Bu yazın başı, hayatıma, bana yıllardır eşlik eden iki çevirinin sonunu getirdi. “Yaş” sırasıyla, bunların ilki, Hermann Broch’un (1886-1951) “Vergilius’un Ölümü”, ikincisi ise Robert Musil’in (1880-1942) “Niteliksiz Adam”ı. “Yaş sırası”nı bu kitapların benimle beraberlik sürelerine göre hesapladım. “Vergilius’un Ölümü” ile yola çıktığımızdan bu yana aradan tam otuz sekiz yıl geçmiş. Bu yıllar boyunca elbette gece gündüz bu kitabı çevirmedim; ama kitap ve onun çizdiği dünya, düşüncelerimde beni gece gündüz bırakmadı. Bu yaz başı sona ulaştığımda ise, geride kalan otuz sekiz yılın ancak “tek” bir çeviri sürecinin çatısı altında yer alabileceğini fark ettim. İşin tuhaf yanı, yolculuğumuzun başında ortada herhangi bir yayınevinin bulunmamasıydı. “Vergilius’un Ölümü”nü “kendim için” çevirmeye başladım. Yıllar içerisinde kitabın “dış hayatı”, birkaç liman dolaştıktan sonra şimdi artık “İthakiYayınları”nda demir attı. Ama durumu son liman da değiştiremedi: Ben, o kitabı hep kendim için çevirdim.

“Niteliksiz Adam” ile geçmişimiz ise biraz daha kısa. Gözlerini hayata Yapı Kredi Yayınları Kâzım Taşkent Klasik Yapıtlar Dizisi’nde açan “Niteliksiz Adam”ın birinci cildinin ilk basımı 1999 Kasım’ında yapılmış. Benim hesabıma göre yirmi beş yılı aşkın bir çeviri süreci. Çünkü “Bin Yıllık İmparatorluğa Doğru” altbaşlıklı üçüncü cilt bu yazın sonuna doğru noktalanıyor. Hayatımın geniş zaman dilimlerine yayılmış bu iki eserin bitiş noktalarının kesişmesi bir ironi mi, yoksa bir tür kendine özgü kader mi, bilemiyorum. Broch’un eseri üzerine daha önce yazmış olduğum için, bugünkü yazımda biraz “Niteliksiz Adam”dan “bende kalanlar” üzerinde durmak istiyorum.

Her şeyden önce, kafamda karşılığını henüz bulamamış sorular var. Ve onların en önemlisi: Bir roman kapsamında bütün bir dönem, nasıl olur da bunca bütün boyutlarıyla, başta toplumbilimsel ve ruhbilimsel boyutlar olmak üzere, hem bireysel hem de toplumsal yönlerle, bunların hiçbirini ötekinden koparmaksızın, tuhaf ve en yetkin düzeyde bir roman mimarisinin yapısı içerisinde işlenebilir? Bu soru, sanırım yaşadığım sürece gündemimde yerini koruyacak ve bulacağım karşılıklardan belki hiçbiri kalıcı olmayacak, bir süre sonra yeterliğini yitirip yerini daha doyurucu bir karşılığa bırakacak. Özellikle romanın ikinci cildinin yayımlanmasından sonra, içimde bir umut belirmişti. İkinci cilt ilkinden on bir yıl sonra yayımlandığından ve yayımlanır yayımlanmaz da çeşitli çevrelerce “çok beklenmiş olduğu” söylendiğinden, belki de benim bulamadığım yanıt o “çok beklemiş olanlar” çevresinden gelebilecekti; öyle ya, artık elde ne de olsa iki ciltlik bir malzeme vardı ve “inceleme-araştırma” yapılabilirdi!

Yanıldığımı çabuk anladım. Ben, Musil’i çevirdiğim yıllar boyunca farkına varmaksızın onun ortamına, Orta Avrupa’nın çok zengin bir kozmopolit kültürle beslenmiş iklimine taşınmış ve beklentilerimi de böyle bir iklime ait ölçütlerle şekillendirmeye başlamıştım. Oysa gerçekte içinde yaşadığım, aslında çoktandır düşünmeyi ve araştırmayı geniş ölçüde terk etmiş, onun yerine en olmayacak konuları bile “magazinleştirmeyi” seçmiş bir ortamdı. “Niteliksiz Adam” da yakasını bu tiryakilikten kurtaramadı. İkinci cildin yayımlanmasından sonra çıkan yazılarda romanın içeriği değil, fakat neden iki cilt arasında on bir yıl gibi bir sürenin bulunduğu “tartışıldı”.

Şimdi, üçüncü ciltle birlikte böyle bir dev eseri kendi dilime taşıyabilmiş olmanın kişisel mutluluğunu yaşıyorum. Bu uzun yolculuk boyunca YKY’den Raşit Çavaş, Aslıhan Dinç ve Fahri Güllüoğlu tarafından hiç yalnız bırakılmadım. Böylece, şimdi aynı zamanda paylaşılabilmiş bir mutluluğun mutluluğunu da yaşayabiliyorum!

\n\n