Fazıl Say Truva Sonatı’na nasıl hazırlandı?

Truva Sonatı’nın dünyadaki ilk seslendirilişinin üstünden sadece birkaç dakika geçmiş durumda. Fazıl Say, Çanakkale Çimenlik Kalesi’nin arkasındaki kulis alanında tebrikleri kabul ediyor. Az önce on bini aşkın izleyici tarafından dakikalarca ayakta alkışlanmış bir virtüözden ziyade, konuklarını ağırlayan bir ev sahibi gibi davranıyor. Konseri izlemeye Assos’tan gelen Nuri Bilge Ceylan ve Ebru Ceylan, Fazıl Say’ın notalarla yarattığı karakterlerden nasıl etkilendiklerini anlatıyorlar. Herkes, on ana bölümden oluşan sonatın, kendisi için öne çıkan başlığını söylüyor. Kimi Helen’in güzelliğini hissetmiş notalarda, kimi Aşil’in ölümcül gücünü. Konseri izlemek için günübirlik Çanakkale’ye gelen isimlerden Hasan Arat ve Simin Arat, bu sonatın bütün dünyada büyük bir ilgi göreceğini söylüyorlar. Zaten bu Fazıl Say’ın hayallerinden biri. Başta Anadolulu ozan Homeros’un üç bin yıllık ölümsüz destanı olmak üzere, diğer kaynaklardan, olayları ve kişileri her seferinde farklı yorumlayan sahne eserlerinden ve filmlerden beslenerek oluşturduğu eserinin tüm dünyaya ulaşması.

Bu tabloya bakarken birkaç saat öncesi geliyor aklıma. Konsere az bir zaman kala, Fazıl Say ile bir banka oturup hiçbir şey konuşmadan denize baktığımız dakikalar. “Bir bestecinin eserini ilk kez seslendirmesinden önceki düşünceleri nelerdir acaba” diyorum içimden. Sadece Çanakkale’nin çok güzel ve tarih kokan bir şehir olduğunu söylüyoruz birbirimize.

Doğa da eserin içinde

Truva Sonatı’nın ilk seslendirilişi öncesinde, sahne üstünde bir söyleşi yapma fikri Fazıl Say’dan çıkıyor. İzleyicilere ön bilgi vermenin, eserin içine daha rahat girebilmeleri açısından önemli olduğunu düşünüyor. Benim görevim, bu mitolojinin kısa bir sunumunu yaptıktan sonra, Fazıl Say’la temalar üstüne sohbet etmek. Truvalı Paris’in Sparta Kralı Menelaus’un karısı Helen’i kaçırması sonucunda Akaların, Anadolu’daki Truva kentine saldırmasından başlayıp, şehrin kapısına bırakılan Truva Atı’na uzanan bir özet yapıyorum. Sonrasında sözü Fazıl Say alıyor. Karakterleri nasıl bir düşünceyle notalara döktüğünü anlatıyor ve eserin bölümlerine yayılan form temalarından örnekler veriyor. Her bir örnekten sonra alkış kopuyor. Artık izleyiciler 42 dakika sürecek olan Fazıl Say’ın opus 78 numaralı bestesini dinlemeye hazır.

Eser boyunca bölüm başlıkları, Toygun Özdemir’in görselleriyle dev ekrana yansıtılıyor. Daha ilk notalarda Fazıl Say’ın sözleri geliyor aklıma: “Yaklaşık üç bin yıldır herkese ilham kaynağı olmuş bir destan bu. İnsanı her yönüyle ele almayı başarmış büyük bir anlatı. Ben de bestelerken dünyevi ögelerde yer alan dramdan yola çıktım.” Eserin ikinci bölümü olan Ege Rüzgârları sırasında, Çimenlik Kalesi’ni tatlı bir esinti kaplıyor. O gece doğa da, eserin içinde yer almak istiyor gibi. Troya Kahramanları bölümünden itibaren destandaki karakterlerin dünyasına giriyoruz. Fazıl Say’a, bu destanda seni en çok etkileyen karakter hangisi dediğimde şu cevabı veriyor: “Benim için hepsi eşit değerde. Güzel Helen, güçlü Aşil, yaralı Menelaos, zalim Agamemnon, dürüst Hektor... Her temanın Helen teması gibi güzel olması beklenemez, çünkü zalimliği anlatan müzik güzel değil zalim olmalıdır. Bu eserde 23 tema var.”

Notalarla karakter tahlili

Bölümler ilerlerken Homeros’tan bu yana edebiyatın merkezinde olan ‘kahramanın yolculuğu’nu düşünüyorum. O yolculuk hem kahramanı, hem biz okurları değiştirir-dönüştürür. Bu bir olgunlaşma sürecidir, bir değişimin doğumla-ölüm arasındaki karşılığıdır. Her kahraman/ her insan, gün gelir kendi yolculuğuna çıkar. O yolculuk sona erdiğinde, ne dönülen yer aynıdır, ne de dönen kişi. İşte Fazıl Say da bu eserinde, dinleyicisini bir yolculuğa çıkarıyor. ‘Kahramanın yolculuğu’ döngüsünün müzikteki karşılığını buluyor. Notalarla kahramanların psikolojisine giriyor, karakter tahlili yapıyor. Anadolu topraklarının ozanı Homeros, Paris’in âşık olduğu Helen, kahramanlar kahramanı Hektor, savaşın kaderini belirleyen Aşil ve savaşın kaderini değiştiren Truva Atı tek tek karşımıza geliyor. Hiçbiri kaderinden kaçamıyor. Eserin, sadece dört notadan oluşan temasının adının Kader Ağlarını Örüyor olması boşa değil. Eser bittiğinde kendi kaderlerimizle yüzleşiyoruz belki de.

Bizim için de yolculuk sona eriyor ve hiçbirimiz artık aynı kişi değiliz. ‘Solo piyano için dev bir form’ Artık o ana gelene kadar yaşananları hatırlayıp gülebiliriz. Fazıl Say ve ekibini Bodrum’dan Çanakkale’ye getiren aracın bozulması, saatler süren yolculuğun yorgunluğu çoktan geride kaldı. Konserden bir gece önce Fazıl Say’ın, eserin notalarını Çanakkale Belediye Başkanı Ülgür Gökhan’a gösterdiği dakikaların heyecanı geride kaldı. Yemek yerken bordo ciltli nota defterinin oturtulduğu sandalyeye bakıp “Aman başına bir şey gelmesin” deyişlerimiz geride kaldı. 2018 Truva Yılı kapsamında Çanakkale Belediyesi’nin böyle bir eser sipariş etmesinin mimarlarından Zeynep Altıok’un gururu yüzünden okunuyor. Performans boyunca eseri notalardan takip eden Ece Dağıstan’da ve Fazıl Say’ın ailesi gibi olan ekipte yorgunluktan eser yok artık. Kuliste herkes birbirini tebrik ediyor, sarılıyor ve gülüyor. “Neler hissettin bu gece?” diyorum Fazıl Say’a.

“Truva Sonatı en kapsamlı piyano solo eserim. 10 bölüm ve 42 dakika. Bu solo piyano için dev bir form. Ama çalması çok zevkli. İzleyicilerden aldığım hissiyat dinlemesinin de zevkli olduğu yönünde” diyor. Fiziksel olarak ne durumda olduğunu sorduğumda ekliyor: “Özellikle Aşil ve Savaş bölümleri çok yorucu. Diğer bölümlerin de renk oyunları, şarkısı ve dansı var. Yani bu eser çok iyi ve güçlü bir yorumcu gerektiriyor.” Konser alanını terk ederken Fazıl Say hayranları otobüsümüzün önünü kesiyor. Herkesin amacı bu büyük besteciyi yakından görebilmek, otobüs penceresinden de olsa bir fotoğraf çekebilmek. Bütün gün çalışmakla geçti.

Konser öncesinde sadece birer tost yedik ama o anda kimse açlıktan söz etmiyor. Kaldığımız otelin bahçesinde bir masaya kurulup konseri konuşmaktan başka isteğimiz yok. “Çanakkale Belediyesi’nin böyle bir sipariş vermesi çok değerli,” diyor Fazıl Say, “Anadolu’da her bölgede çok güzel tarihi destanlar var. İyi sanatçılara eserler sipariş vererek, bunların kalıcı kılınması çok önemli.” Önümüzdeki yıllarda anlatmak istediği başka Anadolu destanları olup olmadığını sorduğumda gülümsüyor. “Olacaktır” diyor. Gecenin sonunda aklımda tek bir düşünce var: “Bu gece, ileride ‘ben o gün oradaydım’ diyeceğimiz, özel bir geceydi ve Fazıl Say ürettikçe, böyle geceler yaşamaya devam edeceğiz.” Sana iyi bir haberim var ey dünya! Gülmeyi bilen insanlar, üretmeye devam ediyor.

“Truva Sonatı” bölüm başlıkları

1. Ozan anlatıyor, Homeros
2. Ege rüzgârları
3. Troya kahramanları
4. Sparta
5. Helen, Aşk
6. Troya
7. Aşil
8. Savaş
9. Truva Atı
10. Sonsöz