Anne caretta carettalar kalabalıktan, ışıktan ve gürültüden şikâyetçi

Türkiye’de Akdeniz kıyıları boyunca 22 önemli denizkaplumbağası üreme alanı mevcut. Bunlardan biri de koruma altındaki doğa harikası Çıralı kumsalı. Çıralı’da 1994 yılından bugüne dek, denizkaplumbağası koruma ve izleme çalışmaları aralıksız olarak devam ediyor. Burada koruma çalışmaları sürdüren Ulupınar Çevre Koruma Geliştirme ve İşletme Kooperatifi Başkan Yardımcısı ve Çıralı Kıyı Koruma Koordinasyon Komisyonu Başkanı Erdal Elginöz ile deniz kaplumbağalarını ve koruma çalışmalarını konuştuk.

Öncelikle kendinizden biraz bahseder misiniz? Caretta caretta maceranız ne zaman ve nasıl başladı?

Diş hekimiyim. Kliniğimde aktif olarak çalışıyorum. Caretta caretta “maceram” çok eski. 1996- 1997 yıllarında WWF (World Wide Found for Nature) projesi olarak Çıralı kumsalının denizkaplumbağası üreme bölgesi olarak koruma altına alınmasının öncülerindenim. Sonra araya yıllar girdi. Çıralı’daki koruma çalışmaları çeşitli şekillerde sürdürüldü. Dört yıl önce, hiçbir proje desteği kalmamışken ve sahil şeridi artık carettalar için tehlikeli olacak şekilde kötü kullanılıyorken kooperatifteki arkadaşlar, milli parklar ve yerel halkla birlikte yeni bir organizasyona gittik. Son dört yıldır aktif olarak koruma çalışmasının sürdürülmesi çalışmaları içindeyim yeniden.

Çıralı Kumsalı’nda kaç kişilik bir ekipsiniz? Neler yapıyorsunuz?

Dört ya da 5 çalışanımız Kemer Belediyesi tarafından işe alınıyor. Yıllardır kaplumbağa üreme takibini, yuva kontrollerini yapan buradaki köyden deneyimli bir arkadaşımız var. Benim gibi düzenli çalışan gönüllülerimiz var. Bir de geçici sürelerle destek olan arkadaşlarımız oluyor. Mayıs ve ekim ayları arasında her gece 3 bin 200 metrelik kumsalın milli parklara ait olan bölümünü tamamen koruma altına alıyoruz. Bu kumsalda ateş yakmak, çadır kurmak, gecelemek, ses çıkarmak, ışık yakmak, mangal ve piknik yapmak, kendini kuma gömmek ve kumsala motorlu araçla girmek yasaktır. Güvenlik güçlerinin de desteğiyle gündüz ve gece kuralları uygulamaya çalışıyoruz. Bu aylar boyunca kumsalı gece boyu da tamamen insansız tutuyoruz. Hiçbir insan aktivitesine izin vermiyoruz. Bunun için tüm kumsalda 21.00-05.30 arası sürekli devriye yapıyoruz.

20 yılda Çıralı sahilinde nasıl değişimlere tanıklık ettiniz?

Kumsalda bir değişiklik olmadı çünkü koruma altında. Tek olumsuz değişiklik, artan turist baskısıyla sayıları her yıl artan şezlong ve şemsiyeler... Ama onlar da kaplumbağa koruma alanının arkasında yer alıyorlar. Herhangi bir yapılaşma söz konusu olmadığından ve hem antik hem de doğal sit statüleri ile korunduğundan 20 yılda çok az bir değişiklik oldu. Mutlu edici bir durumdur.

Erdal Elginöz: Gezegenin en yaşlı canlılarından biri caretta carettalar. Diğer bir adıyla deniz kaplumbağaları. Bu gizemli canlıların yaklaşık 110 milyon yıldır dünyada yaşadığı biliniyor. Yaşıtı birçok canlı türü yok olmasına karşın deniz kaplumbağaları bugün nesillerinin devamı için zamana kafa tutuyor. Derin denizlerde kilometreler kat eden deniz kaplumbağaları, deniz ve kıyı ekosistemlerinin sağlığı açısından vazgeçilmez. Ancak son 200 yıl içinde artarak devam eden insan faaliyetleri yaşamlarını tehdit ediyor, bugün nesilleri tehlike altında. 

YAŞAM ALANLARIMIZI KORUYORUZ

Caretta carettaları korumak neden önemli?

Aslında biz deniz kaplumbağalarının geleceğini korumaya çalışırken kendi yaşam alanlarımızı da korumuş oluyoruz. Yapılaşmaya, kirlenmeye, yıkımlara karşı... İşte o yüzden çok önemliler bu gizemli, dev deniz canlıları.

Çıralı’daki durumları nedir?

Çıralı’da uzun yıllardır güvendeler diyebiliriz ancak unutulmaması gereken şudur: Tüm Akdeniz kıyılarımız, İztuzu’ndan Antakya Samandağ’a kadar deniz kaplumbağası üreme alanıdır. Kıyılardaki aşırı yapılaşmanın yanında, deniz trafiği, tatil köylerindeki su sporları, aşırı balık avcılığı ve yapılaşma olmasa bile kumsalların insan baskısıyla çok kötü kullanılıyor olması, Çıralı’ya gelecek olan denizkaplumbağası popülasyonunu da olumsuz etkiliyor.

İklim kriziyle birlikte artan hava sıcaklıkları caretta carettaları nasıl etkiliyor?

Kaplumbağaların cinsiyeti yumurta döllendiğinde belli olmuyor. Hava sıcaklığına göre değişiyor. Eğer yuva serin olursa erkek, sıcak olursa dişi oluyor. Yumurtaların yuvanın durumuna göre cinsiyetinin oluşmasıyla ilgili bir konu. Sıcaklıkların artmasıyla beraber yuvalardan dişi kaplumbağalar çıkmaya başladı. Uygun ortamda olmayan bazı yuvaların bilimsel yöntemlerle yer değişikliği söz konusu olabiliyor.

İLK NEFESİNİ ALDIĞI AN...

Çıralı’da caretta carettalarla ilgili bulunduğunuz görev süresince sizi en çok ne etkiledi?

Yıllardır sayısız kereler tanık olduğum halde, yavruların yuvadan çıkıp tüm sahili büyük bir çabayla aşarak -ki bu, yavruların güçlenmesi ve 20-25 yıl sonra doğduğu kumsala gelip yumurtlayacağı için kumsalı tanıması açısından önemli- denize ulaştığı ve ilk nefesini aldığı ana her şahit oluşumda çok etkileniyorum.

Geçen haziran ayında Çıralı kumsalına geldim ve sabahları çok kalabalık olduğunu gözlemledim. Bu kumsalın yurttaşlara açık olması bir tehlike yaratıyor mu?

Gün doğumundan sonraki insan trafiği genellikle tehlikeli olmuyor. Hem annelerin hem de yavruların kumsaldaki aktiviteleri gece boyu sürdüğünden ve gece boyu sahili boş tuttuğumuzdan “sorun yok” diyebiliriz.

Caretta carettalar için gece bekçisi ilanı verdiniz. Bu göreve alacağınız kişi ne yapacak?

Anlatmaya çalıştığım gibi bir deniz kaplumbağası koruma bölgesinin kurallarını hayata geçirebilmemizde bize yardımcı olacak gönüllü arkadaşlara ihtiyaç duyduk. Kaplumbağa yuvalama alanlarının insan aktivitesine kapalı olması çok önemli. Kalabalık, gürültü, ışık anne kaplumbağaları kaçırıyor. Yuvalardan yavru çıkışı zamanı ise yavrular ışık etmeniyle deniz yerine bambaşka yerlere gidebiliyorlar ve ölüyorlar. Tüm dünyada bu canlıların korunması için öngörülen kuralları uygulamaya çalışıyoruz.

KAPLUMBAĞALAR İÇİN GECE BEKÇİSİ ARANIYOR

Kooperatif geçen günlerde Çıralı kumsalında gece boyu bekçilik yapacak gönüllü ve görevliler için sosyal medya hesaplarından ilan verdi. İlanda “İş süresi iki aydır (ağustos ve eylül). Kalacak yer ve yemek verilecektir. İlgilenenlerin info@ulupinarkoop.org adresine fotoğraflı kısa özgeçmiş göndermeleri rica olunur. Kolay bir iş olduğunu düşünmeyin. Geceler boyu üreme kumsalının boş tutulması gerekiyor. Sağlam sinirler ve insanları yönlendirebilme becerisi gerekli. Lütfen yalnızca başarabileceğini düşünmemiz için geçerli sebepleri olanlar ve kesinlikle iki ay boyunca kalabilecekler başvursun’’ denildi.