Şehit çocuklarının bayramı

Çocuk Esirgeme Kurumu’ndan çocuklar, 1940’lı yıllarda Taksim’de geçit töreninde.

Bu seneki 23 Nisan’da yapılması gereken devlet törenlerinin “şehitler” gerekçe gösterilerek ertelenmesi, 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı’nın tarihiyle ilgili kamuoyu tarafından bilinmeyen gerçeklerin ortaya çıkmasına sebep oldu. Her ne kadar, devlet erkânı 23 Nisan’ın kutlamalarının şehit haberleri gelirken yapılamayacağını düşünse de, bu bayram aslında bizzat şehit çocukları ve savaşta gazi olmuş çocuklar için çalışan Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin çabaları sonucu çocuklara armağan edilmişti.

1917’de kurulan İstanbul’da Himaye-i Etfal Cemiyeti, 1. Dünya Savaşı’ndaki cephelerden gelen çocukların ihtiyaçlarını gideriyordu. Firuzağa’daki misafirhaneye onlarca çocuk gönderilmişti. Cemiyet zamanla padişah ve kamu yararı için çalışan kurum statüsüne kavuştu. 30 Haziran 1921’de ise, Ankara’daki Himaye-i Etfal Cemiyeti kuruldu. Karar defterinde kuruluş amacı şu sözlerle özetlenmişti; “Birinci Dünya Savaşı ve onu izleyen bir sürü çetin ve acılarla dolu savaşların, ülkemizde doğurduğu yıkımlardan olmak üzere, şehit çocukları ile bakım ve korunması millete kalan ve felaketlere uğramış çocukların, korunması ve öteki felaket görmüş çocuklar ve bütün memleket çocuklarının hayatlarının korunması, maneviyatlarının güçlendirilmesi, her birinin ülkeye faydası olabilecek düzeyde eğitilmesinin sağlanması ve geleceğimizin temeli olan bu günkü ülke çocuklarının bütün şefkatli bir gözle gözetilmesi...”

İlerleyen aylarda, İstanbul’daki cemiyet, Ankara’daki adaşının aksine, etkisini kaybedecek ve 26 Kasım 1921’de Ankara’daki cemiyet Türkiye Himaye-i Etfal Cemiyeti ismini alacaktı. Kurtuluş Savaşı’nın çetin koşullarında faaliyetlerine devam eden cemiyet, savaşın bitip, Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla, çalışmalarına daha güçlü bir şekilde yürütme imkânı yakalıyordu. 1924 yılında faaliyetlerini yurttaki tüm çocuklara ulaşacak şekilde artırarak ilk kez paralı ve parasız pastörize süt dağıtımına başladı Himaye-i Etfal Cemiyeti. Bir yıl sonra ise Keçiören’deki 39 bin metrekarelik arazide büyük bir binaya taşınarak yuva hizmetini sürdürdü.

Cemiyetin Çocuk Bayramı ile özdeşleşmesi ise 1924 yılında gerçekleşti. O yıl ki, 23 Nisan’da, törende, cemiyeti Mustafa Kemal Atatürk’ün eşi Latife Hanım temsil ediyordu. Artık ülkede 23 Nisan denilince herkesin aklına şehit çocukları geliyordu...

Bayram sineması

Cemiyet bayramlarda topladığı yardımlarla büyümeye devam etti. 1927’deki 23 Nisan kutlamalarında, Gazi Mustafa Kemal, törenlerde yer alan çocuklara arabalarından birini tahsis etmişti. 1928’de ise 23 Nisan, artık resmen Hâkimiyet-i Milliye ve Çocuk Bayramı olarak kutlanmaya başlandı. 1930’da 23 Nisan törenleri artık Himaye-i Etfal Cemiyeti ve Türk Ocakları’nın işbirliğiyle yürütülüyordu. İstanbul’daki kutlamalar için, yapılan toplantıda, kutlamalarda, sinemaların da çocuklar için ücretsiz seans ayırması öngörülmüştü.

1935’te ise 23 Nisan, 1 Kasım Saltanatın kaldırılması kutlamalarıyla birleştirildi ve bugünkü şeklini aldı. Aynı yıl dilin Türkçeleştirilmesi ile “Çocuk Esirgeme Kurumu” ismini alan Himaye-i Etfal Cemiyeti ise bugün faaliyetlerini Çocuk Hizmetleri Genel Müdürlüğü adıyla sürdürüyor.