'Bir Avuçtular Deniz Oldular'

Ne kalır gidenlerden geriye? İdam edilenlerden, çatışmalarda, işkencelerde öldürülenlerden? Eski bir lastik ayakkabı, idam edilen gencecik bir bedenden kesilerek çıkartılmış bir yün kazak, birkaç sigara, bir çift yün çorap, bir parka, bir postal, dönemin siyasal iklimini ve gençlerin uğruna ölümü göze aldıkları hayallerini, düşüncelerini yansıtan birkaç kitap. Mustafa Kemal’in Anafartalar Muharebelerine Ait Hatıralar’ından Shakespeare’in Beğendiğiniz Gibi’sine, Yılmaz Çetiner’in El Fateh’inden Azra Erhat’ın Mavi Yolculuk kitabına dek...

İŞTE SERGİDEN KARELER - FOTO GALERİ

İlk olarak geçtiğimiz Mayıs ayında Kadıköy Belediyesi Caddebostan Kültür Merkezi’nde açılan 68 kuşağının öyküsünün belge ve fotoğraflar ile anlatıldığı “Bir avuçtular Deniz oldular” sergisi şimdi başkentte. Çankaya Belediyesi Çağdaş Sanatlar Merkezi’nde 28 Kasım gününe dek açık kalacak sergide acı bir yakın tarihten izler, fotoğraflar, hatıralar var. “Resmi” tarihi söyleyen mahkeme tutanakları, 40 yıl öncesinden gazete manşetleri. Sonra, solun kutsal emanetleri -hadi “kutsal” demeyelim- çok kıymetli, çok hatıralı, sembol olmuş emanetleri var. Sergiyi dolaşan 68 kuşağından kadınlar ve erkeklerin gözleri dolu dolu. Nasıl dolmaz? Anlatılan “onların hikayesi”...

Orada bir camın altında Hüseyin İnan’ın spor ayakkabısı var. Bağcıkların geçirildiği yerleri paslanmış bu çok eski lastik ayakkabı yine de gencecik görünüyor. Hani Halit Çelenk, İdam Gecesi Anıları’nda anlatır ya. “Babam yarın ayağımdaki bu lastik ayakkabıları görünce oğlumun doğru dürüst bir ayakkabısı bile yokmuş diye üzülecek. Ayakkabımı bile giymeden beni apar topar buraya getirdiler. Babama söyleyin. Ayakkabım yoktur diye üzülmesin. Ayakkabılarım cezaevinde kaldı onlara hediyem olsun” demiştir Hüseyin İnan, işte o ayakkabılar. Sergide Hüseyin İnan’dan bir emanet daha var. Ama ne acılı, ne kahırlı bir emanet. Arkası boydan boya kesilmiş bir kazak. Hüseyin İnan’ın idamından sonra üzerinden kesilerek çıkartılmış.

Kişileri, dönemleri biraz da o zamanlarda okunan kitaplar söyler. Sergide 68 liderlerinin bazı kitapları da var. Hüseyin İnan’ın kitapları arasında Selahaddin Çiller’in derlediği “Atatürk İçin Diyorlar Ki” ve Mustafa Kemal’in “Anafartalar Muharebelerine Ait Hatıralar” kitapları dikkat çekiyor. Mustafa Kemal’in kitabı üzerine, “Hüseyin İnan özel kitaplığına aittir” kaşesi basılmış. Bir duvarda Mahir Çayan’ın Kesintisiz Devrim kitabından bir bölüm yer alıyor. “Kemalizm, emparyalizmin işgal altındaki bir ülkenin devrimci-milliyetçilerinin bir milli kurtuluş bayrağıdır. Kemalizmin özü, emparyalizme karşı bir tavır alıştır. Kemalizmi bir burjuva ideolojisi veya bütün küçük burjuvazinin veyahut asker-sivil bütün aydın zümrenin ideolojisi saymak kesin olarak yanlıştır. Kemalizm, küçük burjuvazinin en sol, en radikal kesiminin milliyetçilik tabanında anti- emperyalist bir tavır alışıdır. Bu yüzden, Kemalizm soldur; milli kurtuluşçuluktur. Kemalizm, devrimci-milliyetçilerin, emperyalizme karşı aldıkları radikal politik tutumdur” sözleri dönemin gençlik liderlerinin Kemalizme bakışını ortaya koyuyor.

Bir başka cam fanus altında Deniz Gezmiş’in parkası. İdama giderken ayağında bulunan ve ipleri kesilerek çıkarılan postalı boğazda bir yumru. Sonra, “Deniz Gezmiş’in cezaevinde son günlerinde yanında kalan kitapları”. Üniversite İşgalinde öğrencilerin istekleriyle ilgili “İstanbul Üniversitesi Genel Reform Tasarısı ve Fakültelere Özgü İstekler”, Dominik Cumhuriyetinde seçimle iktidara gelen ve 1965 yılında Küba ile olan iyi ilişkileri ve anti emperyalist siyaseti nedeniyle Pentagon’un darbesiyle indirilen Juan Bosch’un “Pentagonizm” kitabı, Yılmaz Çetiner’in yazdığı “El Fateh, yolum kanım adım evim adresim Filistin” adlı kitap ile Kemal Sülker’in “Sabahattin Ali dosyası”, Vala Nurettin’in “Bu Dünyadan Nazım Geçti” kitabı...Roma Hukuku ders notları, Hukuk Fakültesi imtihan soruları...

Ve Nurhak dağlarında öldürülen Sinan Cemgil’in kitapları. MEB yayınlarından Henri Poincare’in “Bilim ve Varsayım” kitabı ile antik Romalı komedya yazarı Plautus’un Amphitryon’u ve Shakespeare’in komedilerinden “Beğendiğiniz Gibi”. “Beğendiğiniz Gibi”, “Dünya bir oyun sahnesi, bizler birer oyuncuyuz... Bütün erkekler ve bütün kadınlar, sırası geldiğinde girerler ve çıkarlar bu oyun sahnesine...” sözlerinin yer aldığı kitap. Azra Erhat’ın Mavi Yolculuk kitabının yanında Doğan Kardeş yayınlarından “Kon -Tiki Pasifik Okyanusunda bir Sal Yolculuğu” ve Aleksandr Solzhenitsyn’in “Una Giornata DI Ivan Denisovic” (İvan Denisoviç'in Yaşamında Bir Gün) kitabı duruyor.

Bir parka, bir postal, bir spor ayakkabı, birkaç kitap bazen deler yüreği geçer. Gözleriniz dolar, bir karanfil bırakırsanız...Sergi salonun her yanı karanfil dolu...