Sağlam bir kaynak kitap

Metin Toker’in yazdığı, daha önce yedi kitaplık bir dizi olarak yayımlanan ancak uzun süredir bulunmayan Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, Bilgi Yayınevi tarafından yeniden gözden geçirilip düzenlenerek iki cilt halinde yayımlandı.

Gazeteciliğe 19 yaşında, Cumhuriyet Gazetesi muhabirliğiyle başlayan Metin Toker’in uzun yıllara dayanan gazetecilik deneyiminden süzülen bu iki ciltlik kitap, içerdiği röportajlar, belgeler, bilgiler, gazete haberleri, yazışmalar ve Metin Toker’in bire bir tanıklığıyla yakın siyasi tarihimizin en kapsamlı belgesel kitaplarından biri olma niteliğini taşıyor.

TEK PARTİDEN ÇOK PARTİYE

1944 ile 1973 yılları arasında yaşananların yer aldığı kitap “Tek Partiden Çok Partiye” başlıklı bölümle başlıyor. Son sözün daima kendisinde olduğu bir sistemin başında olan “Milli Şef” İsmet İnönü, “Bizim tek eksiğimiz, hükümet partisinin karşısında bir parti bulunmamasıdır” diyor, muhalefet partisi kurulmasını istiyordu.

Aynı zamanda kimi anti-demokratik uygulamalar ve artan ekonomik sıkıntılar karşısında bir demokrasi talebinin de yükseldiğini, kurulan yeni partinin bu talebe karşılık geldiğini de görüyoruz. Kurulacak muhalefet partisinin lideri olarak neden Celal Bayar’ın seçildiği, Amerika’dan feyz alınarak “Demokrat Parti” isminin seçilmesi, ilk seçimlerin öncesi ve sonrasındaki tartışmalar bu bölümde adım adım anlatılıyor.

‘DP YOKUŞ AŞAĞI!’

Daha sonra 1950-1954 arasını kapsayan “DP’nin Altın Yılları” bölümü ile 1954-1957 arasını kapsayan “DP Yokuş Aşağı” bölümü geliyor. 1950 seçimlerinde kaybeden İsmet İnönü’nün tavrıyla ilgili şöyle bir anekdot düşüyor Metin Toker: “İktidar Türkiye’de ilk kez, böyle bir barış havası içinde el değiştirdi. İsmet Paşa o akşam eşine, ‘Hanımefendi, on yaş genç olmayı isterdim’ dedi.”

Yine hemen sonrasında Cumhurbaşkanı olan Celal Bayar ile ilgili anekdotu da dikkat çekici: “Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın ilk emri polis motosikletlerinin kendisine eşlik etmesini yasaklamak oldu. Bu görüntüden Ankara halkının çok hoşlanmadığını biliyordu.”

Bu iki küçük örnek bir yana, bu yıllar aslında siyasal, sosyal gerilimin, ekonomik sıkıntıların artacağı daha kötü yıllara gidişin başlangıcıdır. Toker, bu gidişatı iki devlet adamı üzerinden şu cümlelerle özetliyor: “1946’da İnönü memleketten, milletten, halktan, onun ruh haletinden ne kadar haberdarsa 1957-60 devresinde de Bayar onlardan aynı derecede haberdardı. Yani ikisi de hiç haberdar değildi”.

‘DEMOKRASİDEN DARBEYE’

“Demokrasiden Darbeye” başlıklı bölümde günümüzde de gördüğümüz fanatik parti taraftarlığının uç noktaya ulaşması ve 27 Mayıs’a giden süreç anlatılıyor. “Yarı Silahlı Yarı Külahlı Bir Ara Rejim” bölümde askerin müdahalesiyle iktidarın devrilişi, “İnönü’nün Son Başbakanlığı” bölümüyle yeniden sivil demokratik rejime dönüş veriliyor ve kitap yine demokrasinin kesintiye uğradığı 12 mart ve sonrasına kadar uzanan “İsmet Paşa’nın Son Yılları” başlıklı bölümle son buluyor.

Metin Toker, sunuşta “Demokrasimizin ne halde bulunduğunu iyi ve doğru değerlendirmek için özellikle yeni kuşakların onun tarihini bilmelerinde yarar vardır diye düşündük.” diyor. “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” adıyla yürürlüğe konularak demokrasinin temel organı meclisin yetkilerini kısıtlayan bir sisteminin gündemde olduğu bugün ülkemizin demokrasi tarihini öğrenmeye daha çok ihtiyacımız var.

Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları (2 Kitap): (1944-1960) - (1960-1973) / Metin Toker / Bilgi Yayınevi / 1538 s.