Çocuk ve ekran

UNICEF ve Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) iki yaşın altındaki bebeklere kesinlikle ekran verilmemesini, 2-4 yaş arası bebeklere ise ekran süresini günde en fazla bir saat ile sınırlandırılmasını öneriyor. Emzirme olsun ek gıda olsun aşılar olsun; çocuk bakımında DSÖ ne derse onu uygulayanlardanız ama ekran konusuna gelince çuvalladık. Uzay yaklaşık 20 aylıkken çok hasta olduğu bir gece ona ilaç verebilmek için video açmak zorunda kalmıştık (Hâlâ o çizgi filmi gördüğümde tüylerim diken diken olur). Bu olaydan önce Uzay’ın uyanık olduğu saatlerde evde hiçbir ekran açık olmazdı. Hatta mesajlarıma ancak Uzay’ın uyku saatlerinde dönüş yapabiliyordum. Sonrasında “Nasıl olsa başladık artık, böyle daha iyi yiyor” diye yemeklerde de ara ara video açmaya başladık. Ve Uzay, zamanla video izlemeden yemek yiyemez oldu! Kendime öylesine kızıyordum ki. Kocaman vicdan azabımla ben, Uzay’a her öğününü ekran karşısında yediriyorduk. Ta ki bir gün Uzay gözünü kırpıştırmaya başlayıncaya kadar. Apar topar göz doktoruna gittik. Neyse ki önemli bir şey yoktu, kuruluk bahar alerjisi kaynaklıydı. Zaten daha muayene olmadan kırpıştırması geçmişti. Yine de ekranı kesmeye karar verdik. Azaltmadan, doğrudan kestik. Ve ne oldu biliyor musunuz? Ekran bitti bir anda. Ağlamadı bile. İlk seferlerde yemeğe oturduğunda onunla sohbet ettik. Sonra alışkanlıkla “video” deyince önüne bir kitap koyduk ve Uzay iki güne kalmadan ekranı unuttu gitti. Artık aklına bile gelmiyor. Aslında en başından hiç ekran açmayıp “Şimdi ne kadar yerse yesin, eninde sonunda yiyecek” demeliydim ama teoriler ve pratikler hep kol kola gezmiyorlar. 

EMPATİ EKSİKLİĞİ

Araştırmalar, ekran başında geçirilen zamanın küçük çocukları empati geliştirmek için gereken iki temel etken olan “yüz ifadelerini okuma” ve “sosyal becerileri öğrenme”den mahrum bıraktığını gösteriyor. Küçük çocukların sözel olmayan ipuçlarını anlamayı ve yorumlamayı öğrenmelerinin tek yolu yüz yüze etkileşim. Ayrıca çok fazla ekran başında kalmanın daha kısa dikkat süresi gibi olumsuz etkileri de var. Artık çevremde sık sık duyduğum kitap okuyamıyorum şikâyetinin temellerinden biri de bu değil mi? Ekran yalnızca çocukların değil bizim bile dikkat süremizi kısaltıyor, yeni gelişmekte olan beyinlere neler yapar! 

Araştırmalar aynı zamanda doğrudan sosyal etkileşimin çocukların ekran başında geçirilen zamandan çok daha iyi öğrenmesine yardımcı olduğunu da gösteriyor. Ben de ekran açtığımda kendimi “En azından bunun dışında sık sık kaliteli zaman geçiriyoruz” diye ikna etmeye çalışıyordum. Gerçekten de gördüm ki ekran açarak ne kadar hata yaptıysak Uzay’a bol bol kitap alarak, birlikte etkinlikler yaparak, doğayı ve müzeleri gezerek de o kadar doğru yapmışız. Çünkü katıldığımız atölyelerde Uzay’ın dikkat süresinin yaşına göre uzun olduğunu söylüyorlar hep. 

Aslında ekran süresi konusunda farklı görüşler var: Örneğin Birleşik Krallık’ta ne Ulusal Sağlık Sistemi (NHS) ne de Ulusal Sağlık ve Bakım Mükemmelliği Enstitüsü’nün (NICE) çocuklar için ekran başında kalma süresine ilişkin yayımladığı ayrıntılı bir kılavuz var. Ancak tüm çocuklar için günde iki saatlik bir üst sınır öneriyorlar ama bir kuralı var: Çocuklar bir ebeveyn eşliğinde, temiz içerikli videolar izlemeli ve ebeveynler ara ara onlarla izledikleri hakkında sohbet etmeli. Biz 20 aylık olduktan sonra Uzay’la hep bunu uyguladık. Hatta bu videolar ile İngilizcesi biraz gelişti. Öte yandan Amerikan Pediatri Akademisi, 18 aydan küçük çocuklar için “sıfır ekran süresi” kuralında ısrarcı. Bu arada yapılan görüntülü görüşmelerin ekran süresinden sayılmadığını hatırlatmakta yarar var.

İZLİYORSA EŞLİK EDİN

Bu yazıyı yazma nedenim, eğer bir kez ekrana başladıysanız ve benim gibi “Nasıl bitireceğim?” diye gözünüzde büyüttüyseniz size bir umut olmak. Ben kendimi bu konuda öylesine umutsuz ve yetersiz hissediyordum ki. Ancak bir anda bitiverdi işte. Denileni yapmanın özellikle ebeveynlikte hiç de kolay olmadığını biliyorum. O yüzden eğer ekranı kesemiyorsanız da unutmayın ekran başında geçirilen süre kadar izlenilen içeriğin ve çocuğa bu süreçte eşlik etmenin de önemi var.