Maymun çiçeği: DSÖ, neden 'küresel acil durum' ilan etti?

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), Afrika’daki son mpox salgınını, Ebola, Covid-19 ve 2022’de Avrupa’da yaşanan mpox salgınlarında olduğu gibi “uluslararası önemde halk sağlığı acil durumu” ilan etti.

Afrika’da birçok ülke, ölümcül virüsün ulusal sınırları aşarak önemli bir küresel salgına yol açabileceği endişesiyle artan mpox vakalarıyla karşı karşıya.

MPOX NEDİR?

Mpox, eski adıyla maymun çiçeği, bir virüsün neden olduğu bulaşıcı bir hastalıktır. Genellikle grip benzeri semptomlar olan ateş, titreme ve kas ağrıları ile başlar, ardından kabarcıklarla dolu döküntüler ortaya çıkar. Bu döküntüler zamanla kabuk bağlar.

Mpox’un “klad” olarak bilinen iki ana tipi vardır: Klad I ve Klad II. Klad I, tarihsel olarak daha yüksek ölüm oranına sahip olmasına rağmen, her iki klad da ölümcül olabilir.

DSÖ’NÜN ACİL DURUM İLANI NE ANLAMA GELİYOR?

DSÖ’nün acil durum ilanı, bağışçı kuruluşlar ve ülkelerin harekete geçmesini teşvik etmek amacıyla yapılmıştır. Tıbbi uzmanlar, bu ilanla birlikte etkilenen bölgelerde testlere, aşı ve tedavi edici ilaçlara erişimin hızlanması ve virüsle ilgili damgalamayı azaltma kampanyalarının başlatılması gerektiğini belirtti.

Ancak, önceki acil durum ilanlarına verilen küresel tepkiler karışık oldu. Afrika Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) Direktörü Gen Dr. Jean Kaseya, bu ilanı, “kurumlarımızı, kolektif irademizi ve kaynaklarımızı hızlı ve kararlı bir şekilde harekete geçirmek” amacıyla yaptıklarını belirterek, Afrika’nın uluslararası ortaklarından yardım talep etti. Kaseya, Afrika’daki vaka sayısının büyük ölçüde görmezden gelindiğini vurguladı.

VAKALAR NERELERDE GÖRÜLÜYOR?

Afrika’da 34 ülke ya mpox vakaları bildiriyor ya da “yüksek riskli” olarak değerlendiriliyor. Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DRC), 2024 başından bu yana 14.000’den fazla vaka ve 524 ölümle ciddi bir salgın yaşıyor. DRC’deki salgınlar olağandışı olmasa da, bu yılki rakamlar 2023’ün tamamını şimdiden yakaladı ve daha önce etkilenmemiş olan bölgeleri de kapsıyor.

Burundi, Kenya, Ruanda ve Uganda gibi DRC’nin komşu ülkelerinde de vakalar bildiriliyor.

VAKALARDAKI ARTIŞIN SEBEBİ NE?

Klad I’in yeni bir alt türü olan Klad Ib, DRC’nin doğusunda tespit edildi ve Kenya, Ruanda ve Uganda’da doğrulandı. Bilim insanları, bu varyantın yayılmada rol oynadığını düşünüyor.

Klad I genellikle enfekte bushmeat (yaban eti) tüketimi yoluyla bulaşırken, Klad Ib genellikle cinsel temas yoluyla, ancak aynı zamanda fiziksel temas, yüz yüze temas veya kontamine olmuş yatak çarşafları ve havlular aracılığıyla da yayılmaktadır. DSÖ’nün mpox lideri Dr. Rosamund Lewis, “Daha bulaşıcı olduğunu bilmiyoruz, ancak etkili bir yayılma yolu ile bulaşıyor” dedi.

Diğer virüs türleri de dolaşımda kalmaya devam ediyor. DRC’de Klad Ia vakaları da kaydediliyor, aynı şekilde Orta Afrika Cumhuriyeti’nde de. Klad II ise Kamerun, Fildişi Sahili, Liberya, Nijerya ve Güney Afrika’da görülüyor.

AŞISI VAR MI?

Aşılar mevcut ancak erişim sorunları var. Afrika CDC, 10 milyon doz aşıya ihtiyaç duyulduğunu ancak sadece 200.000 dozun mevcut olduğunu belirtti. Tedavi ve tanı konusundaki eksiklikler, müdahaleyi zorlaştırıyor.

Aşılama programları gözden geçirilmekte olup, vakaların temaslılarının izlenmesi ve aşılanması ile HIV ile yaşayanlar gibi yüksek risk altındaki grupların hedeflenmesi muhtemel.

DSÖ, iki aşı için acil kullanım listesi başlattı ve bu, Gavi ve UNICEF gibi kuruluşların aşıları tedarik etmesine olanak tanıyor.