Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığı

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun İstanbul’un Anadolu yakasında, kurulduğu ilin veya ilçenin adını taşımayan, o il veya ilçenin adından farklı bir adla mahkeme ve cumhuriyet başsavcılığı kurulması istemine olumlu görüş bildirip atama yapması anayasanın 2 ve 142. maddelerine aykırıdır.

İstanbul ili Büyükşehir sınırları içerisinde bulunan bir kısım ilçe adliyesinin tek adliye binasında toplanması ve hizmet vermesi projesi kapsamında, İstanbul’un Avrupa yakasında bulunan Fatih, Eyüp, Sarıyer, Şişli ve Beyoğlu ilçe adliyeleri kapatılarak Çağlayan’da yeni yapılmış olan İstanbul Adliyesi bünyesinde toplanmış ve hizmete açılmıştır. Bu proje kapsamında İstanbul’un Anadolu yakasında bulunan Kartal, Kadıköy, Üsküdar, Beykoz, Sultanbeyli, Tuzla, Pendik ve Ümraniye ilçe adliyeleri de kapatılarak Kartal ilçesinde yapımı devam eden adliye binasında toplanması ve 2012 yılı içerisinde hizmete açılması planlanmaktadır.

Bu çalışmalar kapsamında Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, 03/05/2011 tarihli Adli Yargı Kararnamesi ile İstanbul’un Anadolu Yakası için bir Anadolu Cumhuriyet Başsavcısı ve dört adet de Anadolu Cumhuriyet Başsavcısı vekili ataması yapmıştır.

Bu atamalardan anlaşılmaktadır ki, Adalet Bakanlığı, HSYK’nin olumlu görüşünü alarak İstanbul’un Anadolu yakasında Kartal ilçesinde, Kartal, Kadıköy, Üsküdar, Beykoz, Sultanbeyli, Tuzla, Pendik ve Ümraniye ilçelerine hizmet verecek olan mahkemelerin ve Cumhuriyet Başsavcılığı’nın adını “Anadolu” olarak belirleyip bu adla kurulmasına kararı vermiştir.

Anayasamızın 142. maddesine göre “mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri yasa ile düzenlenir”.

Adalet Bakanlığı’nın görev ve yetkilerini düzenleyen 2992 sayılı yasaya göre; mahkemeleri açmak ve cumhuriyet başsavcılığı kurup teşkilatlandırmak görevi Adalet Bakanlığı’na aittir. Adalet Bakanlığı, mahkeme açma ve teşkilatlandırma görevini, HSYK’nin olumlu görüşünü alarak anayasanın 142. maddesindeki emredici düzenleme gereğince, mahkemelerin kuruluşunu düzenleyen 5235 sayılı yasa hükümlerine göre yapmak zorundadır.

Adli Yargı İlk Derece Mahkemelerinin kuruluşunu 5235 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Kuruluş ve Görev Yasası düzenlemektedir. “Bu yasanın 9. maddesine göre; ceza mahkemeleri, her il merkezi ile o bölgenin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığı’nca kurulur. Ceza mahkemeleri, bulundukları il veya ilçenin adı ile anılır. Aynı yasanın 16. maddesine göre ise mahkeme kuruluşu bulunan her il merkezi ve ilçede, o il veya ilçenin adıyla anılan bir cumhuriyet başsavcılığı kurulur.”

Anayasanın 142. maddesi ve 5253 sayılı Adli Yargı İlk Derece Mahkemelerinin kuruluşunu düzenleyen yasanın 9 ve 16. maddelerindeki düzenleme itibarıyla Adalet Bakanlığı, ceza mahkemesi ve cumhuriyet başsavcılığı kurulmasını ancak “mahkemenin ve cumhuriyet başsavcılığının bulunduğu il veya ilçenin adı ile kurabilir.” İş yoğunluğu ve coğrafi durum göz önünde bulundurularak kurulan mahkemenin ve C. başsavcılığının yetki sahası farklı il veya ilçeleri kapsayabilir. Ancak, yasanın emredici hükmü gereğince kurulan cumhuriyet başsavcılığının da mahkemenin de kurulu bulunduğu ilin veya ilçenin adını taşıması gerekmektedir.

İl idaresini düzenleyen 5442 sayılı yasanın 2. maddesine göre; “İl ve ilçelerin kurulması, kaldırılması ve adlarının değiştirilmesi yasa ile yapılabilir”. Türkiye’deki mülki idare yapılanmasında “Anadolu adı ile bir il veya ilçe bulunmamaktadır”. 5442 sayılı İl İdaresi Yasası’na göre Türkiye, merkezi idare kuruluşu bakımından illere, iller de ilçelere bölünmüştür. Anadolu diye bir mülki idare kuruluşu bulunmamakla birlikte İstanbul’un Anadolu yakası da “Anadolu” adında ayrı bir il veya ilçe değildir.

Anadolu, coğrafi bölge olarak Türkiye’nin Asya kıtasında kalan, 77 ilinden oluşan ve 647.500 km2 olan topraklarına verilen addır. Yürürlükteki yasal düzenlemeye göre, olmayan bir ilin veya ilçenin adını taşıyan bir cumhuriyet başsavcılığı ve mahkeme kurulamaz. “Mahkemelere ve cumhuriyet başsavcılıklarına kuruldukları ilin veya ilçenin adı dışında bir şirkete adı verilir gibi bir coğrafi bölgenin adı verilemez.”

Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun İstanbul’un Anadolu yakasında, kurulduğu ilin veya ilçenin adını taşımayan, o il veya ilçenin adından farklı bir adla mahkeme ve cumhuriyet başsavcılığı kurulması istemine olumlu görüş bildirip atama yapması anayasanın 2 ve 142. maddelerine aykırıdır.

Hukuk devletinde anayasa ve yasalar yasama, yürütme ve yargı organlarını bağlayan hukuk kurallarıdır. Mahkemelerin ve cumhuriyet başsavcılıklarının kuruldukları ilin veya ilçenin adı ile kurulabilecekleri hükmü karşısında “Anadolu” adında cumhuriyet başsavcılığı kurulması, yasaya açık bir şekilde aykırıdır.

Adalet Bakanlığı’nın Anadolu C. Başsavcılığı kurulması kararı ile HSYK’nin Anadolu başsavcısı ve başsavcı vekili atamaları, anayasaya ve yasaya aykırı olduğundan iptali mümkün olan işlemlerdir.