Mitolojiye göre gece tanrısı Nyx’in oğluydu ve “karanlıklar” tanrısı olan kardeşi Erebus ile beraber bir mağarada yaşıyordu. Unutkanlık yaratma özelliği ile bilinen Lethe Nehri bu mağaranın içinden akarken gece ve gündüz de bu diyarda buluşurdu. O yüzden buraya aynı zamanda “rüyalar âlemi” de deniyordu. Kendisi de zaten uykunun tanrısıydı. O, “Hypnos”du.
Adı uyku ile anılsa da ününü, 18. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlayan bir uygulamadan alıyordu. Kimi hastaları iyileştirmek, bazı insanları kontrol altına almak ve hatta tüm canlı ve cansız varlıkların içlerindeki enerjinin nakline dayalı çoğunluğu gösteri mahiyetindeki bazı uygulamalar 1841 yılı civarında İskoç cerrah James Braid’in ilgisini çekti. Burada işleme muhattap olan kişinin uykulu hali de hipnoz teriminin onun sayesinde yaygın kullanımını sağladı.
Geçen yıllara karşın hipnoz için fikir birliğine varılmış net bir tanım bulunmamaktadır. Ancak görüşlerin ortak noktasına göre hipnoz, kişinin olağan eleştirel veya kuşkucu doğasının geride bırakıldığı ve telkinlerin kabul edilmesine izin veren bir zihin durumunun başlatılması durumunu göstermektedir.
TELKİNİN GÜCÜ
Telkinlere karşı artan bu alıcılık durumu tabii ki hastanın işbirliği ile geliştirilir ve bunu olumlu telkinlerin iletilmesi izler. Hipnoz bu açıdan “dikkatli ve alıcı odak konsantrasyon durumu” olarak tanımlanabilir. Trans hali özünde olağan bir zihnin sıradan etkinliğidir. Örneğin sürükleyici bir kitap okurken, bir film izlerken, hayallere dalıp giderken veya monoton ve tekrarı gerektiren bir etkinlik sırasında da kendi kendine gerçekleşir. Yaygın kabule göre hipnoz sırasında bilinçaltı zihin telkine açık bir durumda olmakta, bilinçli zihnin ise dikkatinin toparlanmasına veya uykuda kalmaya yönlendirilmektedir.
Tıbbi tedavi amaçlı düşünüldüğünde uygulayıcı için bazı eğitimler gerektiği açıktır. Ancak konunun mistik bilinirliği kendisinin ötesine geçtiği için sahne gösterilerinin de bir parçası halini almıştır. Herhangi bir resmi eğitim yerine usta-çırak ilişkisine dayalı olarak öğrenilen hipnoz bazı coğrafyalarda dolandırıcılığın bir parçası görülerek yasaklanmıştır.
Gösteri amaçlı uygulanan hipnoz, zihin kontrolü olarak görülmekle beraber etkileri olasılıkla çevre baskısı, sosyal uyum, katılımcı seçimi, sıradan telkine açıklık, bir miktar fiziksel manipülasyon, gösteri sanatı ve hile gibi görece sıradan sosyal psikolojik etkenlerin bir kombinasyonundan kaynaklanmaktadır.
Uzmanlara göre sahne hipnozu için üç temel strateji vardır. İlki katılımcı uyumudur. Burada sahneye çıkan katılımcılar beklenti içindeki bir izleyici kitlesinin önündedir ve sahnede oluşturulan durumda hissedilen sosyal baskı nedeniyle uyumlu olma eğilimindedir. İkinci etken katılımcı seçimidir. Seyircilerden ellerini kenetlemelerini istemek gibi ön telkin testleri sonucunda en telkine açık ve sosyal açıdan en uyumlu kişiler gösteri için seçilir. Sahneye çıkmak için gönüllü istendiğinde hipnozcu aynı zamanda seyircilerin en dışa dönük üyelerini seçme eğilimindedir. Üçüncü etken ise çok fazla kullanılmasa da seyircinin aldatılmasıdır. Sahne hipnozcuları aynı zamanda dramatik etki yaratmak için çeşitli "el çabukluğu" stratejileri kullanırlar.
Gösteri amaçlı hipnoz için "hipnozcu" katılımcılarını bu ölçütlere uyarak seçer. İzleyicilere bu süreçte bazı fikirler de yerleştirir. Örneğin, “yalnızca zeki insanlar hipnotize edilebilir” veya “yalnızca hipnotize olmaya istekli olanlar gelsin” gibi. Sözler, yabancı birine güvenmenin yarattığı korkuyu yenmek yanında düşük zekalı, asosyal ve eğlencesiz biri olarak alay konusu olma düşüncesini engellemeyi amaçlar.
DAVA KONUSU OLDU
Gösteri amaçlı hipnoz bazı davalara da konu olmuştur. 1994 yılında İngiltere’de bir kadın bir gösteri sırasında sekiz yaşında bir çocuk gibi davranmaya ikna edildiği ve bu durumun çocukken istismara uğradığı anılarını tetikleyerek depresyona girmesine ve intihara teşebbüs etmesine neden olduğunu ikna ederek dava açtı. Sonuçta kadın tazminat almaya hak kazandı.
Psikiyatri ve klinik psikolojide yaygın olarak kullanılan hipnozun ülkemizin de dahil olduğu pek çok coğrafyada tamamlayıcı tıp uygulamaları arasında yer alır. Burada ameliyat korkusunu yenmekten sigara bırakmaya dek pek çok alanda kendine yer bulmuştur.
Olayın popülaritesini kullanarak gelişen gösteri dünyasındaki izdüşümleri ağzı açık izlense de bunun özünde hipnoz tekniklerinin bir kısmının kullanıldığı basit bir gösteri olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Günümüzde bu etkili yöntemi daha bilinçli bir şekilde sağlığınız için kullanmanız dileğiyle…
