ABD ve Batı’nın Türkiye’ye karşı iki kompleksi olduğunu hatırlamak zorundayız. Bunlardan birincisi 24 Temmuz 1923 günü imzaladığımız Lozan Barış Antlaşması, diğeri Mustafa Kemal’in önderliğinde Anadolu’nun emperyalizme karşı kazandığı zaferdir.

İşte bu nedenle Lozan Barış Antlaşması’nın anlam ve değeri, her geçen gün daha büyük önem kazanmaktadır.

Lozan Barış Konferansı tutanaklarını ve belgelerini büyük bir titizlikle dilimize çeviren, 1977 yılında yitirdiğimiz bilim ve düşünce adamı, hukuk bilgini Prof. Seha L. Meray’ın “İnsanca Yaşamak” başlıklı kitabında yer alan “Lozan” başlıklı iki denemesi aradan geçen uzun yıllara karşın güncelliğini korumakta, günümüzün gelişimlerine ışık tutmaktadır.

Prof. Seha L. Meray, tutanakların çevirilerini yaptığı 1969 yılında Lozan kahramanı İsmet İnönü ile tanışır. Kendisinden, tutanakları kapsayan  kitabına bir önsöz yazması için  randevu talep eder. 14 Mayıs 1969 günü saat 17:30’da Pembe Köşk’ün kapısını çalar. O gün Profesör Meray ile İnönü arasında ilginç olduğu kadar tarihsel önem taşıyan bir söyleşi başlar. İnönü, Profesör Meraya “Lozan’da neler görüyorsun, önemli saydıkların neler?” sorusunu yöneltir. Profesör Meray konuyu altı başlıkta toplayarak şöyle yanıtlar:

“1- Bağımsızlığımıza, egemenliğimize toz kondurmamak

2- Hukukun üstünlüğüne saygı

3- Barışçılık

4- Ulusumuza inanç ve güven

5- Demokratik anlayış, dünya kamuoyuna güveniş

6- Ulusun yakın ve uzak çıkarlarını hiçbir zaman gözden kaçırmayan devlet adamlığı.” ( 24 Temmuz 1974, Cumhuriyet ) 

Profesör Meray’ın bu sözlerini dikkatle dinleyen İnönü şöyle konuşur; “Yapıldıktan elli yıl sonra yaşayan başka anlaşma, antlaşma biliyor musun? Al Birinci Dünya Savaşı’nı bitiren antlaşmaları, hangisi yaşıyor bugün? Lozan için tarih ne der bilemem, ama tarihin diyeceğine boynumuz kıldan ince.”

İnönü Lozan anılarına döner ve şöyle konuşur; “O zaman ki şartları düşünmek gerek, olup biteni kavramak için. Bir Reşit Paşa vardı; Osmanlı idaresinden kalma. Namuslu, tecrübeli bir adamdır. Beni ziyarete geldi. 'Ne tavsiye edersiniz, nasıl davranalım?' diye sordum kendisine. Şöyle karşılık verdi; 'Hiçbir şey tavsiye edemem,hiçbir tavsiyeye ihtiyacınız yok, senin söylediklerini, ben dahil, hiçbirimiz söyleyemeyiz. Biz Osmanlı nesliyiz. Sen yolundan şaşma.' Güç verdi bu sözler bana.” (İnsanca Yaşamak, Seha L. Meray, Hil Yayınları, 1974 S. 154)

İnönü bir ara dış yardım konusuna değinir ve şöyle konuşur; “Dış yardıma çok dikkat etmeli, dış yardım kendi kazancı için, sömürmek için gelir. Zararsız gelen dış yardıma diyeceğim yok. Bizim tecrübemiz hep böyle oldu. Ya Düyunu Umumiye, ya bugünkü gibi. İlk yıllarda Ruslar’dan çok az bir şey almıştık o iyiydi.” (İnsanca Yaşmak, S. 155, Seha L. Meray)

Profesör Meray’ın “Konferansta hep Fransızca’mı konuştunuz sorusunu, İnönü gülerek şöyle yanıtlar; 'Evet.' Fakat bu konu da heyetimiz için   mesele oldu. Benim Fransızcamın  yetersiz olduğunu, diplomasi dili olmadığını söylediler. Benim Türkçe konuşmamı, heyette yabancı dili kuvvetli olanların, Fransızca ya da İngilizceye çevirmesini istediler. Heyette gerçekten iyi yabancı dil bilenler vardı. Bir süre istedikleri gibi yaptım, ben Türkçe söyledim onlar çevirdiler, fakat gördüm ki tam çevirmiyorlar, söylediğimi olduğu gibi  vermiyorlar. O zaman anladım ki onların diplomasi dili dedikleri birikmiş Osmanlı ezikliğinin ifadesinden başka bir şey değil. Bundan sonra ben hep konuştum, yine o bildiğim Fransızcamla.” ( İnsanca Yaşamak, Lozan, S.153)

Lozan Barış Antlaşması savaşla kazanılan bağımsızlığın hukuken tescilidir. "Lozan Kahramanı", büyük devlet adamı İsmet İnönü’yü Lozan Antlaşmasının 97. yıl döneminde saygıyla anıyorum.

Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk’ün Lozan için söylediği şu sözleri de asla unutulmamalı; “Bu antlaşma, Türk ulusuna karşı yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması ile tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastın çöküşünü anlatan belgedir. Osmanlı dönemi tarihinde benzeri görülmemiş bir siyasal zaferdir.” (Söylev III . S.561)

Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk ve Lozan kahramanı İsmet İnönü’yü özlemle ve saygıyla anıyorum.

Daver DARENDE

Emekli Diplomat - Yazar