Yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan muza bilimden çözüm

Geçen yılın ekim ayında ortaya çıkan haberlerde dünya çapında en çok tüketilen muz türü olan Cavendish muzlarına bulaşan bir mantarın popüler meyvenin kökünü kurutabileceği belirtilmişti. Bilim insanlarının tespit ettiğine göre bu muzlara fusarium adı verilen bir mantar bulaşıyor ve bu mantarın neden olduğu Tropical Race enfeksiyonu ya da bir diğer adıyla Panama Hastalığı muzları kökten bitiriyor.

MUZLARIN KÖKÜ TÜKENMEYEBİLİR

Enfeksiyon muz ağacının köklerinde başlayarak iletim demetlerini tıkıyor. Solgunluk hastalığına yakalanan muzlar ise çürüyor. Ancak Populer Science'ta yer alan yeni araştırmada bilim insanlarının buna karşı bir planı olduğunu aktarıyor.

Bahsi geçen fusarium mantarı 100'den fazla bitkiye bulaşabiliyor. 

Bu salgın daha önce 1950 yılında Gros Michel muz mahsüllerinin yok olmasına neden oldu.

16 Ağustos'ta Nature Microbiology dergisinde yayınlanan yeni makaleye göre bilim insanları muzları yok eden bu mantarın ardındaki enfeksiyonun moleküler mekanizmalarını belirledi. Bu patojene karşı yeni tedavilerin ve stratejilerin geliştirilmesinin önünü açıyor.

Fusarium, kısaca Foc TR4 olarak kısaltılan bu mantar, yalnızca muzları etkilemiyor. Çalışmanın ortak yazarı ve Massachusetts Amherst Üniversitesinde moleküler biyolog olan Li-Jun Ma, Popular Science'a yaptığı açıklamada, "Bir tür kompleksi olan Fusarium oxysporum, 100'den fazla farklı bitkiyi enfekte edebilir." diyor.

Muzun fusarium solgunluğu şu anda dünyanın en popüler ticari olarak satılan Cavendish muzunu yok ediyor. Bu mantar türü bir muz tarlasında mevcut olduğunda, mantar ortadan kaldırılamaz ve bu da Cavendish muzunun gelecekte üretilmesini neredeyse imkansız hale getirebilir.

Fusarium oxysporum genomu iki parçaya ayrılabiliyor: bir çekirdek genom ve bir yardımcı genom. Çekirdek genom, genomun devam etmesini sağlayan tüm temel işleri yapıyor. Yardımcı genom ise suştan suşa(bir bakteri veya virüsün farklı alttürlerinin, aralarında genetik farklılıklar bulunan gruplarına deniyor) serbestçe değişebiliyor.

Bu mantarın ilk kurbanı Gros Michel muzlarıydı. Buna karşılık Cavendish çeşidi geliştirildi. Bu tür hastalığa dirençli bir ikame olarak görülüyordu ancak enfeksiyon bir süre dursa da yayılmaya devam etti. 1990'larda Güneydoğu Asya'dan Orta Amerika'ya kadar yayılan başka bir muz solgunluğu hastalığı boy gösterdi.

Yeni araştırmada ise ekip, on yıl boyunca TR4 genomunun Cavendish muzundaki ilerleşine odaklandı. Buna göre, salgının aslında 1950'lerdeki mahsülleri yok eden aynı patojenden türediğini keşfettiler. 

Ma konuyla ilgili yayınlanan basın bülteninde şunların altını çizdi:

"Artık Cavendish muzlarını yok eden patojen TR4'ün, Gros Michel muzlarını yok eden ırktan evrimleşmediğini biliyoruz"

Foc TR4'ün bir bitkiye saldırdığında iki amacının bulunduğunu keşfeden ekip,  bazı yardımcı genleri de kullandığını fark etti. Bu genler mantarlarda nitrik oksit üretimi ve detoksifikasyon mekanizmalarını kullanıyor.

Ekip, bu gazın Cavendish muzundaki hastalık istilasına nasıl katkıda bulunduğunu hala bilmiyor olsa da nitrik oksit üretimini kontrol eden iki gen ortadan kaldırılırsa Foc TR4'ün varlığının büyük ölçüde azaldığını belirleyebildiler.

Çalışmanın ortak yazarı ve doktora sonrası araştırmacı olan Yong Zhang, yaptığı açıklamada, "Bu yardımcı genetik dizilerin belirlenmesi, Foc TR4'ün yayılmasını azaltmak veya kontrol altına almak için birçok stratejik yol sunuyor." diyor.