Köpekbalıklarını rahat bırakın

1995’ten beri balıkçı kasabasının çekim cazibesi olan kafes dalışına gelen ziyaretçiler tur tekneleri ile büyük beyaz köpekbalıklarının bulunduğu bölgeye ulaştırılıyor. Bolca kan ve balık parçaları okyanus yüzeyine bırakılarak yırtıcıların üstün koku alma reseptörleri uyarılıyor ve teknenin bulunduğu bölgeye çekiliyor. Koruyucu demir kafeslerin içine giren maceraseverler, okyanusun muhteşem avcıları ile parmaklıkların ardından da olsa kısa bir süreliğine su altında burun buruna gelmeyi hayal ediyor. Ülkelerine döndüklerinde ne kadar cüretkâr olduklarını, büyük beyaz köpekbalığı ile burun buruna geldiklerinde neler hissettiklerini  fotoğraflar eşliğinde abartarak arkadaşlarına anlatıyorlar. Aslına bakarsanız bu coğrafyada uçurtma sörfü, dalga sörfü veya yelken yaparken büyük beyaz köpekbalığı görmek herhangi bir saldırı olmadıkça çok da ilgi çeken bir gelişme değil. Köpekbalığının insan ile kurduğu ilişkiyi zedelediğini düşündüğümden bu tip dalışlara sempati duymuyorum. Kendisini ekstrem hissetmek isteyen turistlerin avuç dolusu paralar vererek okyanusun en zarafetli hayvanlarını doğal ortamlarında manipüle etmesi rahatsızlık verici. Maalesef mesele kazanç kapısı ve insanoğlunun bencil merakı olunca dünyanın birçok yerinde olduğu gibi hayvanat bahçelerine, su parkı gösteri merkezlerine ve köpekbalığı kafes dalışlarına karşı olanların itirazları doğru adresi asla bulmuyor.  

Güney Afrika’yı yakından tanıdığımı öğrenen birçok kişi, ölmeden önce büyük beyaz köpekbalığı kafes dalışı hayali olduğunu paylaşıyor benimle. Okyanuslarda en çok hayranlık duyduğum canlı büyük beyaz köpekbalığı namı diğer “Jaws” olmasına rağmen bugüne kadar Gaansbaai’ya gidip dalış yapmayı hiç düşünmedim. Ancak aranızda düşüneniz var ise elinizi çabuk tutun derim. Son yıllarda büyük beyaz köpekbalıklarının Cape Town sahillerindeki görünürlülüğünde düşüş yaşanıyor. Cape Town’a gelip, köpekbalığı dalışı yapmak isteyen turistlerin hevesleri artık kursaklarında kalıyor.

BİYOÇEŞİTLİLİK BOZULUYOR

Bölgedeki koruma ve gözlem kuruluşu olan Shark Spotters’a göre; 2010’dan 2016’ya kadar yılda 200’den fazla büyük beyaz köpekbalığı tespit edildi. 2018’de yalnızca 50 köpek balığı görülürken 2019 boyunca hiç büyük beyaz köpekbalığına rastlanmadı. Deniz biyologlarını hayrete düşüren gelişmeler 2017’de başladı. False Körfezi’nde kıyıya vuran beş büyük beyaz köpekbalığı ölüsünün karaciğerlerinin eksik olduğunu tespit eden araştırmacılar, çalışmalarını bölgede görülen bir grup katil balina (orka) üzerine yoğunlaştırdı ve akıl almaz bir taktikle karşılaştı.

Orkalar, özellikle genç büyük beyaz köpek balıklarının göğüs yüzgecine saldırıyor ve oluşan yaradan karaciğeri çıkardıkları görülüyor. Köpek balığının neredeyse dörtte biri büyüklüğünde olan karaciğeri, yüksek yağ oranı ile dikkat çekiyor ve balina yağından bile besleyici olduğu biliniyor. Denizlerin korkulu rüyası büyük beyaz köpekbalıkları, iki tonu bulan ağırlıkları, keskin dişleri ve kan kokusunu üç mil uzaktan alabilen duyuları olmasına karşın nasıl oluyor da orkalara yenik düşüyor? Aslında su parklarında gördüğümüz güleryüzlü oyuncu imajı olan katil balinalar, doğal ortamlarında hem akıl hem de kas gücünü kullanarak avlayacakları kurbanlarına uygun taktikler geliştiren bir ölüm makinesi. Kimi zaman köpekbalıklarını yüzeye yönlendirip kuyruğuyla havada yaptığı bir vuruş ile öldürüyor,  kimi zaman köpekbalıklarını ise ters çeviriyor, “tonik hareketsizlik” olarak bilinen ve geçici felç hali yaşayan köpekbalığını bu şekilde kolayca öldürüyor. Büyük beyaz köpekbalıkları ise neslini devam ettirebilmek amacıyla orkaların sıklıkla görüldükleri tekinsiz bölgeden içgüdüsel olarak uzak duruyor. Bu durum, biyolojik çeşitliliği etkilediğinden ekosistemde olumsuz değişikliklere neden oluyor. Büyük beyaz köpekbalığının yokluğu, Güney Afrika foklarının sayısını kontrolsüz şekilde artırıyor. Fokların en sevdiği av ise bölgede nesli koruma altında olan Afrika penguenleri. Doğal döngünün bozulması hali hazırda tehdit altındaki Afrika penguenlerini yok oluşa sürüklüyor. 

HEDEFTE İNSANLAR YOK

400 milyon yıldır okyanuslarda yaşayan 500 çeşit köpekbalığı soyunun devamı sağlıklı okyanuslar için son derece önemli. Her yıl köpekbalığı saldırısıdan dünyada sadece 10 kişi (insanoğlu köpekbalığının gıda zincirine dahil değil, sadece meraktan kaynaklanan temas yaşanıyor) ölürken; karıncalar 60, filler 600, sivrisinek ise binlerce ölümden sorumlu. Her yıl sadece en fazla 100 kişi hastanelere köpekbalığı yaralanması için giderken, deniz anası çarpması, başa güneş geçmesi, sıcağa bağlı susuzluk ve trakonya çarpmasından ötürü binlerce kişi hastanelere başvuruyor. Buna karşın okyanuslardaki köpekbalığı nüfusu; aşırı ticari avlanma, küresel ısınma ve habitat kaybı yüzünden yüzde 90 azaldı. Ticari avcılık ve kaçak avlanma her yıl 100 milyon köpekbalığının ölümünde sorumlu. Kısacası köpekbalıkları ürediklerinden çok daha fazla avlanıyor. İnsanoğlunun köpekbalıklarını “insan yiyen deniz canavarları” olarak yaftalamak yerine, bir an önce hassas ekosistem dengesi için değerini anlaması ve gerçek doğaları konusunda eğitilmesi gerekiyor.

elifgunsel@yahoo.com