Bir skandal haberin hikâyesi

Geçen 19 Kasım’da başladı her şey. Rolling Stone dergisinin web sitesinde yayınlanan “Kampüste bir tecavüz: Virginia Üniversitesi’nde hunhar bir saldırı ve adalet için mücadele” (A Rape on Campus: A Brutal Assault and Struggle for Justice at UVA) haberi bir bomba gibi patladı. Haberin yazarı Sabrina Erdely’nin telefonları susmak bilmiyordu. Amerikan medyası haberde kimliği gizlenen kurbana ulaşamayacağı için Erdely’ye ulaşmak için seferber olmuştu. Haber 2.7 milyon kez okundu ve ünlülerle yapılmış röportajlar haricinde derginin tarihinde en çok okunan haber oldu. Gerçekten çarpıcı bir hikâye söz konusuydu. Amerikan üniversitelerindeki örtbas edilen tecavüz ve toplu tecavüz vakalarının nasıl vahim bir hal aldığı son yıllarda önemli bir gündem maddesiydi. Kız öğrencilerin yüzde 20’sinin öğrenim süresi boyunca cinsel saldırıya maruz kaldığı bazı araştırma raporlarına yansımıştı.

TÜM ÜLKENİN SORUNU

Hatta ABD Başkanı Barack Obama 93 üniversite hakkında cinsiyet eşitsizliği iddialarıyla ilgili soruşturma başlatmıştı. Cinsel saldırı vakaları da soruşturmanın parçasıydı. İşte tam da bu süreçte Rolling Stone dergisi olayın üstüne gitmeye karar verdi. Dergiye daha önce de polisiye konularda haberler yazmış serbest gazeteci Sabrina Erdely bu iş için uygun isimdi. Erdely soruşturulan 93 okul arasındaki Virginia Üniversitesi’ni (UVA) gözüne kestirdi. 8 Temmuz’da kendisi eski bir tecavüz mağduru bir UVA çalışanından yardım istedi. Tam da aradığı gibi bir kurban vardı: Jackie. Erdely bu ismi, haberin kahramanının gerçek isminden kısaltarak uydurmuştu. Jackie 20 yaşında bir üçüncü sınıf öğrencisiydi UVA’da. Hikâyesi dudak uçuklatacak derecede korkunçtu: İki yıl önce, okuldaki ilk aylarında toplu tecavüze maruz kalmıştı iddiasına göre. İşbirliği yaparsa çok çarpıcı bir haber ortaya çıkacaktı.

POLİSE GİTMEDİ

Erdely ve Jackie temmuz ile ekim ayları arasında toplam sekiz kez görüştü. Jackie, önceden tanıdığı büyük sınıftan erkek arkadaşı tarafından bir öğrenci kulübü partisine davet edilmişti. UVA’ya alışmaya çalışan çaylak Jackie, biraz içki içerek geçirdiği iki saatten sonra erkek arkadaşı tarafından kulübün üst katına çıkarılmış ve yedi erkeğin tecavüzüne uğramıştı. Sabaha karşı 3’te ayakkabısız ve üstü başı kanlı halde kulüpten kendini dışarı zor atmış ve arkadaşları tarafından polise veya hastaneye gitmemeye ikna edilmişti. Jackie yüz yüze görüşmelerde zaman zaman garip tutumlar sergilemişti ama Erdely bunu yaşadığı travmaya bağlamış ve bazı özel isteklerini kabul etmişti. Haber yayınlanmadan önce de derginin tecrübeli veri doğrulayıcısı Jackie’yle üç saati bulan bir telefon görüşmesi yapıp detayları tek tek teyit etmişti. Ama… İşte ama da bu noktada ortaya çıktı. Muhabir ve editoryal ekip ne kadar titiz davranırsa davransın hikâyede birkaç boşluk vardı. Erdely haberin yayınlanmasından sonra 4 Aralık günü Jackie’yi aradı, haberde gerçek ismini geçirmediği erkek arkadaşın akıbetini merak ediyordu. Ama Jackie, gerçek ismi telefonda kodlamakta zorlandı. Erdely şüphelenmeye başlamıştı doğrusu. Şüpheli konuşmalar birbirini takip edince Erdely, dergi editörüne haberi geri çekmeleri gerektiğini söyledi. Diğer medya kuruluşları da olayın üzerine gidip haberin açıklarını yakalamaya başladılar. Tecavüz sorununu gündeme getirmek isterken, bir skandalla karşı karşıya kalmışlardı.

VAHİM HATALAR

Peki üzerinde aylarca ulaşılan bir haberde bu noktaya nasıl gelindi, hangi hatalar yapıldı? Haberin geri çekilmesinden sonra Columbia Journalism Review (CJR) detaylı bir araştırmaya girişti ve 39 sayfalık bir rapor hazırladı. Rapora göre işleyişte bazı vahim hatalar yapıldı ve bunların hepsi önlenebilir nitelikteydi. En başta gerek Sabrina Erdely gerek dergi editörleri Jackie’ye fazlasıyla güvendi ve onu koruma refleksiyle bazı ifadelerini teyit etme gereği duymadı. Örneğin Jackie’nin sabah saatlerinde kulübe çağırdığı arkadaşlarının isimlerini ve söylediklerini doğrulatmaktan bir noktada vazgeçtiler. Halbuki CJR muhabirleri üç arkadaşa da ulaşıp kendilerine atfedilen ifadelerin doğru olmadığı beyanını aldı. Ayrıca muhabir Sabrina Erdely, olayın meydana geldiği iddia edilen Phi Kappa Psi Kulübü yöneticilerine ulaşmasına karşın iki yıl önceki olayla ilgili detay vermek yerine genel bir yorum istedi, onların habere katkıda bulunmasını engelledi. Keza UVA yöneticileriyle yaptığı görüşmelerde bazı çelişkiler olduğu CJR raporunda yer aldı.

EDİTÖRLERİN İHMALİ

Rapor aynı zamanda editörlerin de haberdeki açıkları kapamak için Erdely’e yeterince baskı yapmadığını da vurguladı. Örneğin haberin editörü Sean Woods üç arkadaşın kimlikleri konusunda yeterince ısrarcı davranmadı. Benzer şekilde yayın yönetmeni Will Dana da haberdeki eksiklerini giderilmesi yönündeki sorumluluğu kabul etti. Bunların üstüne haberin fact-checker’ı yani veri doğrulayıcısı da tıpkı muhabir ve editörler gibi Jackie’ye fazlasıyla güvendi ve yanılgının devamında pay sahibi oldu. Rolling Stone Yayın Yönetmeni Will Dana haberin yalan çıkmasının bireysel, yöntemsel ve kurumsal bir başarısızlık olarak tanımladı. Ama asıl darbeyi gerçek tecavüz mağdurları aldı. Çünkü Rolling Stone haberinin uydurma çıkması bundan böyle benzer haberlerin doğruluğuna dair kuşkuların artmasına da yol açacak.