Yardım değil eşit hak

Ders kitaplarında engellilik, olağan bir hal değil, yardım ve merhametle çözülebilecek bir ‘’sorun’’ olarak gösteriliyor.

Sabancı Vakfı’nın hibe desteğiyle yürütülen, ders kitaplarında engellilerin anlatımını inceleyen “Eğitime Eşit Katılım Projesi”nden çarpıcı sonuçlar çıktı. Proje yürütücüsü İstanbul Bilgi Üniversitesi Sosyoloji ve Eğitim Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (SEÇBİR) ile Toplumsal Haklar ve Araştırmalar Derneği (TOHAD) ve Eğitim Reformu Girişimi (ERG) ortaklığında tamamlanan projenin sonunda “Durum Analizi” ve “Tavsiyeler Raporu” hazırlandı.

10 branştan toplam 37 kitabın incelendiği araştırma sonuçları, engellilerin kitaplardaki görünürlüğünün çok düşük olduğunu ve engellilere eşit yurttaşlar olarak bakılmadığını ortaya koyuyor. Engelli bireyler kitaplarda yalnızca belli konularda karşımıza çıkarken, görsel ve metinlerde ağırlıklı olarak ortopedik engelli bireyler temsil ediliyor.

İlk ve ortaöğretim ders kitaplarında engellilik, olağan bir hal olarak değil, yardımla ve merhametle yaklaşıldığında çözülebilecek bir ‘sorun’; engelli bireyler ise ‘dezavantajlı’ bir toplumsal grup olarak gösteriliyor.

Başarı öyküsü

Ders kitaplarında başarı gösteren engelli karakterler ‘azimle’, ‘her şeye rağmen’ gibi ifadelerle kahramanlaştırılıyor. Hikâyeler başarı öyküsü olarak sunulurken karakterler istisna olarak temsil ediliyor, engellilerin ‘kendisinden beklenmeyecek’ başarılara imza attığı vurgulanıyor.

“Tavsiyeler Raporu”nda, engelli bireyler de dahil olmak üzere toplumun tamamının engelli hakları ile ilgili bilinçlendirilmesi için ders kitaplarında buna uygun düzenlemeler yapılması gerektiği belirtiliyor. Toplumsal düzeyde de algının değişmesi ve bu konuda bilinç oluşması için yardım temelli söylemin yerini hak temelli söylemin alması ve engelli bireylerin engellilik halleriyle değil, diğer toplumsal rolleriyle temsil edilmesi gerekiyor.