlıksız -ve biraz da çocukça- bir hükümet darbesi girişiminde bulundu. Başarısız oldu.
Hitler tutuklandı. Hapse mahkûm oldu. Bir yıl kadar cezaevinde kaldı. Fakat cezaevinin şartları iyiydi. Orada, kendisi gibi hapsedilen arkadaşlarına dikte ederek oluşturduğu ünlü “Mein Kampf” (Benim Savaşım) adlı kitabını yayına hazırladı.

Sonra, Mussolini’nin “Karagömlekliler” topluluğunu andıran SA (Sturmabteilung) birliklerini kurdu. (Sturm, Almanca’da hem hücum, hem de fırtına anlamına geliyor.)
SA birliklerinin resmi görevi, “partinin toplantılarını düzenlemek ve korumak”tı.  Ama bu, fiilen, başka gruplara ve kişilere karşı saldırılar düzenlemek anlamını da taşıyordu.

Parti, Almanya’nın genel seçimlerine 1924 yılından başlayarak katıldı. İki seçimin yapıldığı o yılın Mayıs’ında, önce yüzde 6.5 oranına ulaşarak 32 milletvekili çıkardı. Ama 7 Aralık’taki ikinci seçimde oy oranı yüzde 3’e, milletvekili sayısı 14’e indi. 1928’de ise o oran yüzde 2.6’ya, o sayı 12’ye düştü.

İnişten sonraki çıkış

Daha sonra ise 1929 dünya ekonomik buhranıyla birlikte başlayan büyük işsizlik dalgasının da etkisiyle, partinin oy oranı ve milletvekili sayısı, hızla yükselmeye başladı.1932’nin 6 Kasım’ındaki seçimde oy oranı 37.27’ye, milletvekili sayısı 230’a kadar yükseldi.
Aynı yılın ikinci seçiminde o sayılar düşse de, Hitler’in partisi, Meclis içinde, gene en güçlü parti haline gelmişti. Cumhurbaşkanı Mareşal Hindenburg, Hitler’i bir koalisyon hükümeti kurması için başbakanlığa tayin etti.

1919’da kurulan Alman Cumhuriyeti’nin anayasasına göre, cumhurbaşkanının yetkileri genişti. Gerekli gördüğü zamanlarda, anayasanın bazı maddelerini yürürlükten kaldırıp, “Cumhurbaşkanı kararnamesi” çıkarma yetkisi vardı.

<haber-dikey:1125708>

Sonuçta, ülkedeki siyasi çatışmalardan ve son olarak çıkan ünlü Reichstag (Alman Parlamentosu) yangınından sonra, koalisyon Hükümeti Başbakanı Hitler, Cumhurbaşkanı Hindenburg’u, olağanüstü yetkiler kullanmasına imkân veren kararnameleri çıkarmaya ikna etti.
6 Mart 1933’te yapılan yeni seçimler, o kararnameye göre milletvekilleri dahil, şüpheli görülen herkesin tutuklanabilmesine imkân veren yetkilerin kullanılmasının ve daha birçok baskı önlemi alınmasının gölgesi altında yapdı. Sonuçta Hitler’in partisi oyların yüzde 43.9’unu aldı. Alman Meclisi’nin 647 üyeliğinden 288’ini kazanarak birinci parti oldu. Ve Meclis’te kendisine yakın sağcı partilerin de katkısıyla mutlak çoğunluğu elde etti.

Gerçi, seçime milletvekili adayı olarak katılan politikacılarından bir kısmı (o arada Komünist Partisi’nin 81 milletvekili ile Sosyal Demokrat Parti’nin 20 milletvekili) tutuklu oldukları için toplantıya katılamamıştı. Ama katılsalar bile sonuç değişmeyecekti. Hitler, hükümeti kurma yetkisi aldıktan başka, Anayasa’nın temel hükümlerini de fiilen değiştiren genel bir olağanüstü hal kanunu çıkarma imkânı da buldu.

O kanun yoluyla, tüm kanunları Meclis yerine hükümet olarak (fiilen Başbakan olarak, tek başına) çıkarma yetkisi dahil, birçok yetkiyi kendisinde topladı. Ve Nazi Partisi’nin dışındaki siyasi partiler ile bir kısım dernekleri ve yayın organları dahil, birçok kurum ve kuruluşu kapattı.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra parçalanan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun ortadan kalkmasından sonra, imparatorluk topraklarının başkent Viyana çevresindeki bir bölümü Avusturya haline gelmişti. Kendisi de doğuştan Avusturyalı olan Hitler, o ülkenin vatandaşlarının Alman olduğunu,  dolayısıyla topraklarının da Almanya’ya geçmesi gerektiğini öne sürüyordu.
Bu konu Avusturya vatandaşları arasında tartışmalıydı. Ama konu, çeşitli aşamalardan geçtikten sonra, Alman gizli ve açık servislerinin etkisi ve baskısı altında, Hitler lehine sonuçlandı. Hitler’in orduları, bir sabah vakti harekete geçti. Avusturya’ya girdi. Ülke, Almanya’ya katılmış oldu.

Südet bölgesinin işgali

Hitler’in bir başka hedefi, Almanya’nın komşusu Çekoslovakya’nın Südet bölgesinin Almanya’ya katılmasıydı. Bu da savaşa gerek kalmadan çözüldü. O çözüm şöyle gerçekleşti:
Hitler, Birinci Dünya Savaşı sonunda oluşturulan Çekoslovakya’nın Südet bölgesinde yaşayanların Alman olduklarını öne sürerek o bölgenin Almanya’ya katılmasını istiyordu.
Hitler’in yayılmacılığını önlemek için barış yollarını deneyen İngiltere ve Fransa’nın başbakanları Chamberlain ile Daladier, o konuyu Hitler ile konuşmayı kabul etti. İki başbakan Almanya’ya geldiler. Hitler de, kendisine yakın bir politikacı olarak Mussolini’yi çağırdı.

Dört politik lider olarak Çekoslovakya konusunu görüştüler. Ve Hitler’i haklı buldular.
Çekoslovakya hükümetine sormaya bile gerek duymadan, Hitler’e “Tamam” dediler.

Hitler de hemen hareket etti. Çekoslovakya’nın Südet bölgesini işgal etti. Çekler, buna fazla ses çıkarmadılar. O konu da bitti. (Bir süre sonra Hitler, Çekoslovakya’nın Çek bölgesinin geri kalanını da işgal altına aldıktan başka, Slovakya bölgesinde de kendisinin etkisi altında bir devlet kurduracaktı.)
Sonra Mussolini’nin yaptıklarının hepsini yapmaya başladı.

Ertesi yıl -1934’te- Cumhurbaşkanı Hindenburg ölünce, onun da yetkilerini üstlendi. Tam bir “tek adam rejimi” kurdu. Kendisini Almanya’nın “Führer”i (lideri) ilan etti.

1938 yılının sonbaharına gelindiğinde, Hitler artık, ülkedeki kayıtsız şartsız egemenliğini pekiştirmiş ve dış politikadaki yayılmacı adımlarını sürdürmeye başlamıştı.

Türk-Alman ilişkileri

Almanyası’yla bir alıp veremediği yoktu. Osmanlı devleti Birinci Dünya Savaşı’na Almanya’nın yanında katılmıştı.

O savaşta yenilgiye uğrayan ülkeler arasında, kendisine dikte edilmek istenen koşulları reddeden ve kendisini -işgal kuvvetlerine karşı yeni bir devlet kurup savaşarak- koruyabilen tek ülke vardı. O da Türkiye’ydi. İşgalden kurtardığı toprakları üzerinde, padişahlığı kaldırmış, “Türkiye Cumhuriyeti”ni kurmuştu. Lozan’da imzaladığı barış antlaşmasından sonra geride kalan sorunlarını, barış içinde çözmeye çalışıyordu.

Türkiye’nin bu durumu, Avrupa ülkelerinin çoğunda, 1920’li yıllardan beri çok olumlu izlenimler bırakmıştı. Hele Birinci Dünya Savaşı’ndaki müttefiki Almanya’nın basınında, gerek Mustafa Kemal

Paşa, gerek komutası altındaki Türk ordusu hakkında övgü dolu yayınlar yapılmıştı. Türkiye’nin 1922-23 yıllarındaki Mudanya Mütarekesi ve Lozan Antlaşması sırasında yoğunlaşan yayınlar daha sonraki yıllarda da devam etmişti.

Sonuç olarak, 1930’lu yıllarda, dünya yeni bir büyük savaşın eşiğine geldiği sıralarda, Türkiye’nin Almanya ile bir sorunu yoktu.

Ama Türkiye’nin, Alman-ya’nın yanında olan İtalya’yla önemli bir sorunu vardı: Mussolini İtalya’sı ile Hitler Almanya’sının birlikteliği ise giderek pekişiyordu.

SONRAKİ YAZI:  12 ADADA SİLAHLANMA