İş Bankası’nın kurulma fikri Uşakizade Köşkü’nde atılıyor - 1

Savaş bitmiş, ülkenin her yeri harap edilmiş, Türkiye’nin ilk milli bankası olan İş Bankası’nın neden kurulduğunun yanıtını ararken, Türkiye’nin kuruluş aşamasındaki ekonomik şartlarını iyi bilmemiz gerekmektedir. 

Mustafa Kemal Paşa’nın açtığı çetin mücadeleye yardım amacıyla Hindistan’dan şahsına yaklaşık toplam 500–600 bin lira kadar para gönderilmişti, diyen Hasan Rıza Soyak, anlatımına şöyle devam etmiştir:

“…O bu paranın 500 bin lirasını Büyük Taarruzdan önce Maliye’nin karşılayamadığı bazı özel masraflar için Batı Cephesi Komutanlığı emrine vermişti… Yunanlıların kaçarken yakıp yıktıkları savaş alanında aç ve açıkta kalan zavallılara yapılan yardım da, Paşa’nın ordu ile beraber İzmir’e yolundayken verdiği emirle yine bu paradan yapılmıştır. 

Zaferden sonra, 500 bin liranın üç yüz seksen küsur bin lirası Bakanlar Kurulu kararıyla kendisine iade olunmuştu. Atatürk bu paranın memleket hesabına en hayırlı, en faydalı nerede ve nasıl kullanılabileceğini düşünüyordu.” 

Cumhurbaşkanı, kendisine iade edilen parayı Osmanlı Bankası’na yatırtmıştır. Cumhurbaşkanı, bankada faizsiz yatan parayı değerlendirmek için, Osmanlı Bankası’na bu parayla ortak olmak istemiştir. Falih Rıfkı Bey, Cumhurbaşkanı’nın Osmanlı Bankası’ndan yaptığı bu taleple ilgili yaşananları şöyle nakletmiştir:

“Acaba sizdeki yüz bin liramızla bankanıza ortak olamaz mıyız? Sorusuna, Türklerin bu işlerle uğraşması yersiz olduğu gibi bir cevap verince, Gazi Mustafa Kemal Paşa yüz bin lirayı hemen bankadan çeker, çuval içine Kasapoğlu çarşısında bir dükkâna koyar ve önüne bir de nöbetçi diker. Şimdi yüz milyonları aşan resmi ve

Celal Bey, Uşakizade Köşkü’nde İş Bankası kuruluş günlerini şöyle anlatmıştır:

“…Atatürk’ün o vakitler kayınpederi olan, İzmir’in bilinen ailelerinden ve tek diyebilirim, Avrupa’yı da ticari ilişki yönüyle en çok bilen Muammer Bey bana geldi. Muammer Bey o vakitler Atatürk’ün eşi Latife Hanım’ın babasıdır. ‘Atatürk’ün elinde biraz para vardır. Bu paranın tamamı 250 bin liradır. Bunu işletmek istiyoruz. Ben Atatürk’le görüştüm, beni size gönderdi. Ne şekilde bunları işletebiliriz, git Celal’le görüş ondan sonra karar veririz’ dedi. Ben durumu anladım. Atatürk’ün Osmanlı Bankası’nda böyle bir parasının olduğunu bilmiyordum. Osmanlı Bankası hiç mevduat faizi vermeden senelerce bu parayı kullanıyormuş. Muammer Bey bir tüccardı. Atatürk’e bunu işletelim demiş olmalı ki karar verememişler, sonuç olarak bana göndermişler. Ben Muammer Bey’e ne düşündüğünü sordum. Muammer Bey bana, ‘bir ithalat-ihracat şirketi kurmayı düşünüyoruz’ dedi. Ben, ‘bizde ithalat-ihracat yapabilecek şahıs ve şahsiyetler yok gibidir. İzmir’de sizin firmanızdan başka bir firma yoktur’ dedim. Muammer Bey, ‘evet bu eksikliği ortadan kaldırmak ve tamamlamak için böyle düşünmüştük’ dedi. Ben o zaman Muammer Bey’e memleketin iktisadi hayatının gerçek evlatlarının eline geçmesi için gereken her şeyi yapmak zorundayız. Bu milli bir görevdir. Ama ondan daha önemli bir görev vardır, Atatürk’ün isminin karışacağı gelir getiren kurumlar böyle olmamalıdır. Öncelikle daha geniş olarak kamu yararı olmalıdır. Mesela kredi meselesi bir kamu yararıdır. Atatürk bunu yapar, kendisi de yararlanır, millet de faydalanır. Ve ondan sonra her ihracatçı, ithalatçı, ticaret ve sanayi kısımları bu kurumdan yararlanır; kazancı tüm memlekete olur. Atatürk’ün isminin karışacağı kurum ancak böyle bir kurum olur. Demek oluyor ki onları bu istikamete ben yönlendirmiş oluyorum.”

Evet, haftaya, İş Bankasının kuruluş öyküsüne devam edeceğim.

8 Temmuz 2022
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı