CHP grubu devrim yasalarını görüşüyor (III)

Halk Partisi grubunda 2 Mart 1924 günü kürsüye gelen Adalet Bakanı Seyit Bey’in ilk sözü, “Yapılmak istenen, en büyük inkılaptır” olur. Kastettiği hilafetin kaldırılmasıdır.  

Sonra, bir yıl önce Hoca Şükrü’nün yazdığı, “Halife TBMM’nin üstündedir” iddiasında bulunan broşüre karşı kaleme aldığı “Hilafet ve Hâkimiyet-i Milliye” kitabını hatırlatır. Yapacağı açıklamaların konuyla ilgili yıllarca yaptığı birikimin sonuçları olduğunu vurgular. 

Seyit Bey’e göre hilafetin kaldırılması gibi bir konuda atılacak adım bilinçli olmalıdır. Hilafetin, dini ve siyasi mahiyeti tüm yönleriyle bilinmelidir. O, gruba uzmanı olduğu dinsel yönü ile ilgili açıklama yapar. Konuşması uzundur ama girişte kurduğu cümle aslında özettir: “Hilafet meselesi dinsel olmaktan çok dünyasal bir konudur. Millete ait hukuk ve kamu işlerindedir. İnançla ilgisi yoktur. Kuranıkerim’de de Türkiye’deki gibi bir İslam hilafeti hakkında her hangi bir ayet yoktur.

“Ayet yoktur” sözü grupta dalgalanma yaratır. İtirazcıların tavrını Erzurum milletvekili Ziyaeddin Efendi dillendirir, “Hadis-i şerif, icma-i ümmet vardır” der. İcma-i ümmet ile kastettiği İslam bilginlerinin bir konu üzerinde içtihat yoluyla verdikleri hükümde birleşmeleridir. Seyit Bey bu itirazı kabul etmez, şu cümle ile açıklar: “Hadisten maksat sahih, aslına uygun hadistir. Çünkü bugün kitaplarda mevcut olan, lisanlarda deveran eden hadislerin bir kısmı yalandır… Sonradan uydurulmuştur.”

HALİFE VE İMAM

Seyit Bey der ki “Kuranıkerim’de ‘halife’ ve ‘imam’ tabirleri vardır. Fakat bunlar Hz. Peygamber hakkında veya sonra gelecek olan halifeler hakkında değildir. Hilafetten maksat adalet dağıtmak konusudur.”

Adalet bakanı peygamberlerden ve yönetim anlayışlarından uzun uzun örnekler verir. Şu açıklaması çok anlamlıdır: 

“Şimdi bu iki kelimenin yani halife ve imam tabirlerinin anlamlarını açıklayayım. Hilafet, sözlükte ‘halef olmak’ demektir. Halife de ‘halef’ demektir. Şu halde Hazreti Davut Aleyhisselam halifedir. Yani haleftir. Kimin halefidir, Allah’ın halefidir. Nerede halifedir? Adalet dağıtmakta, hak olmayanı yasaklamakta halifedir. İmam tabirine gelince: İmam, önder ve kendisine uyulan, önde giden demektir. Bunun içindir ki mahalle imamlarına da, cami imamlarına da imam denir. Halifeye de ‘imamü-ı Müslimin’ (Müslümanların imamı) denir. Hatta bir bilim dalına özgü mesleklerde öncü olan en büyük âlimlere de ‘imam’ denir. İmam-ı Azam, imam-ı Şafi gibi büyük âlimlere imam denmesi bundandır. Bu kelimelerde kutsal bir anlam yoktur.” 

Sözleri aslında bilgisizlikten kaynaklanan kimi savunuları bertaraf etmeye dönüktür. Özellikle cumhurbaşkanına halife unvanı vererek hilafet makamını kurtarma çabası içinde olanlara uyarıcı niteliktedir. Açıklama en çok Yahya Galip Bey’i mutlu eder, “Şu azamete bak, hay Allah razı senden olsun!” diyerek açıklamayı alkışlar. Seyit Bey, Osmanlı ve İslam tarihinden örnekler de verir, İslam dünyasının Osmanlı hilafetini tanımama ve Osmanlı padişahlarını halife olarak görmeme eğilimlerini halife yanlılarının yüzüne adeta çarpar. Grup sıralarından gelen “Yaşa, hocam yaşa”, “Söyle, lezzetle dinliyoruz” sesleri aslında Aydınlanmanın getirdiği takdir olur. 

İslam’da vekâlet konusundaki açıklamaları da çarpıcıdır. Özetle şöyle der: “Millet dilerse halifeyi seçer ve onun yönetim anlayışına kayıt getirmez. Burada mutlak yönetim vardır. Dilerse halifenin yönetimine kimi kayıtlar koyar, bu şartlı hükümettir yani meşruti yönetimdir. Millet hiçbir kişiye vekâlet vermez yani bir halife, bir imam seçmezse hilafet yok demektir. O zaman da cumhuriyet olur. Buna engel var mıdır? Millet ‘kendi işimi ben yapacağım, neden başkası zorla yaptırsın’ derse neden dince uygun olmasın? Millet diyor ki, ‘Vekile ihtiyacım yoktur, milletler için en yararlı hükümet şekli demek olan cumhuriyet ile kendi işimi kendim göreceğim.’ O halde buna kim ne der? Kimse bir şey diyemez. Zira hak milletindir. Kuranıkerim de bunun uygunluğuna işaret ediyor…”

Tam bu sırada Yahya Galip Bey’in yüzünde mesut ve gurur dolu bir gülümseme belirmiş olsa gerek. “Allah sizi milletimizle beraber payidar etsin!” diyor.

Seyit Bey, gülüşmeler, “Bravo” sesleri arasında noktayı koyar:

“Efendiler! Halk bu haklarını anlamazmış, bilmezmiş. Anlatalım, bildirelim, görevimizdir. Halk anlamamış, bilmemiş ise kabahat onlarda değil anlatmayanlardadır. Bundan sonra olsun anlatalım, uyaralım, aydınlatalım ve bu zavallı memleketi artık yürütelim. “Hilafet, hilafet” diye çökmüş gitmişiz. Harap olmuşuz. Ne malımız, ne canımız, ne mülkümüz kalmış. Memleket yoksulluk içinde kalmış. Bu mu hilafetin güzellikleri efendiler? Artık yürüyelim, dirilelim. Bütün medeniyet âlemi almış yürümüş, gelişme yolunda dev adımlarla gidiyor. Biz bunların arkasından boynu bükük yetim gibi bakıp bakıp da ‘Göçtü kervan kaldık dağlar başında’ mı diyelim?”

Seyit Bey’in konuşması pek çok gerçeğin vurgusudur. İlki Milli Mücadelenin başından beri dillendirilen egemenliğin Türk milletinde olduğudur. İkincisi, Cumhuriyetin, bu egemenlik anlayışını perçinlemiş olmasıdır. Üçüncüsü egemen olan Türk milletinin kendi üzerinde, -bu ister cumhurbaşkanı ister halife unvanıyla anılsın- bir kişi veya kurum kabul etmeyeceğidir. Türk milletini temsil eden tek yüce makam TBMM’dir. Bu anlayış İslama da aykırı değildir.

SESLERİ KESİLİR

İşte bu vurgulardır ki Mustafa Kemal Paşa’ya duyulan saygı ve sevgiyi araç yapıp onu halife seçtirerek hilafet kurumunu yaşatmaya çabalayanların sesini keser. Neden? Çünkü onların Seyit Bey’in haklılığını bilecek kadar kültür seviyeleri yüksektir. Çünkü onlar bu kurumun işlevsizliğini yaşayarak deneyimlemiştir. Bu nedenle 3 Mart 1924 günü yapılacak olan Meclis tartışmalarında sesleri gür çıkmayacaktır. 

Yeri gelmişken bugün bile kamuoyunda yer bulan bir iddiaya daha grup toplantısında son noktanın konulduğunu vurgulamak isterim. Nedir o? İngiltere’nin İstanbul’u hilafet merkezi olduğu için Türklere bıraktığı safsatası… Bakın İsmet Paşa özetle nasıl yanıt veriyor..

“Bu görüş, Lloyd George görüşüdür ve Sevr Antlaşması’ndan önce mütareke ile işgallerin başlamasının ardından, vatan her taraftan istilaya uğradığı zaman ortaya sürülmüştür. Bu görüş Sevr Antlaşması’nda yer bulmuştur. Esastan ve şekilden batıl olan bu usule karşı millet, duygularını, kanaatini ve harekâtını ortaya koymuştur. İstanbul’u Türklerin elinde bırakan etken tek başına Türk milletinin kıyamı ve kazandığı zaferdir.”

Hilafet çığırtkanlığı yapanlara duyurulur!

Kaynakça 

Halk Partisi grup tartışmaları için bkz. Yücel Demirel-Osman Zeki Konur (Hazırlayan), CHP Grup Toplantısı Tutanakları (1923-1924), Bilgi Üniversitesi Yay, İstanbul, 2002, s. 403-439.