Toprak kirliliğini önleme çalışmaları

''Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik'' bugünkü Resmi Gazete'de yayımlandı. Yönetmelikle, toprağın kirlenmesinin önlenmesi, kirlenmenin mevcut olduğu veya olması muhtemel sahaların ve sektörlerin tespit edilmesi, kayıt altına alınması, kirlenmiş toprakların ve sahaların temizlenmesi ve izlenmesi amaçlanıyor.

Yönetmeliğe göre, kirlenmiş ve kirlenme riski altında olan sahaları saptamak ve alınacak tedbirleri belirleyerek uygulanmasını sağlamak, valiliklerin sorumluluğu altında olacak. Kirlenme riskinin bulunduğu sahalarda ilgililer, kirlenmiş sahalarda ise kirletenler kirlenmeyi durduracak, kirlenme boyutunu tespit edecek, kirlenmenin etkilerini gidermek için gerekli çalışmaları yapacak ve harcamaları karşılayacaklar.
 

Kirlenmiş sahalar bilgi sistemi

Yönetmelikte, toprak kirliliğinin kaynağında önlenmesinin esas olduğu belirtilerek, her türlü atık ve artığın, toprağa zarar verecek şekilde, Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatta belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde toprağa verilmesi, depolanması gibi faaliyetlerde bulunmanın yasak olduğu kaydedildi.

Kirli toprağın temiz toprak ile karıştırılamayacağına vurgu yapılan yönetmelikte, ''Tehlikeli maddelerin kullanıldığı, depolandığı, üretildiği faaliyetler ya da tesisler ile atıkların üretildiği, bertaraf veya geri kazanımının yapıldığı tesislerde, kaza ihtimali göz önüne alınarak, toprak kirlenmesine engel olacak tedbirler alınır'' denildi.

Yönetmeliğe göre, Çevre ve Orman Bakanlığı, öngörülen gereklilikleri yerine getirmek üzere, noktasal kaynaklı kirlenmiş sahalar ile ilgili envanter bilgilerinin sistematik bir yapılanma ile muhafaza edilmesini, güncellenmesini, sürdürülebilirliğini ve gerektiğinde bu bilgilere hızlı bir şekilde erişimin sağlanmasını mümkün kılmak amacıyla geliştirilecek ''Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi''ni (KSBS) kullanacak.
 

Risk bazlı toprak temizliği

Herhangi bir potansiyel toprak kirletici faaliyetin var olduğu veya yürütüldüğü ''potansiyel kirlenmiş saha'' olarak adlandırılan saha ve tesisler, kaza sonucu ya da yapılan denetimler sırasında uygunsuzlukların belirlenmesi halinde çevre kirliliğinin var olduğu şüphesini taşıyan sahalardan oluşacak ''şüpheli saha listesi''ne dahil edilecek. Herhangi bir nedenle toprak veya yer altı suyu kirliliğinin meydana geldiği sahipsiz sahalar için de aynı prosedür uygulanacak.

Kirlilik kaynağı bilinmeyen ancak kirlenme belirtilerinin tespit edildiği kirlilik vakalarında, kirlilik belirtilerinin gözlendiği veya ortaya çıktığı noktalardan il müdürlüğü tarafından toprak, yüzey ve yer altı suyu veya gaz numuneleri alınacak ve ölçüm yapılacak. Kirlilik tespit edilmesi halinde Bakanlıkça belirlenen esaslar dahilinde il müdürlüğü tarafından kaynak belirleme çalışmaları yaptırılacak, kirlenmeye sebep olan kirletici maddelerin ne olduğu, kirlilik kaynağının yeri veya kaynağın bulunduğu saha, faaliyet/tesis sahibi tespit edilecek.

Yapılacak denetimler sonucunda, şüpheli sahada kirletici maddeler veya atık tehlikesiz ise ilgili mevzuat hükümleri doğrultusunda gerekli tedbirler alınacak ve saha, ''takip gerektirmeyen saha'' olarak nitelendirilecek. Kirletici maddeler veya atığın tehlikeli olması halinde ise puanlamalı değerlendirme gerçekleştirilecek. Puanlamalı değerlendirme sonuçlarına göre şüpheli saha, il müdürlüğü tarafından ''takip gerektirmeyen saha, ikinci aşama değerlendirme sürecine tabi saha, takip gerektiren saha, temizlenmesi gereken saha, kirlenmiş saha'' olarak tanımlanacak.


"Kirlenmiş saha değerlendirme ve izleme komisyonu"

Yönetmeliğe göre, birinci aşama değerlendirme sonucunda takip gerektiren saha olarak tanımlanan saha için ikinci aşama değerlendirme kapsamında ''Saha Durum ve Risk Değerlendirme Ön Raporu'' ve ''Saha Durum ve Risk Değerlendirme Nihai Raporu'' hazırlanacak. Bu çerçevede saha ve kirlilik karakterizasyonu çalışmalarına yönelik olarak sahada yapılacak her türlü örnekleme ve analiz çalışmaları ''Saha Örnekleme ve Analiz Planı'' çerçevesinde yürütülecek. Raporlar, yeterlilik koşullarına haiz uzman kurum veya kuruluşlarca hazırlanacak.

Komisyon, il müdürlükleri başkanlığında il tarım müdürlüğü, il sağlık müdürlüğü, il sanayi ve ticaret müdürlüğü, devlet su işleri bölge müdürlüğü, il özel idaresi ile komisyonca gerekli görülmesi durumunda üniversite ve uygun görülecek diğer kurum ve kuruluşların temsilcilerinden oluşacak.


Temizleme süreci

Söz konusu komisyon tarafından incelenip değerlendirilecek ''Saha Durum ve Risk Değerlendirme Nihai Raporu'' sonucunda ''takip gerektirmeyen saha kararı'' alınırsa saha ''potansiyel saha listesi''ne dahil edilecek. Sahayla ilgili ''temizleme gerektiren kirlenmiş saha kararı'' alınması durumunda ise temizleme süreci başlayacak.

Temizleme sürecinde de bir rapor hazırlanarak komisyona sunulacak. Komisyon, saha temizleme hedefi ve saha için seçilen temizleme yönteminin uygunluğu bakımından raporu onaylayacak ya da onay vermeyerek saha temizleme hedefi veya seçilen temizleme yönteminin değiştirilmesini talep edebilecek. ''Temizleme Faaliyet Planlama ve Değerlendirme Raporu''nun onaylanması halinde temizleme sisteminin ikinci aşaması olan temizleme uygulama ve izleme aşamasına geçilecek. Sistemin çalışmaya başlamasıyla birlikte temizleme işlemi ve sistem etkinliği, Çevre ve Orman Bakanlığınca belirlenen esaslara göre, sahada periyodik olarak yapılan hedef kirletici saha konsantrasyonlarının ölçümleri ile izlenecek.

Komisyon tarafından yapılan değerlendirme sonucunda temizleme faaliyetinin sonlandırılması ya da bir süre daha devam ettirilmesi istenebilecek. Temizleme faaliyetinin bitiminden sonra izleme faaliyetleri başlatılacak.


İki yıl sonra yürürlüğe girecek

Yönetmelik, uygulamayla ilgili düzenleyici işlemlerin Bakanlıkça iki yıl içerisinde hazırlanmasını ve Bakanlığın internet sayfasında yayımlanmasını öngörüyor. ''Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi''nin kurulması, ''Kirlenmiş Saha Değerlendirme ve İzleme Komisyonu'' oluşturulması, ilgili raporların düzenlenmesi gibi maddeler yönetmeliğin yayımı tarihinden iki yıl sonra yürürlüğe girecek. Ayrıca, bu yönetmeliğin yayımıyla 31 Mayıs 2005 tarihli ''Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği'' yürürlükten kaldırıldı.
 

Yeni ve kapsamlı yönetmelik

Çevre ve Orman Bakanlığı yetkilileri, toprak kirliliği konusundaki eski yönetmeliğin yerine kapsamlı bir yönetmelik hazırlandığına dikkat çekerek, yeni yönetmelik sayesinde risk bazlı toprak temizliği yapılabileceğini vurguluyorlar.

Kurulacak ''Kirlenmiş Sahalar Bilgi Sistemi''ne dijital bilgi girişi yapılabileceğini belirten yetkililer, raporlama ve sorgulamanın da dijital ortamda yürütülebileceğine, dijital envanter tutulabileceğine işaret ediyorlar. Yönetmeliğin, Orta Doğu Teknik Üniversitesi ile yürütülen ortak çalışma sonucunda hazırlandığı, üç yıllık bu süreçte yapılan üç çalıştayda diğer üniversitelerin, sektör temsilcilerinin, sivil toplum kuruluşlarının, ilgili kurum ve kuruluşların görüşlerinin alındığı kaydedildi.

İlgili taraflara gerekli eğitimlerin verilmesi, raporlamaları yapacak uzman firmaların yetkilendirilmesi ve alt yapının hazırlanması için yönetmeliğin yayım tarihinden iki yıl sonra yürürlüğe gireceği ifade edildi.