Merhaba Cumhuriyet Pazar ailesi! Hiç fark ettiniz mi? Uzun süredir birlikte yaşayan çiftler birbirine benzemeye başlar. Aynı kahkaha, aynı jest, hatta aynı mimikler… Sırf âşıklar değil iş veya ev arkadaşları da öyle. Birlikte çalışan insanların ses tonları benzeşir, yürüyüş tempo tutar, hatta birbirinin cümlesini tamamlar. Sanki görünmez bir orkestra şefi herkesi aynı ritme sokar. Peki bu “ayna nöronlar” denen şey gerçekten var mı yoksa sadece romantik bir metafor mu?
BEYİNLER ARASI DANS
1990’larda İtalyan nörolog Giacomo Rizzolatti ve ekibi, maymunlar üzerinde yaptıkları deneylerde şaşırtıcı bir keşif yaptı: Maymun, hem elma yerken hem de karşısındaki maymunu elma yerken izlerken beynindeki aynı nöronlar etkinleşiyordu. Bu hücrelere “ayna nöronlar” adı verildi. Yani beyin izlerken de aynı devreleri çalıştırıyordu. İnsanlarda da benzer bir durum gözlemlendi. Birinin hareketini yapanla onu izleyenin beyinlerinde aynı bölgelerin etkin hale geldiği MRI görüntüleriyle kanıtlandı. Beyin, karşısındakinin hareketini, duygusunu hatta niyetini kendi içinde “taklit” ediyordu. Yalnızca anlamak için değil, hissetmek için… Bu yüzden biri karşımızda ağladığında gözümüz dolar, biri esnerken biz de esneriz. Beyin, “onu anlamak için o olur”.
Ancak iş nöronlarla bitmiyor. İlişkilerimizde fizyolojik olarak da senkron oluyoruz. Bilim insanları, sevgililerin kalp atışlarının ve nefes ritimlerinin zamanla birbirine uyum sağladığını keşfetti. Stres hormonu kortizol düzeyleri bile benzer günlerde yükselip düşüyor. Benzer şekilde, birlikte yürüyen veya çalışan ekiplerde de ortak ritim duygusu güveni artırıyor, performansı yükseltiyor. “Bizim ekip çok iyi anlaşıyor” dediğimiz o his, aslında beynin, kalbin ve bedenin kurduğu görünmez bir uyum ağı olabilir.
BUKALEMUN ETKİSİ
Psikolojide “bukalemun etkisi” olarak bilinen olgu, insanların farkında olmadan birbirinin jestlerini, yüz ifadelerini ve konuşma tarzlarını taklit ettiğini gösteriyor. Karşındaki kaşını kaldırır, senin alnın da kıpırdar. O gülümser, senin ağzın istemsizce yukarı çekilir. Bu küçük aynalamalar, beynin “Biz aynıyız” deme biçimidir. Araştırmalar, bu taklitlerin insanların birbirine daha sıcak ve güvenilir görünmesini sağladığını gösteriyor. Bu yüzden iyi bir sunucu dinleyicinin nefesini hisseder, iyi bir terapist danışanının postürünü aynalar, iyi bir âşık da sevdiğinin ritmini duyar.
BİRLİKTE YAŞAMANIN RİTMİ
Uzun süre birlikte yaşayanların alışkanlıkları da benzeşir: Aynı saatte uyanmak, aynı saatte kahve içmek, aynı müziği dinlemek… Bu sadece rutin değil beyin ritmini hizalama biçimidir. Ancak uyumun bir bedeli de var: Kötü alışkanlıklar da bulaşır. Uykusuzluk, geç yemek yemek, tembellik… Çünkü davranışlar tıpkı virüs gibi yayılır. En çok gördüğümüz insanlara benzeriz, bu yüzden, “en çok zaman geçirdiğimiz beş kişi” sözümüzün gerisinde güçlü bir nörolojik gerçeklik vardır.
Princeton Üniversitesi’nde bir deneyde, bir konuşmacı hikâye anlatırken dinleyicilerin beyinlerinde aynı bölgelerin eşzamanlı ateşlendiği görüldü. Dinleyici, anlatıcının cümlesini tahmin ettikçe bu senkron güçlendi. İletişim koptuğunda ise bu uyum da kayboldu. Yani “anlaşmak”, kelimelerden önce ritmi tutturmakla başlıyor. Bazen karşındakini anlamak için onun gibi düşünmen gerekmez, sadece onunla aynı frekansta nefes alman yeterlidir.
GÜNDELİK YAŞAMDA KÜÇÜK BİR ALIŞTIRMA
Her sabah sevdiğin kişiyle iki dakika boyunca aynı tempoda nefes al. İş arkadaşınla önemli bir toplantı öncesinde kısa bir yürüyüş yap, adımlarınız uyum bulsun. Ev arkadaşınla ortak bir müzik listesi aç. Beyinler birbirini duyar, kalpler hizalanır, enerjiler denge bulur.
Ayna nöronlar, belki “insan olmanın” tümünü açıklayamaz ama insanın neden yalnızken eksik hissettiğini anlatır. Çünkü beynimiz, hep bir “öteki”yle tamamlanmak ister. Bir bakıma hepimiz birbirimizin iç sesiyiz. Ruh eşi dediğimiz şey belki de budur: Kalpler birbirine ısınmadan önce, beyinler çoktan aynı ritme girmiştir.
