Bilim terörizmin köklerine iniyor

Fransa’dan Nijerya’ya tüm dünya, ölümcül terör saldırılarının yarattığı şaşkınlığı ve yıkımı üzerinden atmaya çalışıyor. Teröristlerin hangi etmenlerin etkisi altında bu saldırıları gerçekleştirdiğini anlamaya çalışan bilim insanları, terör eylemcilerinin zihinsel yapılarını, eylemleri önceden tahmin etmenin ve engellemenin yollarını araştırıyor. Üzerinde durulması gereken bir diğer nokta da terörizmin doğasının son 10 yılda büyük değişim geçiriyor olması...

'DIŞLANAN GENÇLER KAHRAMAN OLMAYA CAN ATIYOR'

Michigan Üniversitesi’nden ve Paris’teki Ulusal Bilimsel Araştırmalar Merkezi’nden antropolog Scott Atran, alan çalışmaları çerçevesinde, hüküm giymiş teröristlerle ve terör örgütleri içinde faaliyet gösteren gençlerle görüştü. İzlenimlerini saygın bilim dergisi Nature ile yaptığı söyleşide şöyle aktarıyor:

• Nature- Paris saldırılarının ardında sizce hangi sosyolojik ve kültürel faktörler vardı?

•Scott Atran-Göçmenlerin ortalama bir sosyoekonomik statüyü ve eğitimi tek bir kuşak içinde elde edebildiği ABD’den farklı olarak, Avrupa’da üç kuşak sonrasında bile –ülkeden ülkeye farklılık gösterse dahi- göçmenlerin yüzde 5-19’u yaşadıkları ülkenin vatandaşlarından daha yoksul ve eğitimsizdir. Fransa’da nüfusun yaklaşık % 7.5’i Müslüman; hapishanelerdeki mahkûmların % 60-70’ini ise Müslümanlar oluşturuyor. Bazı sosyologlar Avrupa’daki Müslümanlarla ABD’deki siyahlar arasında sosyoekonomik açıdan büyük benzerlik olduğunu iddia etse de bu ikisi arasında önemli bir fark var. O da Avrupa’da Müslümanlara çok cazip gelen bir ideolojinin varlığıdır. Bu ideoloji, sanılandan fazla insana cazip geliyor. Fransa’da IMC Araştırma Şirketi tarafından yapılan bir kamuoyu araştırmasına göre 18 ile 24 yaşları arasındaki genç Fransızların % 27’si –yalnızca Müslüman olanlar değil- IŞİD’e olumlu bakıyor. Şu anda cihat, en etkili yegâne sistemik kültürel ideolojidir. Bu ideoloji yayılıyor, çekici hale geliyor, kahraman olma şansı yaratıyor. Temelde genç insanlara şöyle deniyor: “Bak şu anda dışlanmış durumdasın; kimse seninle ilgilenmiyor; ama bize katılırsan çok önemli şeyler yapabilirsin. Bizler dünyayı değiştirme potansiyeline sahibiz.” Son Charlie Hebdo saldırıları bu görüşü haklılığını kanıtladı; üç terörist tüm dünyanın dikkatini çekmeyi başardı. Fransız toplumunu harekete geçirdi. Bu da teröristlerin bakış açısından ortaya olumlu bir maliyet-fayda tablosu çıkarttı.

• Yani bunların IŞİD ve El Kaide’nin eleman ihtiyacını karşılamak üzere hazır bir kuvvet olarak elde tutulduğunu mu söylüyorsunuz?

•Örgütler bu gençlerin peşine düşmüyor; tam tersi gençler bu örgütleri buluyor. IŞİD ve El Kaide aslında doğrudan doğruya komando operasyonları siparişi veren kurumlar değil. Temelde şöyle diyorlar: “Hey çocuklar, işte size bir fikir. Bu fikri hayata geçirmek size kalmış. Biz size düdüklü tencereden bombanın nasıl yapıldığını öğretiriz; insanları terörize edecek olası hedefleri gösteririz; nefret ettiğimiz şeyleri tek tek ortaya koyarız. Şimdi harekete geçin ve uygun olanı yapın!”

• Söyleşi yaptığınız teröristler bu şablona uyuyor mu?

•11 Eylül saldırılarını gerçekleştiren teröristlerin yaşadığı mahallelerdeki insanlarla ve aileleriyle konuştum. Hiçbiri bu teröristlerin yaptıklarıyla ilgili en ufak bir bilgilerinin olmadığını söyledi. Bunlar teknik üniversitede görevli gençler. Bir şekilde birbirlerine takılmışlar; camiye birlikte gitmişler; aynı apartman dairesinde yaşamışlar; birlikte videolar izlemişler. Komşuları yaşadıkları yerin koktuğunu söylüyordu, çünkü daireden hiç dışarı çıkmıyorlarmış.

Bunların hiçbiri titizlikle planlanmış saldırılar değil. Hatırladığımız saldırılarda, -amacına ulaşanlarda- hedefler çok dikkatlice seçilmişti. Dünya Ticaret Merkezi ve Pentagon’a yapılan saldırılar ABD’yi derinden sarstı. Madrid’de (2004 yılındaki tren saldırısında 191 kişi yaşamını yitirmişti) yapılan saldırı hükümetin devrilmesine yol açmıştı. Bunlar fazla eğitim görmemiş ikinci sınıf suçlular.

Örgütlü anarşi, aslında titizlikle planlanmış komando operasyonlarından daha fazla terör yaratır. Kuşkusuz bu adamların pek çoğu şimdi artık kahraman. Bunlar diğer insanlar için de örnek olacaklar.

• Bu radikal güçlerin saldırılarını önceden tahmin etmek için neler yapılabilir?

•İnsanların güvenli bir yaşam sürdürmek için saldırıları önceden tahmin etmek istediklerini biliyorum. Fakat önceden tahminde bulunmak için planın en ince ayrıntılarına kadar bilmeniz bir işe yaramaz. Herhangi biri, herhangi bir zamanda, kendi arkadaş çevresinin desteği ile istediğini yapabilir. Bu şuna benziyor. Suyu kaynattığınız zaman baloncuklar oluşur; hangi baloncuğun ilk önce kaynayıp patlayacağını bilemezsiniz. Bu tür şeyleri modellemek için kompleksite kuramı doğru bir seçim değildir. Bununla hiçbir zaman kesin bir tahminde bulunamazsınız.

Kamuoyu araştırmasına bağlı olmakla birlikte dünya genelinde Müslümanların % 7-14’ü El Kaide’nin ABD saldırılarını destekliyor. Eğer buna benzer bir destek IŞİD’e de oluyorsa, bu çok büyük sayıda (100 milyonun üzerinde) bir destek demektir. Ancak aslında kim savaşıp ölmek ister? Burada spesifiklik sorunu var. İnsanlar ideolojiye ve değerlere inandırılmış olabilir ama bu teröre bulaşmak için yeterli bir neden olamaz.

Bu doğrultuda en doğru ipucu sizin kimlerle arkadaşlık ettiğiniz ve herhangi bir eylem grubuna dahil olup olmamanız. Kuaşi Kardeşler örneğinde en bağlayıcı etmen hapishane deneyimidir. Ancak bu bir futbol takımı, hatta rafting grubu bile olabilir.

Eğer kimin savaşarak ölmeye hazır olduğunu önceden bilmek istiyorsanız ve eğer belirli bir terör hücresini parçalamak istiyorsanız ne yediklerine ve nasıl giyindiklerine bakın. Terör eylemleri camilerde planlanmaz. Cami içinde sessiz olmak zorundasınız. Bütün bu planlar fast-food restoranlarında, futbol sahalarında, pikniklerde yapılır.

• Niçin daha fazla sayıda insan sahalarda antropolojik çalışmalar yapmıyor? Örneğin cihatçılarla ve onların aileleriyle söyleşiler yapmıyor?

• Burada sorun geniş bir örnekleme yapamamanız. Bir şeyin içyüzünü kavramak için elde edeceğiniz bilgiler anketlerden çıkmaz. Bu bilgilerin derinlemesine yapılan söyleşilerden ve çok sıkı kontrollü deneylerden elde edilmesi gerekir. Eğer cihatçılarla bilimsel bir çalışma yapmak istiyorsanız –ki ben yapıyorum- bunları silahlarını bir kenara bırakmaya ikna etmek zorundasınız. Aynıca söyleşi sırasında birbirleriyle konuşmamalılar ve sorularınıza yanıt vermeliler. Örneğin bazı insanlara para karşılığında Allah’a olan inançlarından vazgeçip geçmeyeceklerini sormak gafletinde bulunursanız, çekip sizi vururlar. Dolayısıyla böyle bir soruyu soramazsınız.

Teröristler üzerinde yeterli araştırmanın yapılamamış olmasının nedeni tehlikeli olması değildir. Gerçek nedeni, üniversitelerin ve özellikle Amerikan Savunma Bakanlığı’nın insan denekleri üzerinde yapılan çalışmalara izin vermemesidir. Bunun nedeni araştırmacının yaşamını tehlikeye atması da değildir; tam tersi insan denekleri araştırma etiği kriterlerinin orta sınıf üniversite öğrencilerini korumak üzere oluşturulmuş olmasıdır. Böyle bir protokolün bulunduğu bir ortamda cihatçılara ne diyeceksiniz? Bu kağıdı imzala mı diyeceksiniz? Eğer herhangi bir konuda şikayetçi iseniz insan denekleri araştırma sekreteryasını aramalarını mı isteyeceksiniz? Bu çok saçma bir protokol ve bu yüzden teröristlerle yeterli sayıda söyleşi yapamıyoruz.

• Böyle bir tehlikeli durumla hiç karşı karşıya kaldınız mı?

•Örneğin üç Bali bombacısı (2002 yılında bir dizi bombalama olayını gerçekleştirmişlerdi) ile idam edilmeden önce bir söyleşi yapmak için izin aldım. Bunlar idam edileceklerdi çünkü 200 kişinin ölümüne yol açmışlardı. Ancak insan denekleri üzerinde çalışma onayını alamadım. Çünkü “Yanınızda avukat bulunması gerek, ayrıca kimsenin mahkûmlarla söyleşi yapmasına izin vermiyoruz” dediler. Ben de nedenini sordum, “Hiçbir zaman onların konuşma haklarını ihlal edip etmediğinizden emin olamazsınız” dediler.

Kaynak: http://www.scientificamerican.com/article/anthropologist-seeks-the-roots-ofterrorism/

http://www.nature.com/news/looking-forthe-roots-of-terrorism

TERÖR EYLEMLERİNİ ENGELLEMENİN YOLLARI 

Paris saldırıları dünyada önce şaşkınlık ve üzüntüye, daha sonra sorgulama ve yüzleşme çabalarına neden oldu. Şimdi Fransız politikacılar başta olmak üzere diğer dünya liderleri gelecekte bu tür saldırıların önünün nasıl alınabileceğini araştırıyor.

Kriz sonrası süreçleri genellikle kötü yönetilir. Siyasiler “bir şey yapıyormuş” gibi halkı oyalarken, ortaya çok sayıda kısa vadeli çözümler atılır. Bu süreç, dikkatler başka bir olaya çevrilinceye kadar devam eder.

Ne var ki anlık çözümlerin artık işe yaramadığı biliniyor. Şimdi bu tür kriz durumlarında atılması gereken en sağduyulu adımın, risk-yönetimi ile karar alma süreci arasında bir bağlantı kurmak olduğu belirtiliyor. Bu yöntem şimdiden bazı ülkelerde yarar sağlamış durumda. Örneğin 2012’deki Sandy Tayfunu sürecini başarılı bir şekilde yöneten Barack Obama ikinci kez seçilirken, 2004’deki Madrid terör saldırılarını iyi yönetemeyen İspanyol hükümeti seçimleri kaybetti.

Bu konuda sistematik bir yaklaşım gereklidir. Paris saldırısını köktendinci ideolojileri benimsemiş olduğu düşünülen iki kardeşin, İslam dininin kutsallarına saygısızlık edildiği gerekçesiyle karikatüristleri öldürdüğü iddiası, gerçekleri yansıtıyormuş gibi görünse de yeterli değildir.

YENİ YAKLAŞIM

Şu anda stratejik risk-yönetimi uzmanlarının dünya liderlerine ve şirket yöneticilerine danışmanlık yapması en doğru yol gibi duruyor. Ancak etkili bir işbirliği nasıl oluşturulabilir? Modern risk-yönetimi, bunun altı evrelik yenilikçi bir süreç sayesinde gerçekleşebileceğini söylüyor:

1) Yalnızca en iyi bildiğiniz riski hesaba katmayın. Tek bir tip risk konusunda uzman olanlar –köktendincilik gibi- diğer faktörleri göz ardı etme eğilimindedir. Bu tuzağa düşmemek için farklı risk tiplerinde uzmanlaşmış danışmanlarla çalışın.

2) Niteliğin yanında niceliği de değerlendirin. Kompüter modelleri niceliksel analizlerde başarılıdır, fakat karar verme evresinde duyguları ve algıları da hesaba katın. Bir denge kurun ve belirsizliği göz ardı etmeyin.

3) Riskleri birbirinden kopartmayın; birbirlerine olan bağlantılarının haritasını çıkartın. Birbirini tetikleyen tehlike eğilimlerini kontrol altına alın.

4) Yarından ötesini düşünün. Aklı gelecek seçimlerde olan siyasetçilerin ve gözü mali tablolardan başka bir şey görmeyen iş adamlarının kısa vadeli düşünmeleri normaldir. Riskler bir gecede ortaya çıkmaz. 10 yıl önceki eğilimlerin nasıl evrildiğini ve gelecek 10 yıldaki beklentileri birlikte değerlendirin.

5) Tekrarlayın.. Risk analizleri tekrar tekrar değerlendirmeye tabi tutulmalı. Örneğin her yılı yeniden ele alın. Uzmanların bir araya gelip sonuçları açık bir şekilde tartışmalarını sağlayın.

6) Riskleri açıkça belirtin, çevrenize bildirin. Bilim insanlarının bilimsel jargona başvurmadan, herkesin anlayacağı bir dille konuşması bu evrede çok önemlidir.

World Economic Forum’un yılda bir kez yayımladığı Global Risk Raporu, küresel riskleri 30-50 grup altında topluyor. Bunlar ekonomik, çevresel, jeopolitik, toplumsal ve teknolojiktir. Rapor bunların şiddetini ve olasılığını 10 yıllık bir geleceği kapsayacak şekilde karşılaştırıyor ve bunların birbiriyle olan bağımlılıklarının haritasını çıkartıyor. Bu arada akademisyenlerin, iş adamlarının, siyasetçilerin, sivil-toplum örgütlerinin arasından seçilen 1.000 liderin risk-algılama anketlerine verdikleri yanıtlar birleştiriliyor.

Risk-yönetimi konusundaki gelişmeler, tüm krizleri önleyemeyebilir, fakat riskleri azaltma ve esnekliği arttırma yönünde daha gerçekçi bir kafa yapısı yaratabilir.

http://www.nature.com/news/effective-riskresponse-needs-a-prepared-mindset

TERÖR SALDIRILARINI ÖNCEDEN TAHMİN ETMENİN YOLLARI

Saldırı riskini hesap etmek için analistlerin daha önceki olayların dökümüne erişimleri sağlanmalıdır. Bu düşünüldüğü kadar kolay bir iş değildir. Çünkü terörizmin net bir tanımı yoktur. Kaba terör eylemleri ile şiddet içeren ayaklanmalar arasındaki sınır bulanıktır.

Maryland Üniversitesi’nden Erin Miller, bugüne dek yaşanmış terör eylemlerinin kayıtlarını bilim insanlarının kullanımına açık hale getirerek çok önemli bir eksikliği giderdi. Bunun için Miller ve ekibi terörizmin tanımına açıklık getirdi: Devlet ile bağlantısı olmayan insanların siyasi, ekonomik, dini veya toplumsal bir çıkar için yasadışı güç ve şiddet kullanmaları veya kullanacakları yönündeki tehdididir. Miller ve ekibinin hazırladığı Küresel Terörizm Veritabanı (Global Terrorism Darabase-GTD), terörizmin son birkaç on yıl içinde nasıl değiştiğini ortaya koyuyor (Bknz: grafik).

Özet olarak bildirilen terör eylemlerinin milenyumun ilk yıllarından bu yana belirgin biçimde arttığı görülüyor. Bu olayların çoğunluğu Ortadoğu, Afrika ve Güney Asya’da meydana gelmiş. Son 10 yılda küresel terör saldırılarının % 50’i, ölenlerin % 60’ı yalnızca şu üç ülkede görülmüş: Irak, Afganistan ve Pakistan. Oysa ABD’deki 11 Eylül saldırılarından sonra Avrupa ve Kuzey Amerika çok az sayıda saldırıya maruz kalmış.

KÜÇÜK ÇAPLI SALDIRILAR

Antiterör önlemleri ülkeden ülkeye değişir. Afgan Taliban, ISİD veya Boko Haram gibi militan örgütlerinin kontrolündeki bölgelerde antiterör önlemlerinin yetersiz kaldığı, hatta hiç olmadığı görülüyor. Oysa Batı’da bu önlemler 11 Eylül saldırılarından sonra büyük ölçüde arttırılmış durumda.

Miller’a göre Batı’da önüne geçilmeyen terör eylemlerinin -2004’teki Madrid saldırısı, 2005’teki Londra saldırısı, 2011’deki Norveç katliamı ve en son Paris’teki Charlie Hebdo ve Pasüpermarket saldırıları- önlenememesinin nedeni büyük bir olasılıkla terör örgütlerinin tek bir aktör veya küçük hücreler tarafından gerçekleştirilmiş olmasıdır. Bu da planlı saldırının detaylarının dışarı sızmasını büyük ölçüde azaltan bir durumdur.

GTD yalnızca saldırıların izlenmesini değil, bir sonraki seferde nerede, ne zaman ve kimler tarafından yapılacağı konusunda tahminler yürütülmesine de yardımcı oluyor. Colorado Üniversitesi’nden bilgisayar bilimcisi Aaron Clauset 2013 yılında terörist saldırıların olasılığının ve şiddetinin “güç yasası” olarak isimlendirilen bir olguya bağlı olduğunu keşfetti. Güç yasasına göre az sayıda ölüme yol açan küçük saldırıları –Paris’te olduğu gibi- er veya geç 11 Eylül örneğindeki gibi daha şiddetli ve kanlı terör eylemleri izler (A.Clauset and R. Woodart Ann. Appl. Stat. 7, 1838-1865; 2013).

Clauset bu yasayı kullanarak, küçük ölçekli saldırıları büyük kayıplara yol açan saldırıların izleme olasılığını gelecek 10 yıl içinde, dünyanın herhangi bir yerinde % 30 olduğunu tespit etti.

Ne var ki Pennsylvania Üniversitesi’nden Erwann Michel-Kerjan, bu tür tahlilerin güvenilmez olduğunu söylüyor. Michel-Kerjan düşüncesi şöyle: “Modelleme poker oyununa benzer. Bu oyun, değişken insan davranışları ve eksik bilgiler üzerine kuruludur. Spesifik bilgiye erişim olmadan terörizm riskini güvenilir bir şekilde hesaplayamazsınız.”

http://www.nature.com/news/attempts-to-predictterrorist-attacks-hit-limits-1.16755

Derleyen: Reyhan Oksay