Türkiye demokrasi tarihine kara bir leke bırakan 12 Eylül askeri darbesinin üzerinden 45 yıl geçti. 1961 Anayasası'nın yürürülükten kaldırılıp siyasi partilerin kapatıldığı, sivil özgürlüklerin baskı altına alındığı askeri diktatörlük döneminin en büyük darbeyi vurduğu kesim emekçiler oldu.
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR), 12 Eylül'ün sendikal hareket üzerinde yol açtığı kalıcı tahribatı, darbenin yıldönümünde raporlaştırdı.
"12 Eylül işçi haklarını nasıl yok etti?" başlıklı raporda, darbeden 8 ay önce açıklanan ve neoliberal ekonomi politikalarına geçişin göstergesi 24 Ocak kararları da "özünde 12 Eylül ile bir bütün" olarak değerlendirildi, "Sosyal işlevleri yok eden kararlar işçilerin tepkisiyle karşılanmıştı ve demokratik rejim içinde sürdürülmesi mümkün değildi. Baskıcı rejime ihtiyaç vardı" ifadeleri yer aldı.
45 yıldır; toplu pazarlık hakkı gaspedildiğine, grevlerin yasaklandığına, özelleştirmelerin sürdüğüne, ücretlerin eridiğine, gelir dağılımının bozuk olduğuna, kıdem tazminatının tehlikede olduğuna, işsizliğin yapısallaştığına dikkat çeken raporda şu bulgular öne çıktı:
SENDİKALAŞMA ORANI DÜŞTÜ
• Sendikalaşma oranı 1980’de yüzde 40 iken, 2025’te yüzde 14.
• 2.2 milyon sigortalı işçinin olduğu 1980'de 80 bin işçi greve çıkarken 15 milyon sigortalı işçinin olduğu AKP döneminde yıllık greve çıkan işçi sayısı 4 bin.
• 72.3 milyar dolarlık özelleştirmenin yüzde 90’ı AKP döneminde yapıldı. Cumhuriyetin bütün ekonomik birikimi satıldı.
• 1974’te kişi başına milli gelirin yüzde 80.6’sı olan asgari ücret kişi başına gelirin yüzde 43.6’sına düştü.
• 1978-1980 arası ücretli istihdam oranı yüzde 33 iken emeğin milli gelirdeki payı yüzde 31.5'di. 2015-2024 arası ücretli çalışanların istihdam içindeki payı yüzde 69’a yükselirken milli gelirdeki payı yüzde 32.8’de kaldı.
• 1978’de asgari ücretin 7.5 katı olan kıdem tazminatı tavanının asgari ücret ile bağı koparıldı. 2025 itibarıyla kıdem tazminatı tavanı asgari ücretin 1.9 katına geriledi.
DİSK'E 'DARBE DAVASI' BELGESELLEŞTİRİLDİ
12 Eylül darbe rejiminin ana hedeflerinden biri Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) oldu. Üye sendikalarının faaliyetleri durdurulan, mal varlıkları dondurulan, yönetici ve temsilcileri tutuklanarak işkence gören, 78 yöneticisine idam talebiyle dava açılarak yıllarca hapiste tutulan DİSK'in bu süreci çalışma ekonomisti Prof. Aziz Çelik editörlüğünde 880 sayfalık bir belgesele aktarıldı. “DİSK Tarihi” serisinin “Darbe–Dava–Dayanışma” başlıklı 3. cildinin tanıtım toplantısında konuşan DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu, 12 Eylül'ü sadece bir tarih değil, "hala yürürlükte olan bir düzen" olarak nitelendirdi ve şunları söyledi:
"Bu kitap sadece bir hatırlatma değil bir çağrıdır. Geleceği örgütleme görevimizin gereğidir. Demokrasiye yönelen her saldırı, işçinin ekmeğine saldırıdır. İşçi sınıfı her koşulda demokrasiyi savunmaya devam edecek."
Serinin editörü Prof. Dr. Aziz Çelik ise "Tarihi yazmanın acı tarafı tarihin tekerrür ettiğini görmek ama iyimser tarafı 'bu da geçer' diyebilmek" dedi.
DİSK Tarihi'nin üçüncü cildinin tanıtım toplantısında, Cumhuriyet yazarı Şükran Soner'e DİSK Davası’nı kamuoyuna yansıtan gazeteciler adına vefa plaketi verildi.
