3 Temmuz Dünya Plastik Poşet Kullanmama Günü: Plastik poşetler hakkında bilmeniz gerekenler

Bugün 3 Temmuz 'Dünya Plastik Poşet Kullanmama Günü'. Bu özel günün amacı, dünyada tek kullanımlık plastik poşetlerin kullanımını sınırlamak için bir farkındalık yaratmak.

Plastik poşetler, dünyadaki plastik kirliliğinin başlıca suçlularından biri olarak görülüyor. Doğada çözünmeden yıllarca kalabilen plastik poşetler, çevreye ve canlılara olan etkisi nedeniyle çok tartışılıyor.

Deniz ve okyanuslardaki canlıların plastik torbalar arasında yaşam savaşı verdiği fotoğraflar sembol niteliği taşıyor.

Plastik poşetler hakkında bilmemiz gerekenleri 8 başlıkta derledik:

'Gezegenimizi kurtarmak için' üretildi

Bugün bildiğimiz plastik poşetlerin babası, İsveçli bilim insanı Sten Gustaf Thulin.

Thulin, kendi yarattığı plastik poşetin tasarımının patentini 1965'de aldı.

Thulin, o dönemde insanların alışverişte kullandığı kese kağıtlarının üretimi için çok sayıda ağaç kesilmesi gerektiğini biliyordu.

Kağıt çantaların çevreye olan etkisini düşünerek, bir fikri hayata geçirmek istedi: İnsanların yıllarca tekrar tekrar kullanabileceği tek kullanımlık, hem sağlam hem de hafif poşetler yaratmak.

National Geographic dergisinde yayımlanan bir makaleye göre, plastik poşetlerin bir mucizeden çevre için bir tehdite dönüşmesi 40 yıldan az sürdü.

İkinci Dünya Savaşı sonrası, özellikle 1970'li yıllarda hanelerde plastik ev eşyalarının kullanımı çok yaygınlaşmıştı. 1980'li yıllarının sonunda ABD'de alışveriş torbalarının kağıttan plastiğe geçmesi sonucu milyonlarca kişi bu poşetleri kullanmaya başladı.

2019'da BBC Çevre Muhabiri Laura Foster'a konuşan Sten Thulin'in oğlu Raoul Thulin, "Babam plastik poşeti çevreyi korumak için tasarlamıştı. Bir kez kullanılıp atıldığını görse çok şaşırırdı" demişti:

1990'lı yıllarda kötü üne kavuştu

Denizci Charles Moore, 1997'de bugün Büyük Pasifik Çöp Girdabı olarak bilinen, Kuzey Pasifik Okyanusu'nda plastik atığın yoğunlaştığı ve suyun altındaki yaşamı tehdit ettiği plastik atık birikimini keşfetti.

Moore yıllar önce yaptığı bir konuşmada okyanusa açıldığı bir gün kendisini "şampuan kutuları, sabun şişeleri ve plastik torbalar" arasında bulduğunu söylemiş, "Okyanusun ortasındaydım ve plastikten kaçabileceğim hiçbir yer yoktu" demişti.

Deniz kaplumbağalarının deniz analarına olan benzerliği nedeniyle plastik torbalarını yediği, ya da onlara takıldığı, bunun da onların ölümüne yol açtığı konusunda dünyada bir farkındalık oluşmasında Moore'un bu keşfi büyük rol oynadı.

Çevre kuruluşlarının paylaştığı, dünyanın farklı sularında plastik poşetlere takıldığı görülen deniz kaplumbağalarının fotoğrafları da, kötü şöhretini artırdı.

Dünyada her yıl 5 trilyon plastik poşet kullanılıyor

Birleşmiş Milletler Çevre Programı'nın (UNEP) paylaştığı verilere göre dünyada her yıl 5 trilyon adet tek kullanımlık plastik poşet tüketiliyor.

Her yıl kutlanan 22 Nisan Dünya Günü'nün resmi internet sitesi earthday.org'daki bilgilere göre, ABD'de her yıl 100 milyara yakın plastik poşet kenara atılıyor. Bu, kişi başına 307 poşete denk.

Teyit.org'un 2019'da yayımladığı plastik poşetlere ilişkin dosyada derlenen bilgilere göre, dünyada bir yılda kişi başına düşen plastik poşetlerin sayısı; ABD'de 365, Avustralya'da 200, Almanya'da 29, İngiltere'de 25, İrlanda'da 14, Finlandiya ve Danimarka'da ise 4 idi.

Türkiye'de Çevre Bakanlığı'nın 2018 yılında yaptığı açıklamaya göre kişi başına poşet kullanımı 440'tı.

Teyit.org'un analizine göre, bu veri Türkiye'deki bir kişinin "yaşamı boyunca 34 bin 320 plastik poşet" kullandığı anlamına geliyordu:

https://twitter.com/teyitorg/status/1098510294073204736

Plastik poşetin kullanım süresi ortalama 12 dakika

Çevre kuruluşu Beyond Plastic'in (Plastiğin Ötesinde) paylaştığı verilere göre, plastik poşetler ortalama 12 dakika kullanılıyor.

BM'ye göre çözünmeleri oldukça güç olan bu poşetler 500 hatta 1000 yıla yakın doğada kalabiliyor.

Dünya kıyılarında 2 milyona yakın plastik poşet temizlendi

Uluslararası Kıyı Temizliği (International Coastal Cleanup - ICC) kampanyası kapsamında 2018 yılında gerekleştirilen temizlik sonucu dünyadaki okyanus ve deniz kıyılarından toplanan plastik poşetlerinin sayısı 2 milyona yakındı.

Bunların yaklaşık 964 bini plastik alışveriş torbalarıydı.

Plastik torbalar deniz canlılarını tehdit ediyor

Doğal Hayatı Koruma Vakfı WWF'ye göre deniz ve okyanusların "en vahşi avcısı" plastik kirliliği.

Plastik torbalarda tek parça ve dayanıklı olmaları nedeniyle, deniz canlılarına iki şekilde tehdit oluşturabiliyor.

Balinalar başta olmak üzere 240'tan fazla tür plastik torbaları ya yiyor, ya da bu torbalara takılabiliyor. Bu da canlıların yaralanmaları ya da ölümlerine neden oluyor. WWF'nin raporuna göre plastik torbalar ve paketler, özellikle yenmeleri sonucu canlı ölümlerinin başlıca sebepleri arasında sayılıyor.

Sıtma gibi hastalıkların yayılmasına neden olabiliyor

UNEP'in raporunda, özellikle plastik torba atıklarının bazı salgın hastalıkların yayılmasını da kolaylaştırabileceği belirtiliyor.

Plastik torbaların lağım ve kanalizasyonları tıkaması sonucu sivrisinekler ve haşereler için üreme alanları oluşuyor. Bu da sıtma gibi asalak böceklerin insanlara verdiği ateşli ve ölümcül hastalıkların (vektörel hastalıklar) yayılmasını kolaylaştırabiliyor.

'69 ülkede' farklı plastik poşet yasakları var

BM'nin çevre kuruluşu UNEP verilerine göre Temmuz 2018 itibariyla dünyadaki 192 ülkeden 127'si plastik poşetlere yönelik düzenlemelerini gözden geçirerek bazı yasal değişiklikleri yürürlüğe koydu. 69 ülkede ise kısmi ya da tam kapsamlı plastik poşet yasakları getirildi.

Plastik poşetlerin üretimine ve tüketimine yönelik tam kapsamlı yasaklar getiren düzenlemeler en çok Afrika ülkelerinde görüldü. Greenpeace çevre kuruluşu, Afrika'da 16 ülkenin plastik torbaları tamamen yasakladığını belirtiyor.

Öte yandan Türkiye'nin de aralarında olduğu bazı ülkelerde yakın zamanda benzer yasa ve düzenlemeler yürürlüğe girdi.

Dünya Ekonomik Forumu'nun derlediği bilgilere göre, ülke bazında bazı plastik torba sınırlamaları şöyle:

Kenya: 2017'de tek kullanımlık plastik torba yasağı geldi.

İngiltere: 2015'te plastik torbalara vergi getirildi. Süpermarketlerin çoğunda plastik torbalar ücretli.

ABD: New York, California ve Hawai gibi eyaletlerde tek kullanımlık plastik poşetlere yasak getirildi.

Çin: 2022'ye kadar ülke genelinde çözünemeyen torbaların yasaklanması planı duyuruldu.

Fransa, İtalya, Yunanistan, İrlanda, Hollanda ve İsveç gibi Avrupa ülkelerinde de plastik poşetler ücretli.

Türkiye'de plastik poşet kullanımı

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum, 2018'de 440 olan kişi başına düşen plastik poşet kullanımını 40'a indirmeyi hedeflediklerini açıklamıştı.

TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilen Çevre Yasası değişikliği ile naylon poşet tüketimine sınırlama getirilmişti. Poşetler, tüketiciye en az 25 kuruştan satılmaya başlanmıştı.

Şu ana dek bu ücrette değişiklik öngören bir yasal düzenleme yapılmadı.

Bakanlık, son 2,5 yılda Çevre Yasası'nda iki kez değişiklik yapıldığını ve "plastik poşet" kullanımına ilişkin yapılan düzenlemenin etkin sonuç verdiğini belirtiyor.

Geçtiğimiz Cumartesi Resmi Gazete'de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği'nde, plastik poşet kullanımının, "çok hafif plastik poşetler hariç" olmak üzere, yıllık kişi başına kullanılan adedin "31 Aralık 2025 tarihine kadar 40 adedi aşmayacak şekilde azaltılması" hedefi de yer aldı.

Çevre ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum da, Küresel İklim Değişikliği Araştırma Komisyonu'nun Salı günü düzenlenen toplantısında "Plastik poşet kullanımını yüzde 75 azalttık" diye konuştu.

Öte yandan Teyit.org'nın geçtiğimiz yıl yayımladığı bir analizde, bu düşüşe rağmen özellikle Covid pandemisi sonrası marketlerde ve evlere hızlı servislerde plastik poşetlerin kullanımının yaygınlaştığına dikkat çekildi.

Türk Plastik Sanayicileri Araştırma ve Geliştirme Eğitim Vakfı (PAGEV) Başkanı Yavuz Eroğlu da "Tesislerimizde özellikle poşet üretimi son bir ayda yüzde 25 oranında arttı. Bazı ürün gruplarında bu artış çok daha fazla" ifadelerini kullanmıştı.

Caretta carettaların yarıdan fazlası plastik yutuyor

İngiltere plastik torba kullanımını nasıl azalttı?

Plastik poşet, kese kağıdı, bez çanta: Çevreye en az zarar veren hangisi?