EXPO'nun simge çiçeği şakayık tartışması büyüyor

Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri’nden Prof.Dr. İbrahim Baktır ve çiçek uzmanları Şakayık’ın Antalya ile hiç ilgisinin olmadığını, hatta bu bölgede yetişmesinin bile olanaksız olduğunu belirterek, “Expo alanına dikilen bu bitkiler bir hafta içinde kuruyacağından tekrar tekrar ithal edilip dikilmesi gerekir” diye uyardılar. 

Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nden Doğal Süs Bitkileri Uzmanı Erdal Kaya, Expo’nun simgesi olan Şakayık’ın odunsu ve otsu olmak üzere iki çeşidinin bulunduğunu, Expo’nun simgesi olan otsu çeşidinin Antalya-Burdur-Denizli üçgeninde yetişen endemik olan Türkiye Şakayık’ı (Paeonia Turcica) olarak ismi verilen tür olduğunu söyledi. Türkiye Şakayıkı’nın 1500-1900 metre yüksekliklerde yetişebildiği belirtilirken, Kaya, bu çiçeğin -35 ile +35 sıcaklıklar arasında rahatlıkla yetişebildiğini öne sürdü. 

Expo 2016 Antalya Ajansı Genel Sekreteri Selami Gülay 23 Nisan 2016 tarihinde açılması düşünülen ExpoAntalya’nın arazi çalışmalarının hızla devam ettiğini belirtiyor. Şakayık’ın simgeç çiçek olacağı da resmi olarak Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehmet Mehdi Eker tarafından 6 Temmuz Cumartesi günü Antalya’daki toplantıda açıklanacak. 

Şakayık’ın simge çiçek olarak bildirilmesinin ardından kentte de tartışmalar başladı. Otsu şakayık çiçeğinin dünyada doğal ortamda 20 türü bulunuyor. Bunlardan 9’u ülkemizde yetişiyor. İlgisizlik ve korunamadığı için nesli tükenmekle karşı karşıya kalan Şakayık’ın doğadan sökümü de yasak çiçekler arasında bulunuyor. Bu nedenle de 15 yıl kadar önce Yalova Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Enstitüsü’nde koruma altına alınmıştı. Erdal Kaya, Türkiye’nin geliştirilmiş ilk doğal süs bitkisi çeşidi olarak 4 tane şakayık ıslah ettiklerini anlattı. Bunlardan 2’si endemik. Biri EXPO’nun da simgesi olan Türkiye şakayıkı (Paeonia turcica) diğeri ise Kazdağları’nda Erdal Kaya tarafından keşfedilen ve kendi ismini verdiği Kaya şakayıkı (Paeoniakaya). 

Erdal Kaya, ıslahı yapılan 4 şakayıkın 2 ay kadar önce ihaleye çıkarılarak 10 yıllığına ihal ile pantentlerinin satıldığını söyledi. 2 türü Yalova’da TİGEM arazisini de alan 43 üretici tarafından kurulan Garden AŞ tarafından alındı. Garden AŞ Genel Başkan Yardımcısı Ali Varol, “Biz ikisini aldık, hangi türler olduğunu bilmiyorum şimdi. Ama alma nedenimiz ileride bu çiçeğin ne olacağı belli olmaz, alalım elimizde bulunsun diye. Eğer Expo simgesi olarak sadece bir türe verildiyse yanlış olur. Daha geniş tutulmalı. Bir firmaya peşkeş çekilmemiştir umarım” dedi. 

Diğer türleri alan firmaların da Konya’da Ali Yetgin’e ait Asya Lale ile Yine Yalova’da bulunan Mehmet Zengin’e ait Lezgi Çiçekcilik olduğu öğrenildi. Anavatanı Türkiye değil Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi’nden Prof.Dr. İbrahim Baktır, Akdeniz bölgesindeki 630 endemik türden 500’nün Antalya’da bulunduğunu hatırlatarak, “Türkiye’nin en zengin bitkisel tür çeşitliliğine sahip ilinde, anavatanı Çin, Japonya ve Sibirya olan bir bitki Expo simgesi olmamalıydı” dedi. Prof. Baktır, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Öğretim Üyesi Prof.Dr. İbrahim Baktır, bakanlığa simge çiçek için en çok ticareti yapılan ve gelir elde edilen doğada da 86 çeşidi bulunan karanfili önerdiklerini bunun yanında nergis, türen, süsen, kumul papatyası ve kardelen gibi doğal çiçekleri de eklediklerini anlattı.

Bakanlık daha sonra bu listeden karanfil ve kumul papatyasını alıp şakayık ve menekşeyi de ekleyip 4 çiçeği internet üzerinden oylamaya koymuştu. Oylama sonucu karanfil birinci çıkmıştı, ancak ‘manüpile’ edildiği ileri sürülerek yerine ‘Şakayık’ tercih edildi. Bu tercihte uzun yıllar Yalova’da görev yapan Araştırmalar Genel Müdürü Masum Burak’ın etkili olduğu öne sürülüyor. Ayrıca görev yaptığı dönemde de şakayık bitkisinin Yalova’da koruma altına alınıp ıslah çalışmalarının yapılmış olması bu tercihte etken olduğu vurgulanıyor. Bu arada gözler ıslahı yapılan 4 şakayıp çiçeğini, üretimini ve ticaretini yapmak üzere 10 yıllığına satın alan Yalovalı firmaya çevriliyor. 

Prof.Dr. İbrahim Baktır şöyle konuştu: 

“Şakayık’ın Antalya’da yetiştirilmesi mümkün değil. Zaten Antalya’yla da bir ilgisi yok Sadece ıslah edilen türü alan o firma üretimini yapabilecek. Expo’nun simgesi şakayık olursa, bu bitki ithal edilmek zorunda kalınabilir. Dikildikten bir hafta sonra kuruyacaktır. Türkiye’den korkunç para çıkacak demektir. Şakayık, ‘düğün çiçeği’ne benzediği için onunla karıştırılıyor çoğu kez. Oysa karanfilin 86 taksonu (tür ve alt türleri vs dahil) var Türkiye’de. İlkbaharda çiçek açarlar. İkisi sonbaharda çiçek açar. Ayrıca, Antalya bölgesinde üretimi yapılan çiçeklerin yüzde 95’i karanfil İhracat kaleminde de karanfil birinci sırada. Ülkemiz ve yüzlerce aile bundan kazanç elde ediyor.  Oysa Antalya ve civar bölgede bir tane bile şakayık üreticisi yok.”