Dolar yükseliyor, Türkiye'nin kur riski büyüyor

Özel sektörün orta ve uzun vadeli dış borcu 2008 sonunda 139.7 milyar dolara ulaşırken, Türkiye'nin tamamına yakını bankalar ve şirketlere ait kısa vadeli dış borç stoku da aynı tarih itibariyle 50.2 milyar dolar olarak açıklandı. Toplam borcu 200 milyar dolara yaklaşan özel sektör, özellikle kısa vadeli borçlar dolayısıyla ciddi bir kur riski ile karşı karşıya bulunuyor.
Asıl kur riskinin yaşandığı kısa vadeli dış borç stoku, geçen yıl küresel krizin şiddetlendiği ve dış kaynak temininin zorlaştığı son çeyrekte 7 milyar dolara yakın küçülmesine karşın, 50.2 milyar dolarla yine yüksek boyutta bir kur riski oluşturuyor. Dış borçların büyük bölümü dolar üzerinden alınan kredilerden oluşuyor.

Geçen yıl özellikle Eylül'den bu yana kurlarda yaşanan hızlı yükseliş kısa vadeli dış borç nedeniyle yüklenilen kur riskini aşırı büyütürken, kriz nedeniyle dış kaynak girişinde ortaya çıkan sıkıntı borçların çevrilebilmesini zorlaştırdı.

Yurtdışında artan dolar talebinin de etkisiyle dolar kurunun son günlerde yeniden hızla yükselişe geçmesi kısa vadeli borçlarda kur riskini daha da büyütüyor.

50 milyar dolarlık kısa vadeli borç

Türkiye'nin 2008 sonu itibariyle 50 milyar 218 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç stokunun 24 milyar 405 milyon doları bankalar ait bulunuyor. Bunun da 9 milyar 148 milyon dolarını döviz kredileri, 6 milyar 732 milyon dolarını banka mevduatı, 5 milyar 363 milyon dolarını TL cinsinden mevduat, 3 milyar 162 milyon dolarını da döviz tevdiat hesapları oluşturuyor. 2008 sonu itibariyle Merkez Bankası'nın kısa vadeli dış borcu 1 milyar 856 milyon dolar olurken, diğer sektörlere ait kısa vadeli dış borç stoku da 23 milyar 957 milyon dolar düzeyinde bulunuyor. Bunun 21 milyar 971 milyon dolarla en büyük bölümü ticari kredilerden oluşuyor. Diğer krediler de 1 milyar 986 milyon dolar.
 

AKP döneminde rekor artış

Küresel kriz koşullarında Türkiye'den sermaye kaçışı olasılığı ve dış kaynak teminindeki güçlük nedeniyle ciddi bir kur riski yarattığı için ekonominin "yumuşak karnı" haline gelen kısa vadeli borç stoku, AKP tek parti hükümetlerinin iş başında olduğu 2002 sonundan bu yana çok hızlı bir artış gösterdi. Bu dönemde en büyük artış da şirketler kesiminin borç yükünde gerçekleşti. Anılan dönemde uygulanan yüksek faiz-düşük kur politikası, cari açığı büyütürken, bankalar ve şirketler kesiminde dövizle borçlanarak, devlet iç borçlanma senetlerine yatırma eğilimini de güçlendirdi.

2002 sonunda 16 milyar 424 milyon dolar olan kısa vadeli dış borç, geçen yıl Eylül sonuna kadar olan dönemde yüzde 248 oranında 40 milyar 762 milyon dolar artış gösterdi. Bu artış da tamamen özel sektör borcundan kaynaklandı. 2008'in son çeyreğinde 6 milyar 968 milyon dolar azalan stokta, 2002-2008 dönemindeki net artış 33 milyar 794 milyon dolar oldu.

Özel sektörün uzun vadeli borcu 139.7 milyar dolar

Bu arada özel sektörün yurtdışından sağladığı uzun vadeli kredi borçlarının bakiyesi 2008 yılında 18 milyar 805 milyon dolar artarak 139 milyar 722 milyon dolara ulaştı. Bunun da 40 milyar 704 milyon dolarının bankalar ve bankacılık dışı finansal kuruluşlara, 99 milyar 18 milyon dolarla en büyük bölümünün ise şirketler kesimine ait olduğu belirlendi. Geçen yıl bankalar uzun vadeli borç bakiyesini 1 milyar dolar dolayında azaltırken, şirketler kesiminin uzun vadeli borcu 19 milyar 807 milyon dolar arttı.

139.7 milyar dolarlık uzun vadeli borcun 133.2 milyar dolarla büyük bölümünün yabancı ticari bankalar, yerli bankaların yurtdışı şubeleri, diğer finansal kuruluşlar gibi "özel alacaklılar"a olduğu belirlendi.

Özel sektörün uzun vadeli yurtdışı kredileri 2002-2008 döneminde yaklaşık 4 kat artış gösterdi. Söz konusu borçlarda altı yıllık dönemde 110.6 milyar dolar artış yaşandı. Bu dönemde bankalar ve diğer finansal kuruluşların toplam uzun vadeli borcu 7.5 kat olmak üzere 35.9 milyar, şirketlerin borcu da 74.7 milyar dolarla 3 kat artış gösterdi.