Görme kusurlarını düzeltmenin beş yeni yolu

Pek çoğumuzun görme yetisi mükemmel değildir ve yaşlandıkça varolan sorunlara yenileri eklenir. Son zamanlara kadar gözlükler veya kontakt lensler hemen hemen tek seçenekti. Ancak son yıllarda gözün fizyolojisi daha iyi tanındıkça görme yetimizi koruyacak veya geliştirecek yepyeni yollar ortaya çıktı. Beslenme rejimini değiştirmekten, okuma gözlüğü takmadan akıllı telefon ekranlarının kolayca okunmasını sağlayan yazılımlara kadar beş yeni yöntem şöyle:

ODAKLAMAYI SİZİN YERİNİZE YAPAN EKRANLAR Göz merceği bizler yaşlandıkça sertleşir, esnekliğini yitirir; buna bağlı olarak yakın nesnelere odaklanmak zorlaşır. Bu nedenle insanlar 40 yaşından sonra okuma gözlüğüne ihtiyaç duyar. Zaman içinde hemen hemen herkes bu gözlükleri kullanmak zorunda kalır. Ne var ki cep telefonuna her baktığınızda gözlük takmak zorunda kalmak hem yorucu, hem de zorlayıcıdır. Gözlükler, ışığı göze çarpmadan önce kısmen odaklar. Aslında ekranların odaklamayı sizin yerinize yapması daha doğru olmaz mı? Massachusetts Institute of Technology’den (MIT) bir bilim ekibi her türlü görme kusurunu düzelten plastik bir ekran kılıfı geliştirdi. Yani bir anlamda gözlüğü siz değil, ekran takmış oluyor. Ancak MIT ekibi, herkesin gözüne göre özel kılıflar üretmek yerine şu anda varolan 3D ekranların ışığın yönünü kontrol etme yeteneğinden faydalanmanın yollarını arıyor. Bu bağlamda kullanıcılar ekran ayarlarını “ön-odaklama” ışığına göre yapma şansına kavuşacak.

Şimdilik az sayıda portatif cihazda 3D ekran bulunuyor. Ancak aynı şeyi yazılım ile de yapmak mümkün. “Gözün nasıl çalıştığını biliyoruz. Dolayısıyla matematiksel olarak görüntüyü netleştirebiliriz” diye konuşan Purdue Üniversitesi’nden komputer vizyonu uzmanı Daniel Aliaga, “Yazılım, ekrandaki görüntüleri ışık huzmeleri göze erişmeden önce merceğin yaptığı gibi kişiye göre ayarlar. Bu görüntüler herkese bulanık görünse de, size net olarak görünür. Bu yaklaşım hem metinleri, hem görselleri düzeltir. Dolayısıyla insanların okuma gözlüğüne ihtiyacı kalmaz” diyor. Purdue ekibinin kurmuş olduğu CPrecisely isimli şirket, geliştirdikleri uygulamalarla e-kitaplardaki, telefonlardaki ve bilgisayarlardaki metinleri değiştirebiliyor.

RETİNAL PİGMENTLER AÇISINDAN ZENGİN YEŞİLLİKLER Yediğiniz içtiğiniz göz sağlığınızı etkiler. Retinal hücreler üç ayrı sarı pigment içerir. Bunlar lutein, zeaxanthin ve meso-zeaxanthin’dir; yakın-morötesi ışığı emerek göze zarar vermesini önler. Bu pigmentler retinanın tam ortasında yoğunlaşırlar; burası görüşümüzün makula denilen merkezi bölgesidir. Bu pigmentleri yiyeceklerden sağlayabiliriz. Bu pigmentler açısından zengin besinleri ne kadar fazla tüketirsek bunların makuladaki yoğunluğu artar. Demek ki kuramsal olarak insanlar hangi yaşta olurlarsa olsunlar bu gıdaları yiyerek veya bunları içeren vitaminler alarak görme yetilerini güçlendirebilirler. Bunların hap olarak tüketilmesi konusunda yapılan çalışmanın sonuçları bu yıl Temmuz ayında yayınlanacak; ancak daha küçük ölçekli bir çalışmada bu üç pigmenti de içeren hapları 6 ay boyunca her gün kullanan 36 denekten alınan ilk sonuçlar son derece olumlu.

Bu etki o kadar büyük ki, denekler geceleri gözlerini alan araba farlarının eskisi kadar gözlerini rahatsız etmediğini belirtmiş. Waterford Institute of Technology’den beslenme ve görme uzmanı John Nolan, bu üç pigmentin birlikte alınmasını öneriyor; ayrıca bunları ıspanak, kırmızı biber ve kale (karalahana ile ortak familyadan gelen bir çeşit lahana) gibi sebzelerden almanın hap olarak almaktan daha yararlı olduğunu söylüyor. 75 yaşının üzerindeki yaşlıların dörtte birinde görülen makuler dejenerasyonun çözüm arayışları kapsamında yapılan deneyler, erken evrede teşhis edilen hastaların, pigment hapları, C ve E vitaminleri ve çinko kullanmasının yararlı olduğunu ortaya koyuyor.

BOZULAN DOĞAL MERCEKLER YERİNE TAKILAN GÖZİÇİ MERCEKLERİ Gözdeki doğal mercekler yaşla birlikte saydamlığını yitirir. Yaşı 80’in üzerindeki insanların hemen hemen yarısının katarakt denilen merceğin matlaşma olgusuna maruz kaldığı biliniyor. Bunun tedavisi bugün doğal merceği yapay mercek ile değiştirmektir. Ancak doğal merceklerin yerine konan standart mercekler, yalnızca uzaktaki nesnelerden yansıyan ışığa odaklanabiliyor. Bu da insanların katarakt operasyonundan sonra da okuma gözlüklerine ihtiyaç duyması anlamına geliyor. Son 10 yıldan bu yana yapay mercek teknolojisi çok gelişti; doğal mercekler gibi farklı uzaklıklardaki nesnelere odaklanma yeteneğine sahip mercekler geliştirildi. Bu durumda katarakt operasyonundan sonra pek çok insan gözlüklerinden tümüyle kurtulabilme olanağına kavuştu.

Doğal merceklerin yerine yapaylarının yerleştirilmesi yalnızca katarakt operasyonlarıyla sınırlı değil. Şimdi gözlüklerin yerine geçebilecek diğer implantlar da söz konusu. Bunların bir çeşidi miyopi operasyonuna izin vermeyecek kadar numarası ilerlemiş hastalara uygulanıyor. “Intraoküler kollamer mercekleri –ICL-” adı verilen bu mercekler doğal merceklerin hemen önüne yerleştiriliyor. Amerikan Oftalmoloji Akademisi’nden Anne Sumers, “Bu işlem gözlüğü gözün içine koymaya benziyor” diyor. “Korneal inlay” adı verilen implantlar ise yakını net göremeyen yaşlılara öneriliyor.

HAREKETLİ BİR YAŞAM Spor yapmak sizi gözlüklerden kurtarmaz ama koşu gibi sıradan egzersizler ileri yaşlarda göz sağlığınızı korur. 40.000 kişinin 6 yıl izlenmesiyle gerçekleştirilen geniş kapsamlı bir çalışma, koşma veya tempolu yürümenin katarak olasılığını azaldığını ortaya çıkarttı. Görece daha dar kapsamlı bir çalışma ise koşmanın makular dejenerasyon riskini azalttığını gösterdi. Bu iki vakada da mekanizmanın nasıl işlediği tam olarak bilinmiyor, ama egzersizin vücudun tümüne yarar sağladığı uzun yıllardır biliniyor. Dolayısıyla göz de bundan nasipleniyor.

Bir diğer yaygın göz hastalığı da diyabetik retinopatidir. Bu hastalıkta retinadaki kan damarları sızıntı yapar. Bu da retinaya zarar verir ve sonucu körlüğe kadar gider. Egzersiz gibi Tip 2 diyabeti engelleyen her şey diyabetik retinopatiyi de engeller. Retinayı besleyen kan damarlarından birini bir pıhtının tıkaması durumunda gözde felç ve bunun sonucunda da geçici veya kalıcı körlük meydana gelir. Ancak Amerikan Oftalmoloji Akademisi’nden Anne Sumers gözde felç oluşmasının engellenebileceğini belirtiyor: “Hareketli bir yaşam sürdürün, tansiyonunuzu kontrol altında tutun ve hepsinden önemlisi sigara içmeyin.”

BİLGİSAYAR OYUNLARI İLE GÖZ EGZERSİZLERİ Bugüne dek hangi göz egzersizin göz kusurlarını engellediği veya durdurduğu konusunda kesin bir bulgu elde edilmiş değil. Ancak son bilimsel çalışmalar, beynin egzersiz ile gözden gelen sinyalleri daha iyi yorumlayacak konuma getirilebileceğini gösteriyor. Bu yöndeki çalışmalar özellikle kontrast duyarlılığı üzerinde odaklanıyor. Başka bir deyişle çevresinden az daha koyu veya az daha açık olan şeyleri nasıl algıladığınız üzerinde duruluyor. Bu duyarlılık yetersiz ışıkta kitap okuma veya gece araç sürme konularında önem kazanıyor. Gabor yamaları (Gabor Patch) adı verilen bir teknikten yararlanarak yapılan egzersizlerden dikkat çekici sonuçların alındığı bildiriliyor. Bunlar bulanık çizgilere benzeyen yamalardır; egzersiz sırasında ayırt etmekte zorlandığınız en bulanık çizgiyi ayırt etmeniz istenir.

Son yapılan bir çalışmaya göre bu egzersizler sayesinde, kontrast duyarlılığı gençlere göre daha zayıf olan yaşlıların 20’lerindeki gençlere taş çıkartacak kadar hassas bir duyarlılığa kavuştuğu görüldü. Şu anda piyasalarda benzer uygulamalar satılıyor. Bunları evinizde deneyebilirsiniz. Yale Üniversitesi’nden oftalmolog James Tsai, Gabor yamalarının gerçek yaşamda da yararlı olup olmadığını anlamak için kontrollü deneylerin yapılması gerektiğini ileri sürüyor. Bu arada görme egzersizlerinin yararını gösteren en güçlü kanıtlar bilgisayar oyunları konusundaki çalışmalardan elde ediliyor. İsviçre’deki Cenevre Üniversitesi’nden sinirbilimci Daphne Bavelier bunu ilk keşfeden bilim insanı. Bilgisayar oyunlarına geniş zaman ayıran öğrencilerinin görme testlerinden daha iyi dereceler aldığını görünce, konuyu enine boyuna araştırmaya karar vermiş.

Bavelier ve ekibi, bilgisayar oyunlarına meraklı kişilerdeki kontrast duyarlılığının oynamayanlara oranla daha iyi olduğunu keşfetmiş. Dahası, normal olarak bilgisayar oyunu oynamayan kişiler 9 hafta boyunca haftada 6 saat oyun oynadıklarında kontrast duyarlılıkları % 43 oranında düzelmiş. Oyuncuların insanları hedef alarak öldürdüğü oyunların daha yararlı olduğunu belirten Bavelier, “Ancak bunlar şiddet içerdiği için önerilmiyor. Şiddet içermeyen Sims oyununu 6 hafta boyunca oynayan kişilerin kontrast duyarlılığı yalnızca % 11 oranında düzeldi. Şimdi şiddet içermeyen nişan almaya odaklı oyunlar üretilebilir ve bunlar önerilebilir.” Bugüne dek bilgisayar oyunlarının görme üzerindeki etkileri genç nüfus içinde araştırıldı. Bavelier şimdi görme sorunları yaşayan yetişkin insanlar üzerinde çalışmalar yapılmasını gerekli görüyor, yalnız hareketli video oyunlarının yaşlılar için çok hızlı olması sorun yaratıyor.

Şimdi bazı araştırmacılar yalnızca onlar için oyun yazmayı planlıyor. Beyin egzersizlerinin yararlarının somut olarak görüldüğü bir diğer alan da “tembel göz” hastalığı. Tembel göz hastalığında beyin tek bir gözden gelen sinyalleri göremez. Bunun nedeni genellikle çocuklukta ortaya çıkan şaşılık. Bu kusur popülasyonun %3’ünü etkiliyor. Tedavisi, sağlıklı gözü bir ped ile kapatarak beyni kötü gözü kullanmaya zorlamak. Fakat bu tedaviye yanaşmayan çocuklarda hastalık kalıcı hale gelebiliyor. Şimdi Tetris denilen oyunla bu kusur tedavi edilmeye çalışılıyor. Bu oyunda iki göz aynı anda aynı yoğunlukta kullanılırsa oynanıyor.

MİYOPİYİ ENGELLEMENİN YOLU AÇIK HAVADA ZAMAN GEÇİRMEK Uzağı net görememek zengin ülkelerin pek çoğunda artış gösteriyor. Asya’nın bazı bölgelerinde ise jet hızıyla artıyor. Örneğin Singapur’da yetişkinlerin % 80’i miyop. Peki bu artışın nedeni ne? Miyopi göz küresinin normalin üzerinde uzaması sonucu ortaya çıkar. Uzaktan gelen ışıklar retina üzerine değil, önüne düşer. Bu kusur genellikle daha eğitimli insanlarda görüldüğü için genel kanı miyopinin çok fazla okuma sonucu oluştuğudur. Ancak bu doğru değil. Bazı çalışmalara göre çocuklar ev dışında ne kadar az zaman geçirirlerse uzağı net görememe kusurunun oluşma riski de o kadar artar. Bu bulgular gerçek suçlunun kitap veya bilgisayar ekranı olmadığını, tam tersi gerçek suçlunun uzağa bakmamak olduğunu gösteriyor.

Georgia Üniversitesi’nden Billy Hammond, “Avcı-toplayıcı atalarımız zamanlarının büyük bölümünü dışarıda, uzağa bakarak geçirirlerdi, 30 cm ötesindeki görüntüye bakarak değil” diyor. Bilim insanlarının tümü bu uzağa bakma alışkanlığının her şeyin anahtarı olduğunu kabul etmiyor. Bunlara göre parlaklık ve dış ışığın kalitesi daha önemli. Şimdilik çocuklarda miyopinin gelişmemesi için alınacak en akıllıca önlem olabildiğinde ev dışında zaman geçirmelerini sağlamak.

Bunları biliyor musunuz? • Son yıllarda geliştirilen kişiye özel ilaçlardan biri de kullanan kişinin kendi kanından üretilmiş olan göz damlasıdır. Özellikle yeterli miktarda gözyaşı üretemeyen kişiler için geliştirilmiştir. Yetersiz miktarda gözyaşı gözde kuruluk ve ağrı yapar. Şiddetli vakalarda sıradan göz damlaları, doğal gözyaşında bulunan antikor, büyüme faktörü ve besleyici maddeleri içermediği için yarar sağlamaz, bu durumda ancak kan “damlaları” istenilen yararı sağlar. • Glokoması olanların baş aşağı durmaması gerekir. 40 yaşının üzerindeki insanların %2’sini etkileyen bu hastalık, göz küresi içindeki basıncın artması sonucu oluşur. Körlüğe kadar gidebilir. Baş aşağı durmak, göz içi basıncı iki misline çıkartır. Yoga yapanların bu konuda dikkatli olmasında yarar vardır.

• Londra’daki Moorfields Göz Hastanesi’nden göz cerrahı Bruce Allan, göz için zararlı olduğu söylenen TV izlemek, bilgisayar kullanmak ve yetersiz ışıkta kitap okumak gibi bazı davranış şekillerinin zararlı olmadığını söylüyor. “Yetersiz ışıkta kitap okumak zordur ve rahatsız edicidir. Ancak bunun zararlı olduğuna ilişkin bilimsel bir kanıt söz konusu değildir” diyor. • Lazer ile yapılan göz ameliyatlarından korkuyor musunuz? Aslında bunlar uzun süreli kontakt lens kullanımına göre daha güvenilirdir. Kornea nakli gerektirecek kadar gözün yüzeyine zarar verecek bir girişimin riski 3000’de birdir. Oysa kontakt lenslere bağlı olarak ortaya çıkan ciddi bir kornea enfeksiyonu riski 2000’de birdir. Günlük kullanılan lenslerin enfeksiyon yaratma riski çok düşüktür.