Son iki yılda 131 moto kuryenin iş cinayetlerinde hayatını kaybetmesi, sektördeki güvencesiz çalışma koşullarını bir kez daha gözler önüne serdi. Kurye Hakları Derneğinin verilerine göre, 2023'te 68, 2024'te ise 63 kurye, trafikteki tehlikeler ve sistemsel sorunlar nedeniyle yaşamını yitirdi. Ölenlerden 9'unun çocuk olması, sorunun boyutunu daha da derinleştiriyor. Pandemi döneminde e-ticaretin hızla büyümesiyle birlikte moto kuryelik, iş arayanlar için cazip bir seçenek haline geldi. Ancak, e-ticaret şirketlerinin uyguladığı "esnaf kuryelik" modeli, kuryeleri kendi işlerinin "patronu" olma vaadiyle aslında tüm sorumlulukları üzerlerine yıktı. Moto kuryelerin yaşadığı bu sorunlara dur demek adına Moto Kuryelere Adalet Hareketi kuruldu.
Moto Kuryelere Adalet Hareketi temsilcisi Kadir Demiryürek, pandemi döneminde e-ticaretin hızla büyümesiyle birlikte moto kuryeliğin, iş arayanlar için cazip bir seçenek haline geldiğini belirterek, şunları kaydetti:
"Pandemi döneminde, herkes eve kapandığında eve kapanamayan meslek grupları vardı. Bu meslek gruplarından bir tanesi de moto kuryelikti. E-ticaret şirketlerinin kârları arttıkça, hayatı eve sığamayan moto kuryelerin sayısı da artıyordu. Türkiye’de e-ticaret hacmi geride bıraktığımız son 5 yılda büyümeye devam etti. Ticaret Bakanlığının verilerine göre, e-ticaret hacmi 2024 yılında Türk Lirası bazında 3 trilyon liraya, Amerikan Doları bazında yaklaşık 90 milyar dolara ulaştı.
"AMBALAJIN ADI ESNAF KURYELİK"
E-ticaret şirketleri devasa kârlar elde ederken, bu kârları onlara sağlayan, piramidin en altındaki emekçi grupsa, moto kuryelerdi. E-ticaret şirketlerine devasa kârları az gelmiş olacak ki, akıllarına dahiyane bir fikir geldi. 'Bizimle çalışmak istiyorsanız, kendi adınıza şirket açacak, moto kurye olmak için motosiklet, kask, eldiven, dizlik, taşıma çantası gibi tüm araç gereçleri kendiniz alacak, kendi sigortanızı kendiniz yatıracak, trafikte olası bir kazada can ve mal güvenliğinizden tamamen kendiniz sorumlu olacaksınız' dediler. Tüm bunları da bir ambalajla insanlara sundular. Bu ambalajın adı esnaf kuryelikti."
"İNSANLAR KREDİLER ÇEKTİ, BORCA GİRDİ, BORÇLAR BÜYÜDÜ"
"Esnaf kuryelik" modelinin, kuryelerin üzerine sorumluluklar yıktığını aktaran Kadir Demiryürek şöyle konuştu:
"'Kendi işinizin patronu olun, çalışma saatlerinizi kendiniz belirleyin' dediler. Sözde, moto kuryelerle e-ticaret şirketleri arasında işçi işveren ilişkisi değil, iş ortaklığı ilişkisi vardı. Bu süslü sözlerle pek çok insanı, özellikle de gençleri bu alana çektiler. Başka işlerde, yine çoğunlukla hizmet sektöründe düşük ücret ve uzun çalışma saatlerine mahkûm olan insanlar, moto kuryeliği bir çıkış olarak görüp bu alana yönelmeye başladı. Mesela zincir marketlerde sömürülmek yerine kendi işlerinin patronu olma hevesiyle moto kurye çarkına akın akın dahil olmaya başladılar. Tabi sıfırdan moto kurye olmak için yüz binlerce para harcanması gerekiyordu. İnsanlar krediler çekti, borca girdi, borçlar büyüdü.
Bugün 1 milyonun üzerinde moto kurye olduğu düşünülüyor. Düşünülüyor diyorum, çünkü iktidar bu konuda bir veri tutmuyor. Bu kuryelerin büyük bir bölümünün esnaf kurye olduğu düşünülüyor. Neticede bunca insan, dünyada güvencesiz ve geleceksiz işlerin yeni adı olan gig ekonomisinin, moto kurye iş koluna dahil oldu. Sonuç olarak e-ticaret şirketleri, aslında parça başı işçilik demek olan moto kuryeliği, işçilerin bütün sorumluluğundan, bütün maddi yükünden kurtulmak için, kanunun arkasından dolanarak esnaf kuryeliği icat etmiş oldular. İktidar ise bu duruma karşı önlem almak bir yana, 'Moto kuryelerden nasıl daha fazla vergi alırım'ın derdine düştü."
"SİYASET DIŞI DEĞİL, DOĞRUDAN SİYASİ BİR MESELEDİR"
Türkiye'de moto kurye sayısına ve çalışma statülerine dair resmi verilerin bulunmadığını, iktidarın sorunu görmezden geldiğini kaydeden Demiryürek açıklamasını şöyle sürdürdü:
"Tüm bunlar olurken moto kuryeler trafikte can vermeye devam etti. Kurye Hakları Derneğinin Moto Kurye Ölümleri raporlarına göre, 2023 yılında 68, 2024 yılında 63 olmak üzere sadece son 2 yılda 131 moto kurye, iş cinayetlerine kurban gitti. Kurbanlardan 9'u çocuktu. İsimleri kamuoyu gündeminde yer alan, moto kurye işçisi olan gencecik kardeşlerimizle birlikte, birçok kurban verdik. Biz Moto Kuryelere Adalet Hareketi olarak diyoruz ki, moto kurye meselesi siyaset üstü değil, siyaset dışı değil, doğrudan siyasi bir meseledir. Şirketler, moto kurye işçilerini ezmekte, sömürmekte, onların can güvenliğini hiçe saymaktadır. İktidar da buna sessizce ortak olmaktadır."
"SİYASİLER MOTO KURYELERİN SORUNLARINI ÇÖZMEK ZORUNDA KALIR"
Kuryeleri örgütlenerek güçlü bir ses oluşturmaya çağıran Demiryürek açıklamasını şu ifadelerle tamamladı:
"Tüm bunlar politik birer tercihtir. Dolayısıyla bu mesele ancak siyasileştirilerek çözülebilir. Bu cendereden çıkmanın tek yolu, örgütlenmektir. Moto Kuryelere Adalet Hareketi olarak, tüm moto kurye işçilerini örgütlenmeye çağırıyoruz. Siyasiler moto kuryeleri görmezden, duymazdan geliyorsa, bunun panzehri örgütlenmektir. Örgütlü bir güç olunursa, siyasiler de moto kuryeleri dikkate almak, sorunlarını çözmek zorunda kalır. Bizim hareketimiz bu örgütlenmeyi sağlamak için hiçbir çıkar gözetmeden moto kurye işçilerini omuz omuza vermeye davet ediyor."
