İngiliz istihbaratının 1953 İran darbesindeki rolü aydınlandı

İranlı belgesel yapımcısı Taghi Amirani, başbakan Musaddık'ı deviren darbenin 67. yıldönümü olan 19 Ağustos'ta, İngiliz televizyonlarında yayınlanacak olan bir belgeselle, M16'nın darbedeki rolünü ayrıntılarıyla kamuoyuna duyuracak. 

Guardian'ın haberine göre belgeselde, MI6’nın o dönem Kıbrıs’ta ikamet eden İran istasyonu başkanı Norman Darbyshire'a ait yazılı kayıtlardan yararlanıldı. Darbyshire'a ait olan yazılı belgeler, Pazartesi sabahı ABD'deki George Washington Üniversitesi Ulusal Güvenlik Arşivi tarafından yayınlandı.

İngiltere'nin, İran tarihinde önemli bir kırılma noktası teşkil eden bu olayda rol aldığı biliniyor ancak casuslarının rolüne ilişkin ayrıntılar belirsizliğini koruyordu.

ŞAH'IN KIZ KARDEŞİ M16 AJANI OLDU

Belgelerde, İngiliz hükümetinin olaydaki rolüne ilişkin önemli detaylar paylaşan Darbyshire, ABD'yi darbeye katılmaya ikna etmenin yıllar aldığını belirtiyor.

Darbyshire transkriptlerine göre MI6 ajanları, İran parlamentosunun üyelerine bisküvi kutularına gizlenmiş banknotlarla rüşvet verdi. İran ordusu içinde 'iki paket lipton çay' karşılığında hayati bilgileri sağlayan komutanlara rastlamak mümkündü. Bunun da ötesinde, Muhammed Musaddık'ı devirmek için Şah Rıza Pehlevi'nin kız kardeşi dahi İngiliz istihbaratı tarafından işe alındı.

Darbyshire, "Plan, Şah'a sadık olduğunu düşündüğümüz birimlerin şehirdeki kilit noktalara el koyması, radyo istasyonunun ele geçirilmesi gibi faaliyetleri içeriyordu" dedi.

"DUMANI TÜTEN BİR SİLAHI BULMAK GİBİ..."

Darbe 53'ün yönetmeni Taghi Amirani konuya ilişkin olarak, “Bu konu onlarca yıldır herkesçe bilinen bir sır olmasına rağmen, Birleşik Krallık hükümeti darbedeki temel rolünü resmen kabul etmiyordu. Darbyshire kayıtlarına ulaşmak, dumanı tüten bir silahı bulmak gibiydi. Bu tarihi bir keşif" dedi.

Darbyshire'a göre, MI6'nın Musaddık'tan kurtulmak istemesinin ana nedeni; komünist Tudeh partisinin hükümette sadece bir üyesi olmasına rağmen, Musaddık'ın yumuşak bir karakter olması sebebiyle ülkenin nihayet Sovyet etkisine gireceğine olan inançlarıydı.

MUSADDIK: İRAN'IN ULUSALCI LİDERİ

Musaddık, 1951 yılında İngilizlere ait Anglo-Iranian Oil Company Ltd.'nin İran'daki tesislerinin millileştirmiş ve güçlü Batılı devletlere karşı ulusal politikalar izlemişti. 1953 darbesi, ABD tarafından 'Ajax', İngiliz hükümeti tarafından da 'Çizme' Operasyonu şeklinde kodlanarak planlanmış, operasyonu planlayan ülkelerin İran ordusu içindeki uzantıları tarafından da icra edilmişti.