Bill Gates'ten Türkiye'ye öneri

Destekçileri arasında Bill-Melinda Gates Vakfı, Ford Vakfı, Açık Toplum Enstitüsü gibi kuruluşların bulunduğu "Uluslararası Bütçe Ortaklığı"nın hazırlattığı "2008 Saydam Bütçe Endeksi'nde" Türkiye'de halkın bütçe yapma sürecine doğrudan katılması önerildi.

Raporda tam saydam olmayan bütçenin hükümetin halkın parasının yönetimiyle ilgili hesap vermesini zorlaştırdığı belirtildi. Türkiye iki yıl önce açıklanan ilk raporda 41 puan almıştı, Ocak ayı sonunda açıklanan 2008 sıralamasında ise 43 puan aldı. 

2008 Saydam Bütçe Endeksi (Open Budget Index-OBI)nde, üstlerdeki ülkeler İngiltere (88 puan), Güney Afrika (87), Fransa (87), Yeni Zelanda (86) ve ABD (82) şeklinde sıralandı. Daha sonra İskandinav ülkeleri eski doğu bloku ülkeleri ve kimi Afrika ülkeleri yer aldı. Orta grupta Mısır (43), Bosna Hersek (44), Namibya (47), Sırbistan (45), Gana (49), Uganda (51), Gürcistan (53), Makedonya (54) gibi ülkelerin Türkiye'nin üzerinde yeraldığı görüldü. Türkiye aşağı sıralarında bulunduğu orta grupta Bengaldeş'i (42) geçti, Nepal ile aynı sırada yer aldı.

Türkiye'de bütçeyle ilgili bilgi orta düzeyde

Raporun Türkiye'ye ayrılan bölümünde "Vatandaş Bütçesi" ve "yıl ortası gözden geçirme" gibi kimi dünya uygulamalarına rastlanmadığı belirtildi. Türkiye'nin Saydam Bütçe Endeksi'nde elde ettiği derecenin, hükümetin kamuya, merkezi hükümet bütçesi ve mali etkinlikler konusunda, bütçe yılı boyunca "orta düzeyde" bilgi sağladığını gösterdiği ifade edildi. Bunun da hükümetin halkın parasının yönetimiyle ilgili hesap vermesini zorlaştırdığı belirtilen raporda şu görüşlere yer verildi:
 

Bütçe sistemine eleştiri ve öneriler

"-Türkiye'de bütçe tasarısı kamuoyuna, hükümetin gelecek yıla ilişkin vergilendirme ve harcama planlarının fotoğrafı üzerinde, tümüyle olmasa da bir ölçüde genel bilgi sağlamaktadır.

-Ancak yıl boyu harcama, gelir toplama ve ödünç alma işlemlerinin izlenmesinde bir ölçüde güçlük bulunmaktadır. Türkiye ayrıntılı yıl içi raporlar yayınlamakta fakat yıl ortası gözden geçirmede bulunmamaktadır.

-Bu belgelerin yayınlanması, yıl boyunca bütçenin nasıl uygulandığı konusunda daha kapsamlı güncellemeler sağlayarak kamuda hesap verme sorumluluğunu güçlendirebilir.

-Türkiye'de bütçe yılı tamamlandığında bütçenin performansını değerlendirmek de zordur. Bütçelenen, harcanan ve toplanan fonlar arasındaki farkları kıyaslamaya olanak veren bir yıl sonu raporu hazırlanmaktadır ancak bu, söz konusu farklılıkların açıklanmasına ilişkin eksiklikler içermektedir. Aynı zamanda Türkiye'de denetim raporlarının kapsamı sınırlıdır ve denetim raporlarında yer alan tavsiyelerin başarılı bir biçimde yerine getirilip getirilmediğine ilişkin bilgi sağlanamamaktadır.

-Hükümetin üstlendiği spesifik bir proje ya da etkinlikteki ilerlemeyi anlamak için gerekli bulunan yüksek düzeyde ayrıntılı bütçe bilgilerine erişim sınırlı kalmaktadır. Bu; Türkiye, hükümetin sahip olduğu bilgilere erişim hakkını yasalara dahil etmesine karşın varolan bir durumdur"

Bütçeye vatandaş katılımı önerildi

Temel bütçe belgelerine erişimde iyileşme sağlanması dışında Türkiye'nin bütçe sürecinin daha açık hale getirilmesinin başka yolları bulunduğuna değinilen raporda, "Bütçeye vatandaş katılımı için fırsat sağlanmasına yönelik tartışmalar çoğaltılabilir. Örneğin, yasama, bütçe üzerine halkın katılabildiği oturumlar düzenlememektedir. Vatandaşlar millet meclisindeki bütçe tartışmasında hazır bulunabilmekte ancak görüş belirtmelerine izin verilmemektedir" denildi.

Türkiye'yle ilgili bölümün sonunda ise, meclise bütçeyle ilgili rapor verme sorumluluğu bulunan yüksek denetim kurumlarının bağımsızlıklarının bir ölçüde sınırlı olduğu, denetleme başlatmada takdir yetkisinin sınırlı bulunduğu, görevlerini yerine getirmek için yeterli bütçe ve personele sahip olmadıkları, bunun, harcamaların üçte ikisinden daha az bir bölümünün denetlenmesinde payı bulunduğu kaydedildi.
 

Kurum ve rapor

İlk kez 2006 yılında düzenlenen "Saydam Bütçe Araştırması", destekçileri arasında "Bill-Melinda Gates Vakfı", "Ford Vakfı", "Açık Toplum Enstitüsü", "İsveç Uluslar arası Kalkınma ve İşbirliği Ajansı" ve "William ve Flora Hewlett Foundation"un bulunduğu "Uluslar arası Bütçe Ortaklığı" adlı sivil toplum uzmanlık kuruluşunun, "Saydam Bütçe Girişimi" programı çerçevesinde hazırlanıyor.

"Saydam Bütçe Girişimi" ülke kamuoylarının ülkeleriyle ilgili bütçe bilgilerine erişebilmeleri ve hesap verilebilir bütçe sistemlerinin kabulünü destekleme ve bu alanda küresel araştırmalar yapmaya yönelik bir inisiyatif olarak oluşturuldu. İki yılda bir yapılan, sonuncusu 2008'e ait olan araştırmalarda ülke bütçelerinin saydamlığına göre bir endeks bulunuyor.