Dünya Basın Özgürlüğü ve Biz

“Dünya Basını Özgürlüğü Günü” yani 3 Mayıs, insanı ister istemez halimize ve geçmişimize bir göz atmaya zorluyor.

Son durumumuzla ilgili değerlendirmeyi önce FREEDOM HOUSE isimli (ABD kökenli) düşünce kuruluşuna bırakalım:
Bu kurum 1 Mayıs günü, 197 ülkeden hangisinde basın ne kadar özgür sorusuna yanıt teşkil eden değerlendirmesini açıkladı: Türkiye bu listeye göre bu yıl 120’nciliğe düşmüş. Geçen yıl 117’nci sıradaydı. Yani en kötü ülkeler olarak listenin sonunda yer alan Kuzey Kore, Türkmenistan, Sudan, Özbekistan, Ekvador Ginesi, Suudi Arabistan ve Eritre’ye biraz daha yaklaşmışız.
Sadece FREEDOM HOUSE bunu söylese, “onlar bize düşman” gibi bir gerekçe bulup savuşturabilirsiniz. Oysa “Sınır Tanımayan Gazeteciler” isimli örgüt Türkiye’nin geçen yıl 179 ülke arasında 148’inci olduğunu söylemişti. 2013’te karnemiz daha kötü çıktı, 154’üncülüğe indiğimiz açıklandı.
Neden?
Gazeteciler kötü de ondan mı, yoksa ülkeyi yönetenlerin “demokrasi” ile “özgürlük”le başı hoş değil de ondan mı?
Öteki raporlarla örneğin son olarak ABD Dışişleri Bakanlığı’nın yayımladığı “İnsan Hakları” raporunun Türkiye ile ilgili bölümüne girmeyelim. Anadolu’da çok ağır sözleri anlatan bir deyim vardır. “Dirhemini yiyen it, dağa çıkar” derler. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın Türkiye’deki “ifade (basın) özgürlüğü” dahil, “insan hakkı ihlalleri” konusunda söyledikleri o kadar ağır. Ama ilamaşallah AKP iktidarı ve o iktidarın oluşturduğu hükümet “bana mısın” demiyor. Sanki suratlarına yağan tükrüğü “Allah’ın rahmeti” sayıyormuş gibiler.
“Dünya Basın Özgürlüğü” gününde ülkemizin halini “yabancıların gözüyle” özetledikten sonra biraz geri gidelim ve geçmişteki durumumuza göz atalım:
“Dünya Basın Özgürlüğü Günü” bu yılki 3 Mayıs’la 20’nci yaşını tamamladı.

Yirmi yıl önce de ülkemizde basın mensupları çok zor ve tehlikeli günler yaşıyordu. Çünkü o tarihte karanlık merkezler “gazeteci katletmeyi” marifet sanıyordu. Anımsanacaktır: Uğur Mumcu’yu 1993’ün ilk ayında kaybettik. Ondan önceki aylarda çoğu Güneydoğu illerimizde yaşayan 10 gazeteci “faili meçhul” cinayetlerin kurbanı oldu. Dönemin başbakanından geldiği anlaşılan talimatla bir gazetenin yönetim binası 1993 yılında bomba patlatılarak havaya uçuruldu.

Baskıların amacı

Tüm bu baskılar bilindiği gibi “iktidarın duyulmasını istemediği gerçeklerin gazeteciler tarafından yazılması” yüzünden yaşandı.
Peki daha önce?
Sultan Abdülaziz gazetecileri “korkutarak” susturmayı denedi. Korkanlar oldu ama Abdülaziz’in istediği hiçbir zaman olmadı.
Sultan Abdülhamit gazetecilerin ağzını “rüşvetle” kapatmayı denedi.
Gerçekten rüşvet alanlar oldu ama istenen o zaman da olmadı.

İttihat Terakki “öldürerek susturmayı” denedi ama başaramadı.

Mütareke Dönemi’nde gazetecileri “satın alarak” susturma yolu denendi. Gerçekten bazıları satın alındı ama istenen olmadı.
Devrimler Türkiyesi’ni yani 19 Mayıs 1919 ile 10 Kasım 1938 arasını atlıyorum; çünkü devrimler döneminin metotları tartışılmaz. O dönemin sadece sonuçlar tartışılır. O da bana sorarsanız, tüm ulusal tarihimizin belki de en muhteşem başarı hikâyesidir.
Büyük Atatürk’ün vefatından sonraki savaş yılları her ülkede olduğu kadar Türkiye’de de basına baskı uygulanan dönemdi. Ama onun bir çözüm olmadığını gören İsmet İnönü, “konuşma ve yazma” yolunu açtı. “Çok partili yaşama” ve “demokrasiye” geçti. Göreceli bir “özgürlük” dönemi başladı.
Ama “demokrasiyi özümsemeyen” iktidar sahipleri basını tekrar baskı altına aldı. Nitekim Demokrat Parti, -özellikle 1955’ten itibaren- basını susturmak için tekrar gazetecileri hapse atmayı denedi. Olmadı.
1961 Anayasası’nın yürürlükte kaldığı 1961-80 arası en azından yasal yönden eskisine kıyasla daha özgür sayılabileceğimiz bir dönemdi. Ama o da aslında yeterli bir özgürlük ortamı sayılmazdı.

12 Eylül yılları

12 Eylül yılları, askeri zihniyetin baskısı altında geçti. Maksat ötekilerden farklı değildi. Nitekim basın bu olağandışı dönem tehditlerinin, gazete kapatma, gazete toplatma uygulamalarının hedefi oldu. Bir kısım aydınlar, yayıncılar, yazarlar tutuklandı. Bir kısım insanlar korktu, ama iktidar gücünü elinde tutanlar hiçbir zaman amaçlarına ulaşamadı çünkü toplum kendi içinden her zaman “gerçekleri” söyleyen birkaç kişi üretmeyi başardı.
Muammer Aksoy, Çetin Emeç, Bahriye Üçok ve Turan Dursun gibi “Türkiye’deki laik rejimi kendi rejimi için tehlike sayan bir komşu devletin” Türkiye’de kiraladığı tetikçiler tarafından öldürüldüğüne inandığım aydınları bu kategoriye dahil etmiyorum. Uğur Mumcu ile Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı’yı, yazar Doç. Dr. Necip Hablemitoğlu’nu daha başka bir gücün mağdurları/yahut maktulleri olarak görüyorum. Bir başka deyişle onlar siyasi gücün değil, bence ülkemizdeki gerici gücün hedefiydiler.
Ama özellikle Adalet ve Kalkınma Partisi dönemi, tam anlamıyla “tüy” dikti.
AKP fiziki anlamda öldürmüyor. Ama yaşarken öldürmek için her şeyi yapıyor. Korkutmak, çağdaş enstrümanlarla (örneğin TRT’de bol ücretli program yaptırarak) rüşvet vermek, hapse atmak, kişiyi değil tüm bir yayın grubunu çökertmek, medyayı itibarsızlaştırmak dahil her şeyi yapıyor. Çünkü AKP iktidarı kendisini “hukuk”la, “demokrasi” ile “ahlak”la bağlı saymıyor. Bu değerlerin kendisine de lazım olduğu -artık uzakta olmadığını düşündüğümüz- günü görünceye kadar böyle gidecekmiş gibi görünüyor.

Oktay EKŞİ İstanbul Milletvekili