Gül İrepoğlu’nun Topkapı’daki “Harem ve Mücevher” seminerine burnumdan ter damlayarak ucu ucuna yetiştiğimde, kendimi savaş kazanmış bir general gibi hissetim…

Konferansa on beş dakika kala,Tophane’de hâlâ… İstanbullulara cinnet yaşatan trafiğin ortasındaydım…

Toplu “eza”mızın ancak Avrupa-Asya yakalarında Boğaz boyu artırılan… vapur seferleriyle hafifletilebileceğini iddia eden şoför, Tophane dolayında pes edip kontağı kapatınca, kendimi arabadan atıp bir Bağcılar tramvayına atladım. Ve hiç ummadığım bir süratle, dört durakta Gülhane’ye ulaştım. Arkeoloji Müzesi yanından kıvrıla kıvrıla Topkapı’ya çıkan Osman Hamdi Bey Yokuşu’ndan koşar adım geçip kendimi toplantıya attığımda konferans henüz çok yeni başlamıştı.

İlber Ortaylı tanıtım girizgâhını tamamlayıp mikrofonu İrepoğlu’na uzattığında… Afrika sıcağını ve trafiği unutup başka bir âleme dalmıştım…

Gül İrepoğlu, sade harem mücevherlerini anlatmakla kalmadı. Objeleri konuşturdu…

Kabzası som zümrütten yapılan bir hançer…

Firuzekâri (telkâriyi hatırlatan altın işçiliği ve firuze) kaplı bir Kuran…

Gülabdanlar…

Buhardanlar…

Kahve zarfları…

Zülüflükler…

Enselikler…

Kemerler…

Sorguçlar…

Tavanlardan, kubbelerden sarkan küre şeklinde askılar

Yüzük kutuları…

Aynalar…

Güç ve ihtişam simgesi mühürler…

Değerli taşlarla bezenen sünnet usturaları… üzerinden; “Cariye” ve “Gölgemi Bıraktım Lale Bahçelerinde” gibi başarılı tarih romanlarının yazarı olan İrepoğlu; harem figürleri ve harem dünyasını anlattı.

İrepoğlu’nun söylemediklerini de zaman zaman… biz izleyiciler hayal ederek tamamladık…

Haremin hayal dünyası…

İrepoğlu’nun “çok ilgimi çeken şahsiyet” sözleriyle tanımladığı; Kösem Sultan’ın gelini Turhan Sultan’ın oğlu için yaptırdığı “zümrüt kabzalı” hançer… mesela.

Başlı başına bir roman konusu olabilir…

Salt bu “hançer” üzerinden insan… valide sultanlar arasındaki amansız iktidar mücadelesi ve rekabeti tahayyül edebilir…

“Osmanlı sarayının en uzun süreli valide sultanı olmakla” nam salan… IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultan’ın; kendisinden önceki valide sultan olan kayınvalidesi “Kösem”den aldığı intikamlar; delici bir iktidar simgesi olan bu hançerle sonuna dek düşlenebilir…

34 yıl valide sultanlık konumunda kalan Turhan Sultan’ın… “inci mührü” gene… haremin gelmiş geçmiş en güçlü kadınlarından birinin; icabında gücünü nasıl büyük bir zarafetle yan yana getirip harmanladığını anlatabilir…

Hat sanatının haremdeki önemini ortaya koyan yakut ve zümrütlerle süslenmiş yazı kutuları keza, Orhan Pamuk tarzı öykülerin başlangıç noktası olabilir…

“Osmanlı mücevher” geleneğinden giderek “Batı mücevherciliğine” doğru kayan ve dönemler içinde değişen “mücevher buhurdanlarla”, Batılılaşma serüveni saraydaki ilk adımlarıyla anlatılabilir…

İrepoğlu, yazı kutularında ve buhurdanlıklardaki bu “değişimi” bize gayet somut gösterdi ve anlattı.

Başlangıç dönemindeki süslemelerde; taşlar objeler üzerine şekillerine hiç müdahale edilmeksizin alabildiğine doğal biçimde yerleştiriliyor.

Batı’ya yakınlaşma arttıkça bu doğallığın yerini çok daha simetrik, çok daha çalışılmış; daha ölçülmüş, biçilmiş; daha “dizayn” ve daha “tasarım”, daha kültive… çalışmalar alıyor.

Doğu’dan Batı’ya yolculuk

Bunu, İrepoğlu “Avrupa-Osmanlı mücevherciliğinin yaklaşım farklarıyla” açıklıyor.

“Osmanlı buhurdanlığı” şeklindeki tipik mücevher-eşyalar üzerindeki taş işlemeleri yerini zaman içinde giderek Avrupa tarzı elmas ve mine işçiliğine bırakıyor…

“Batılılaşma” çizgisindeki bu sürekli “başkalaşmayı”; ardından.. haremi gezerken de fark edebildik.

16. yüzyılda inşa edilen III. Murat’ın “has odası” örneğin, Osmanlı mimarlarının en yücesi, Sinan’ın imzasını taşıyor.

Buradaki en dikkat çekici öğe “padişahın bölünmez gücünü” simgelediği iddia edilen, cami mimarisi tarzındaki kubbe oluyor…

Hemen az ilerde III. Ahmet’in “has odasına” geçildiğinde ise; birdenbire güçlü biçimde 18. yüzyıl “Lale Devri” etkisine giriyorsunuz.

Karşınıza doğa resimleri ve çiçek süslemeleri çıkıyor. Batılılaşma etkisi arttıkça, Osmanlı çinilerinin yerini Hollanda çinileri alıyor. Oryantal süsler azalırken, Avrupa tarzı tahta işçilikleri kendini gösteriyor…

Osmanlı İmparatorluğu’nun “ruhunu” anlamak için, Topkapı’yı böyle mimarisiyle, mücevheriyle ve kendine öz kültürüyle keşfetmek lazım.

“Harem seminerleri” bunun için yapılıyor. Yakında bir kitaba dönüşecek olan Prof. Gül İrepoğlu’nun sunumu; eylül ortasına dek sürecek olan seminerler dizisinin ilkiydi.

Tekrarı 11 Eylül’ de yapılacak olan İrepoğlu seminerinin yanı sıra; Doçent Dr. Deniz Esemenli’nin 24 Temmuz ve 18 Eylül tarihlerinde vereceği “Harem Mimarisi” seminerini kaçırmayın derim…

Esemenli ile yıllar öncesinde, bugün bile tadını unutamadığım bir harem gezisi yapmıştım. “Topkapı”yı onunla gördükten sonra, bu gizem dolu saraya çok farklı bir bilinçle bakacağınıza emin olabilirsiniz.