Gökbilimciler, X ışınlarının hızla parlayıp söndüğünü tespit ettiler.
Karadelik kaybolurken, uzaya saniyede 60 bin kilometre gibi inanılmaz bir hızla madde fırlattı.
Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan araştırma, güneş patlamalarıyla tetiklenen rüzgarların Güneş'te oluşanlara benzer olduğunu ve bunun da evrenimiz hakkında daha geniş ipuçları içerebileceğini öne sürüyor.
Karadelik nedir?
ABD uzay ajansı NASA'ya göre karadelikler, adlarına rağmen, tam olarak delik değil; aslında çok küçük boşluklarda devasa miktarda bulunan kütleler.
O kadar yoğunlar ki, hiçbir şey onlardan kaçamıyor, ışık bile. Evrendeki en gizemli kozmik cisimler arasında yer almaya devam ediyorlar.
Süper kütleli karadelikler, içlerinde Güneş'in binlerce, bazen milyarlarca katı kadar kütle barındırıyor. Bunlar neredeyse bütün büyük galaksilerin merkezinde bulunuyor.
Etrafları dönen gaz ve toz diskleriyle çevrili. Bunlar karadeliğin yoğun çekim gücüyle içine çekilebiliyor. Karadelik bu maddeyi "yuttukça", diskler inanılmaz derecede ısınıyor ve X ışınları da dahil olmak üzere farklı dalga boylarında parlak ışık yayıyor.
Gaz püskürmeleri ve gaz çıkışları, yani rüzgarlar da dışarı doğru fırlatılıyor; bunlar, galakside yeni yıldızların doğuşunu bile etkileyebilecek iyonize atomlar içeriyor.
Hollanda Uzay Araştırma Örgütü'nden (SRON) araştırmacı Liyi Gu, "Bir karadeliğin bu kadar hızlı rüzgarlar oluşturduğunu daha önce hiç gözlemlemedik" diyor.
İncelenen süper kütleli karadelik, Dünya'dan yaklaşık 130 milyon ışık yılı uzaklıkta, sarmal bir galakside bulunuyor.
Araştırmacılar, bu eşsiz olayı gözlemlemek için birlikte çalışan iki teleskop kullandılar.
Bunlardan biri, Avrupa Uzay Ajansı'nın (ESA) evrendeki X-ışını kaynaklarını inceleyen XMM-Newton teleskobu.
Diğeri ise Japonya Uzay Araştırma Ajansı (JAXA) liderliğindeki X-ışını Görüntüleme ve Spektroskopi Misyonu (XRISM) teleskobu. Görev ESA ve NASA'nın desteğiyle yürütülüyor.
Süper kütleli karadeliğin enerji sağladığı parlak bölgeye Aktif Galaktik Çekirdek (AGN) adı veriliyor.
Araştırmanın ortak yazarlarından Matteo Guainazzi, "Bu karadeliğin etrafındaki rüzgarlar, aktif galaktik çekirdeğin karmaşık manyetik alanının aniden 'çözülmesi' sonucu oluşmuş gibi görünüyor. Bu olay Güneş'ten çıkan patlamalara benziyor, ancak hayal edilemeyecek kadar büyük bir ölçekte" diye açıklıyor.
Araştırma ekibinden ESA araştırma görevlisi Camille Diez, rüzgarlı aktif galaktik çekirdeklerin galaksilerin zaman içindeki evriminde "büyük rol oynadığını" söylüyor.
"Bu çekirdeklerin manyetizması ve bu tür rüzgarları nasıl oluşturdukları hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak, evrendeki galaksilerin tarihini anlamanın anahtarı, çünkü çok etkililer" diyor.
Evrenin gizemleri
Araştırmada, karadelikten gözlemlenen rüzgarların, koronal kütle püskürmeleri olarak bilinen Güneş'teki büyük patlamalara benzediği belirtiliyor.
Bu olaylar sırasında Güneş'in en dış katmanından yüklü parçacıklar devasa miktarda dışarı atılıyor. Bazen Dünya'yı da etkileyebiliyorlar.
Güneş patlamasıyla aynı zamanlarda meydana geliyor.
Güneş patlaması, bazı manyetik alanlarda depolanan enerjinin serbest bırakılmasıyla oluşan bir radyasyon patlaması olarak tanımlanıyor.
ESA XMM-Newton projesinden bilim insanı Erik Kuulkers şöyle açıklıyor:
İki teleskop, aktif bir süper kütleli karadeliğe odaklanarak daha önce görmediğimiz bir şey keşfetti: Güneş'te oluşanlara benzer, çok hızlı, ani parlamayla tetiklenen rüzgarlar. Bu durum güneş fiziği ve yüksek enerjili fiziğin evrenin her yerinde şaşırtıcı derecede tanıdık şekillerde işleyebileceğini gösteriyor. Bu heyecan verici.
