Şifanın ve aşkın bitkisi

Baharın gelişiyle çiçeklenen bitkiler adeta görsel bir harmoni sunuyor. Çeşit çeşit kokular renklerin şifası ile birleşince güncel durumlara rağmen içimiz açılıyor. Bu hafta bir yıl önceki sergimde bana eşlik eden bir bitkiyi sizlerle paylaşmak istedim; kendisi Ankara Civanperçemi ya da Achillea ketenoglui ismiyle bilinen endemik bir bitki.

Endemik bitki; ekolojik özellikleri nedeniyle sınırlı bir alanda yetişebilen bitkilere adlandırmak için kullanılan bir tanımlama. Türkiye’nin habitatı da endemik bitki bakımından epeyce zengin. Tabii zenginlik bitkilerin hayatlarına devam edebilmeleri için yeterli değil. Yayılış alanlarının gözlemlenmesi ve önlemlerin alınması türlerin tehdit altında olmaması için elzem. 2000 yılında keşfedilerek AÜ. Fen Fakültesi Öğretim Üyesi, Fitososyolog Prof. Dr. Osman Ketenoğlu onuruna adlandırılan Achillea ketenoglui’nin (Ankara Civanperçemi) yayılış gösterdiği alanlar; Beypazarı, Kırbaşı, Çayırhan, Polatlı Acıkır civarı, Şereflikoçhisar, Sivrihisar Kepen köyü, Kırıkkale-Kesikköprü çevresiymiş. Ne yazık ki yol çalışmaları, tarla açımları bitkinin varlığını sürdürebilmesi karşısındaki en büyük tehditler. Keşke bu güzel türün bölgeleri ya da bölgelerinden bazıları canlı müze ilan edilse hem civanperçeminin kadim bilgisi hem de duyularımıza hitap eden güzelliği baki kalsa.

ACHILLES’İN TOPUĞU 

'Achillea millefolium' Aşil ismiyle mitoloji ve tarih sahnesinden tanıdık geliyor olabilir. Achilles Truva Savaşı’nın kahramanlarından biri, annesinin bir nereid olan Thetis babasının ise Phthia’nın ölümlü kralı Peleus olduğu rivayet edilir. Peki ne oldu da bir nereid ölümlü bir kralla evlendi? Üzgünüm, bu bir aşk evliliği değil! Zeus ve Posedion Thetis’e aşık olmalarına karşın bir kehanete göre Thetis’den doğacak çocuğun babasından daha güçlü olacağı söylendiği için onu bir ölümlü ile evlendirirler. İşte eril iktidar bir kez daha mitoloji sahnesinde karşımıza çıkıyor. Hikayemize dönecek olursak ölümsüz ve ölümlü evliliğinden doğan Achilles'i ölümsüz yapmak için annesi Thetis onu yeraltı nehrine batırır ve o sırada sol topuğundan tutar Bir başka mit ise annesi tarafından Aşil’in bedeninin yağlarla kaplanıp, her gece ateşe konmasıdır. Bu yaptığı yüzünden kocası tarafından evinden kovulur. Yıllar geçer, her kahramanlık hikayesinde karşılaştığımız gibi Achilles'in de bir hocaya ihtiyacı olur. Kheiron yarı insan yarı at olan sentorların en bilgesidir. Achilles'e dövüş ve görgü kuralları dışında doğanın şifasını da kısmen aktarır. İşte 'achillea millefolium' Türkçe çevirisiyle aşil binbiryapraklı ismini buradan alır. Civanperçeminin kanı durdurma etkisi daha milattan önce biliniyor olacak ki, Achilles, Truva Savaşı’nda askerlerin yaralarını iyileştirmek için bu bitkiyi kullanırmış. Her ne kadar bir mitten bahsediyorsak da bu bitkinin anlatıya dahil olabilmesi için bu özelliğinin iyi biliniyor olması gerek. Tarihte bir atlama yapıp, Amerikan İç Savaşı’nda ve I. Dünya Savaşı’nda Fransızlar tarafından kanı durdurma etkisinden dolayı kullanıldığını söylemek isterim. Savaşlarda tedavi amacıyla sıkça kullanılan bir bitki olduğundan civanperçemi 'herbal militaris' (asker otu) ismiyle de bilinir. 

Bitkiler kadim bir sembolizmin de aktarıcılarındandır. Tarih sahnesindeki birçok kültüründe anlamlarını onlarla karşılaşana sunarlar. Bir örnekle açıklayacak olursam; Viktoryan dönemi çiçek sözlüklerine göre civanperçemi kalıcı, değiştirilemez ve sonsuz aşk demek. Şayet o zamanlarda birisi size civanperçemi buketi yollamışsa açıkça bunu kastedermiş. Bahar aylarında Sussex, Devonshire, Dublin’de halan devam eden bir inançtır, genç kızlar yastıklarının altına bir civanperçemi yerleştirip aşık olacakları kişiyi görmek için rüyalara dalar.

Civanperçemi Amerikan yerlilerinde de yaygın bir şifa kaynağı ve aşkınlık sembolü. Çerokilerde, Zunilerde, Navaholarda, Pavnilerde ve Ojibvalarda bitkinin çiğnenmesinden solunmasına, ateş yürüyüşlerinden önce tüketilmesinden yaşam ilacı olarak kabul etmelerine geniş bir mana evrenine dahil.