Devlerden dev zarar

Doğalgaz anlaşmalarında yer alan “al - ya da - öde” şartı nedeniyle BOTAŞ 679.5 milyon lira zarar edecek.

Sayıştay, İran, Rusya ve Azerbaycan’a şart kapsamında “asgari alım tutarı kadar gaz alınamaması” nedeniyle ödenen 679.5 milyon liranın gaz alınarak mahsubunun yapılamaması halinde hem BOTAŞ
hem de ülke ekonomisi için kayıp olacağına dikkat çekti. Bu durumun giderilmesine yönelik raporda şöyle denildi:

“Kuruluşun (BOTAŞ) doğalgaz alım sözleşmelerinde yer alan al - ya da - öde hükmü kapsamında İran, Rusya ve Azerbaycan’a ödenen ve mukavele hükümleri gereği 5-12 yıl içersinde alınacak, asgari alım miktarı üzerindeki doğalgaz bedeline mahsup edilmek üzere 2013 sonu itibarıyla bilançoda 679.5 milyon lira olarak yer alan alacağın, sözleşme hükümleri kapsamında telafi edilememesi ve zarar kaydedilmesi halinde kuruluşun mali yapısını olumsuz yönde etkilemesi kaçınılmaz görünmektedir.

Rapora göre ayrıca Başkent Doğalgaz A.Ş’den 676 milyon 977 bin liralık alacak da, şirketin özelleştirilmesi sonucu tasfiye edildi. BOTAŞ’ın içinde bulunduğu finansman darboğazı nedeniyle Gümrük TIR Müdürlüğü’ne 2.5 milyar lira KDV borcu bulunuyor. Kısa ve uzun vadeli borçlar toplamı da
9.4 milyar lira. Rapora göre, söz konusu yabancı kaynaklar için 154.4 milyon lira faiz ve kur farkı ödendi. 473 milyon lira kambiyo zararı oluştu.

Rapora göre, Dünya Bankası kredisi ile finanse edilen Erzincan Kompresör İstasyonu’nun sözleşmesi ve Tuz Gölü Yeraltı Doğalgaz Depolama projesinin sözleşmesi bedelleri toplamı 688 milyon dolar oldu. Tuz Gölü Yeraltı Doğalgaz Depolama Projesi’nin 363 milyon dolar finansman açığı ortaya çıktı. Projenin danışmanlık hizmetleri sözleşmeleri ile birlikte 400 milyon dolar ek finansman açığı oluştu. Dünya Bankası kredisinin 2006’da işlerlik kazanmasına rağmen, yatırımların zamanında tamamlanamaması nedeniyle kredinin ödemesiz 7 yıllık süresi 2012’de doldu. 2013’ten itibaren geri ödemeleri başladı. Bu arada Irak’a borç kaydedilmek üzere Irak-Türkiye ham petrol boru hattının Irak tarafında kullanılmak üzere BOTAŞ tarafından 1997 ve 1999 yıllarında satın alınıp Petrol İşletmeleri Bölge Müdürlüğü ambarında bekleyen 463 bin 54.02 dolar maliyetli elektrik motoru ve yedeklerin, bedeli karşılığında bir an önce Irak Noc/Somo firmasına gönderilmesi de istendi.

200 milyon lira kârda olan TEDAŞ özelleşmenin bittiği 2013’te yaklaşık 4.5 milyar lira zarar etti. Sayıştay’a göre ÖİB’nin TEDAŞ’a 5 milyar lira kaynak aktarması gerekiyor. EMO Başkanı’na göre ise zararın ana nedeni özelleştirme bedellerinin zamanında ödenmemesi.

Devlete kasasının dolacağı ve şirketin kazancının artacağı iddiasıyla özelleştirilen Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ (TEDAŞ), Sayıştay raporuna göre özelleştirilmeden önceki 2012 bilançosunda 199 milyon 838 bin lira kârdayken, özelleşmenin bittiği 2013 bilançosunda 4 milyar 373 milyon lira zarar yazdı.

Elektrik Mühendisleri Odası (EMO) Başkanı Hüseyin Yeşil, Sayıştay raporuna göre de TEDAŞ’taki büyük zararın nedeni özelleştirme sırasında yapılan usulsüzlükler ve özelleştirme bedellerinin tam olarak ödenmemesi.

Sayıştay’ın 2012 TEDAŞ raporunda; son beş yıl içinde özelleştirmesi tamamlanan 10 elektrik dağıtım
şirketinin kasasındaki 171.3 milyon liralık kaynağın şirketlerin yeni sahibine bırakıldığı belirtilmişti. Bu miktarın 15.1 milyon lirasının Aksa’nın aldığı Fırat Elektrik’te, 30.2 milyon lirasının da Cengiz İnşaat’ın aldığı Meram Elektrik’te kaldığı kaydedildi. Devletin, elektrik dağıtım özelleştirmelerinde holdinglere adeta “üste para vermiş” yorumlarına neden oldu. Soruşturma sonucunda “paraların iadesinin mümkün olmadığı” yönünde görüş bildirilmiş ve dosyalar kapatılmıştı.

Alarko-Cengiz Ortak Girişim Gurubu tarafından yüzde yüz hissesi alınanan Meram Elektrik, 2013 raporunda da usülsüz bir yöntemle, ödemesi gereken 39 milyon 621 bin lirayı ödemediği yer aldı. Yeşil, “Şirket halktan para topladığı halde ödemesi gereken parayı ödemiyor. Hem kâr ediyor hem devlet kasasını zarara uğratıyor” dedi. Zararın kapatılması için öneride bulunan raporda şöyle denişdi:

“TEDAŞ’ın kayıtlı 5.5 milyar lira ile sınırlı aktifleri ile Avrupa Yatırım Bankası ve Dünya Bankası kredi borçları hariç 11.3 milyar TL tutarındaki yükümlülükleri arasında oluşan pozisyon açığının kapatılması için TEDAŞ’ın sermaye artışına mahsuben ÖİB tarafından en az 5 milyar TL kaynak aktarılması ile mümkün görülmektedir.”

Öte yandan raporda Avrupa Yatırım Bankası’ndan alınan kredi ile Yeşilırmak EDAŞ bölgesinde yapılan
“Elektrik Dağıtım Şebekesi” yatırımlarına ait fiziki gerçekleşmelerin zamanında kontrol edilmemesi
ve metrajlarının çıkarılmamış olması nedeniyle gelecekte yüklenici ile hukuki sorunlar oluşturmaması için kesin hesap ve kesin kabule yönelik tespit ve metrajların mevzuata uygun şekilde giderilmesinin takip edilmesi gerektiğine işaret edildi.