Para mı? O da ne?

Başımdan geçen olay yeni değil. Modern kafelerde önce ödemeyi yapıp, ısmarladığınız kahveyi tezgâhın ilerisinden alıyorsunuz ya, ben de espressomu ısmarlayıp parasını uzattım. Delikanlı boynunu büküp, yüzüme gülümseyerek baktı, “Para yok maestro” dedi. Devamlı müşteri olduğum için çocuklar bazen “Maestro’” derler, bazen “Sir”, hatta sıkça olmasa da ikramda da bulunurlar. Aslında İsveç’te pek olağan bir şey değildir ikram ama; her nedense bu çocuklar beni sevdiklerini davranışlarıyla ve böyle ikramlarla göstermek istiyorlar sanki. Neyse lafı uzatmayayım. Marcus, o gün “Para yok maestro” deyince gene ikram ediyor sandım. O ise boynunu bükmüş bakarken parmağıyla kasanın yanındaki uyarı yazısını gösteriyordu. Uyarıda “Para kabul edilmiyor. Sadece kredi kartı” yazılıydı. Kredi kartını sadece yüklü alışverişlerde kullanmaya alışık olduğumdan, alt tarafı üç kuruşluk kahve parasını kredi kartıyla ödemeyi saçma bulmuştum ama yapacak bir şey yoktu. Tabii ki kartı kullandım. Aklıma gelen bütün küfürleri içimden sıralayarak.

Yayılıyor...
Kart uygulaması kısa sürede yaygınlaştı. Ortalıkta para diye bir şey kalmadı. Sokak tuvaletlerinde bile ödeme kartla. Anlayacağınız kartı olmayanın hali duman. Kart yüzünden cüzdanımdaki paralar aylardır olduğu gibi duruyor. Parayı birdenbire tedavülden kaldıracaklar, cüzdanımdakiler kâğıttan ibaret kalacak diye ödüm kopuyor. Bankaya gidip hesabıma yatırmaya kalksam, “Bu parayı nereden buldun” diye soracaklar...

Oğlum, dışardaki makinelerden hesabıma yatırabileceğimi söylüyor ama o işi becerebileceğimden emin değilim. Berberim bile para kabul etmiyor. Üstelik o, kredi kartından daha pratiğine geçmiş. Swish kullanıyor. Bana da o öğretti. “Abi akıllı telefonun var mı” diye sordu. “Var ama benim aklım bu telefonun aklına yetmiyor” dedim. Aldı telefonumu swish için bir uygulama indirdi. Swish’i benim banka hesabıma bağladı. Ondan sonrası kolay. Swish’e basıp ödeme yapacağım kişinin telefonunu yazıyorum. Ödeyeceğim miktarı, sonra şifreyi yazıp tıklıyorum. Berbere ödeme için tıkladım bir saniye sonra telefonu çınladı. “Tamam abi geldi” dedi. Yani para harcamak bu kadar kolaylaştı. Daha önce dilencileri yazmıştım. Onlar bile ellerinde bir kâğıtla dolaşıyorlar. “Ödemenizi swish ile yapabilirsiniz” yazıyor kâğıtta. Bu swish İsveç buluşuymuş. Bakalım daha neler bulacaklar.
İşler kolaylaşıyor ama teknik gelişmeyle nasıl baş edeceğim kara kara düşünüyorum. Çok düşünmekten olsa gerek bir gece kâbus bile gördüm. İnsan kartlı ödemeler yüzünden ne kadar harcadığının hesabını tutamadığından, harcama limitini aşmışım. Gittiğim her yerde rezil olmuşum hissine kapıldım. Sonunda sokak tuvaletinin önüne gelince ter içinde uyandım. Bu gidişle parayı unutacağız. Bugün doğan çocuklar ise parayı tanımadan büyüyecekler. Para deyince, “Para mı? O da ne” diyecekler.

İsveç başı çekiyor
Artık parasız, daha doğrusu nakitsiz yaşama doğru hızla ilerliyoruz. Bu konuda yol alan ülkelerin başını İsveç çekiyor. Arkadan Belçika, Danimarka, Norveç geliyor. İsveç Merkez Bankası, nakit paranın kaybolmakta olduğunu açıkladı. Bankamatiklerden para çekenler yüzde 20 azalmış. Ekonomide nakit para kullanımı yüzde 1’e düşmüş. Bu oran Avrupa’da yüzde 10, ABD’de yüzde 8. İsveç’teki bankaların yarısı nakit para kabul etmiyor. Bu yüzden banka soygunlarının azaldığı söyleniyor.

Azalan bir başka şey daha var; o da banka çalışanların sayısı. Bankalardaki memurların sayısı azaldığı gibi, marketlerdeki çalışanlarının sayısı da azalıyor. Bazı marketler kasaları kaldırdı. Müşteri otomatik kasalarda aldığı her şeyi tartıp, ödemeyi kredi kartıyla yapıyor. Doğrusu bu bana çok zor geliyor. Söz konusu marketin önünden bile geçmiyorum. Mahallede kasiyer kullanan markete gidiyorum. Ama bir süre sonra oradaki kasiyerlerin kalkacağını da biliyorum.

Kapitalizmin geldiği bu aşamada yaşlılara adeta safra muamelesi yapılıyor. Emekliler derneği yaşlılara teknolojiye yetişebilmeleri için kurslar düzenliyor ama bu da bir çare değil. İnsanı merkezden atan paraya tapan bu düzen böyle devam edemez.

osman.ikiz@gmail.com