Anayasa değişikliği neler içeriyor?

Meclis Genel Kurulu'nda kabul edilen Anayasa değişikliği paketi pozitif eşitlikten kişisel verilerin korunması, seyahat hürriyetinden memura toplu sözleşme hakkına ve grev yasaklarının kaldırılmasından Anayasa Mahkemesi ve HSYK'nin yapısına kadar pek çok önemli değişiklik öngörüyor. Genel Kurul'da 'yol kazası'na uğrayan tek madde ise Siyasi Partilerin kapatılmasına ilişkin 8'nci madde oldu. 8'nci madde nedeniyle teklifin 26'ncı maddesine bağlı Geçici 18'nci madde de yapılan gizli oylamada aldığı 203 kabul oyuyla paketten düştü. İşte Genel Kurul'da yasalaşan değişiklik paketi ve oylama sonuçları.

"MADDE (1): Anayasanın "Kanun Önünde Eşitlik" başlıklı 10. maddesinde değişiklik öngörüyor. Maddenin, "Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür" şeklindeki 2. fıkrasına, "Bu maksatla alınacak tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. Çocuklar, yaşlılar ve özürlüler ile harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz" ibaresi eklendi.

MADDE (2): Anayasa'nın, "Özel Hayatın Gizliliği" başlıklı 20. maddesinde değişiklik öngörüyor. Maddeye, "Herkes kendisi ile ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak, kişinin kendisi ile ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin açık rızası ile işlenebilir" hükmü eklendi.

MADDE (3): Anayasa'nın "Seyahat Hürriyeti" başlıklı 23. maddesinde değişiklik yapıldı. Düzenlemeye göre, "vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle ve hakim kararına bağlı olarak sınırlandırabilecek."

"Her tür istismara karşı" tedbir

MADDE (4): Anayasa'nın "Ailenin Korunması" başlıklı 41'nci maddesinde değişiklik öngörüldü. Maddenin başlığı, "Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları" şeklinde değiştirilirken, "Her çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça ana ve babası ile kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahiptir. Devlet, her türlü istismara karşı, çocukları koruyucu tedbirleri alır" hükmü eklendi.

Memura toplu sözleşme

MADDE (5): Anayasa'nın "Sendika Kurma Hakkı" başlıklı 51. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırıldı. Maddeyle bir kişinin aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üye olmasının yolu açıldı.

MADDE (6): Anayasa'nın 53. maddesinde değişiklik yapıldı. Buna göre, memurlara ve diğer kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanındı. Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık çıkması halinde, taraflar Kamu Görevlileri Kuruluna başvurabilecek. Kurul kararları kesin ve toplu sözleşme hükmünde olacak. Toplu sözleşmenin emeklilere yansıtılmasının yolu da açıldı.

MADDE (7): Anayasa'nın "Grev Hakkı ve Lokavt" başlıklı 54. maddesinde değişiklik yapıldı. Buna göre grev esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı veya kusurlu hareketleri sonucu grev uygulanan iş yerinde sebep oldukları maddi zarardan sendika sorumlu tutulamayacak. Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grevi ve lokavtı, genel grev ve lokavt, iş yeri işgali, iş yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişlere ilişkin yasaklar kaldırıldı.

8'inci madde paketten düştü

MADDE (8) :Siyasi Partilerin kapatılmasına ilişkin 8'nci madde ise gerekli olan 330 alamayarak paketten düşmüş oldu. 327 oy alarak reddedilen 8'nci madde, Siyasi partiler hakkında kapatma davasının, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı'nın talebi üzerine, TBMM'de grubu bulunan her siyasi partinin 5'er üye ile temsil edildiği komisyonun üye tam sayısının üçte 2 çoğunluğu ve gizli oyla vereceği izin üzerine açılmasını öngörüyordu.

Ombudsmanlık kurumu kuruluyor

MADDE (9): Anayasa'nın "Dilekçe Hakkı" başlıklı 74. maddesinde değişiklik yapılıyor.
"Kamu denetçiliği" (ombudsman) kurumu oluşturuluyor. Kurum, TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulacak ve idarenin işleyişi ile ilgili şikayetleri inceleyecek. Kamu başdenetçisi, TBMM tarafından gizli oyla ve 4 yıl için seçilecek.

Milletvekilliğinin düşmesi

MADDE (10): Anayasa'nın "Milletvekilliğinin Düşmesi" başlıklı 84. maddesinin son fıkrası yürürlükten kaldırılıyor. Buna göre, milletvekilliğinin düşürülmesi uygulaması kaldırılıyor.

MADDE (11): Anayasa'nın, TBMM'nin Başkanlık Divanının oluşumunu düzenleyen 94. maddesinde değişiklik yapılıyor. Seçim süresinin 5 yıldan 4 yıla indirilmesi nedeniyle Başkanlık Divanının 2. dönem görev süresi konusunda düzenleme yapılıyor. Buna göre, Başkanlık Divanı 2. devre dönemin sonuna kadar görev yapacak.

Yüksek Askeri Şura kararları

MADDE (12): Anayasanın, "Yargı Yolu" başlıklı 125. maddesinde değişiklik yapılıyor.
Buna göre, Yüksek Askeri Şuranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma hariç, her türlü ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açılıyor.Yargı yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlı olacak, hiçbir surette yerindelik denetimi şeklinde kullanılamayacak.

Hakim ve savcıların denetimi

MADDE (13): Anayasa'nın devlette memur çalıştırılmasına ilişkin hükümler içeren 128. maddesine memurlara tanınacak olan "Toplu sözleşme hakkı" yansıtılıyor.

MADDE (14): Memurların disiplin kovuşturması konusunda hükümler getiren 129. maddesinde değişiklik yapılarak, uyarma ve kınama cezaları da yargı denetimine açılıyor.

MADDE (15): Anayasa'nın "Hakimler ve Savcıların Denetimi" başlıklı 144. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, adalet hizmetleri ile savcıların idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hakim ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma, inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri eliyle yapılacak.

Askere sivil yargı yolu

MADDE (16): Anayasanın "Askeri Yargı" başlıklı 145. maddesinde değişiklik yapılıyor.

Askeri yargının görev alanı yeniden belirleniyor. Buna göre, askeri yargı, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri tarafından yürütülecek. Askeri mahkemeler, asker kişiler tarafından işlenen askeri suçlar ile bunların asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla görevli olacak.

Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve düzenin işleyişine karşı suçlara ait davalar her durumda adliye mahkemelerinde görülecek. Siviller, savaş hali dışında askeri mahkemelerde yargılanamayacak.

Anayasa Mahkemesi'nin yapısı değiştirildi

MADDE (17): Anayasa Mahkemesinin kuruluşunu düzenleyen 146. maddede de değişiklik öngörülüyor. Buna göre, halen 11 asıl 4 yedek üyeli olan Anayasa Mahkemesi, 17 asıl üyeden oluşacak. TBMM, 2 üyeyi, Sayıştay Genel Kurulunun gösterdiği 3'er aday arasından; 1 üyeyi baro başkanlarının avukatlar arasından göstereceği 3 aday arasından gizli oylamayla seçecek.

Cumhurbaşkanı; 3 üyeyi Yargıtay, 2 üyeyi Danıştay, 1 üyeyi Askeri Yargıtay, 1 üyeyi Askeri Yüksek İdare Mahkemesince gösterilecek 3'er aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere 3 üyeyi ise YÖK'ün kendi üyesi olmayan yüksek öğretim kurumları öğretim üyeleri arasından göstereceği 3'er aday içinden seçecek. Cumhurbaşkanı, 4 üyeyi de üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, 1. sınıf hakim ve savcılar ile en az 5 yıl raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri arasından seçecek. Teklifte, ilgili yüksek yargı organları ile barolardan Anayasa Mahkemesi üyeliğine aday gösterilecek kişilerin seçim sürecine ilişkin düzenlemeler de yer alıyor. Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından, gizli oyla ve üye tamsayısının salt çoğunluğu ile 4 yıl için bir başkan ve iki başkanvekili seçilecek. Görev süresi bitenler yeniden seçilebilecek. Anayasa Mahkemesi üyeliğiyle ilgili olarak Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurullarınca yapılacak aday gösterme seçimlerinde uygulanacak temel prensipler, YÖK Genel Kurulu tarafından yapılacak aday gösterme seçimlerinde de uygulanacak.

MADDE (18): Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev sürelerini düzenleyen 147. maddesinde değişiklik yapılıyor. Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresine limit getiriliyor. Üyeler, 12 yıl için seçilecek. Bir kişi 2 defa üyeliğe seçilemeyecek. 12 yıldan önce yaş sınırını dolduran üye emekliye ayrılacak.

MEclis Başkanı ve komutanlar da Yüce Divan'da yargılanacak

MADDE (19): Anayasa Mahkemesinin görev ve yetkilerini düzenleyen 148. maddesinde değişiklik yapılarak, kişisel başvuru hakkı tanınıyor.

Meclis Başkanı, Genelkurmay Başkanı, kuvvet komutanları ile Jandarma Genel Komutanı da görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divanda yargılanacak. Yüce Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu yapılabilecek. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucu verdiği kararlar kesin olacak. Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki Anayasal hak ve özgürlüklerden birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla ve kanun yollarının tüketilmiş olması şartıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilecek. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamayacak.

Bireysel başvurulara bölümler bakacak

MADDE (20): Anayasa Mahkemesinin çalışma ve yargılama usulünü düzenleyen 149. maddesinde değişiklik yapılıyor.

Buna göre, Anayasa Mahkemesi iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışacak. Bölümler, Anayasa Mahkemesinin bölümleri, başkanvekilinin başkanlığında 4 üyenin katılımı ile toplanacak. Genel Kurul, mahkeme başkanının veya başkanın belirleyeceği başkanvekilinin başkanlığında en az 12 üye ile toplanacak. Bölümler ve genel kurul, kararlarını salt çoğunluk ile alacak. Bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için komisyonlar oluşturabilecek. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara, Genel Kurul bakacak. Bireysel başvurular ise bölümlerce karara bağlanacak. Anayasa Mahkemesi, Anayasa değişikliğinde iptale, siyasi partilerin kapatılmasına ya da devlet yardımından yoksun bırakılmasına karar verilebilmesi için toplantıya katılan üyelerin üçte iki oy çokluğuyla karar alacak. Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları, Anayasa Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanacak. Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla baktığı davalar dışında kalan işleri, dosya üzerinde inceleyecek. Ancak, bireysel başvurularda duruşma yapılmasına karar verilebilecek. Mahkeme, ayrıca gerekli gördüğü hallerde sözlü açıklamalarını dinlemek üzere ilgilileri ve konu üzerinde bilgisi olanları çağırabilecek ve siyasi partilerin kapatılmasına ilişkin davalarda, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısından sonra kapatılması istenen siyasi partinin genel başkanlığının veya tayin edeceği bir vekilin savunmasını dinleyecek.

Askeri Yargıtay'a ilişkin hükümler

MADDE (21): Anayasa'nın, Askeri Yargıtaya ilişkin düzenleme içeren 156. maddesinde değişiklik yapılıyor. Buna göre, Askeri Yargıtay üyelerinin disiplin ve özlük işlerinde askerlik hizmetinin gereklerine bakılmayacak. Bunun için hakimlik teminatı esasları dikkate alınacak.

MADDE (22): Teklifte Anayasa'nın 157. maddesinde de değişiklik öngörülüyor. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi üyeleri için de hakimlik teminatı getiriliyor.

HSYK'nin üye sayısı 22'ye çıkarılıyor

MADDE (23): Anayasa'nın, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun (HSYK) yapısını düzenleyen 159. maddesinde değişiklik yapılıyor. Bu kapsamda, halen 7 olan HSYK'nin  üye sayısı 22'e, 5 olan yedek üye sayısı ise 12'a çıkarılıyor. HSYK, 3 daire halinde çalışacak.

HSYK'nin Başkanı, Adalet Bakanı olmaya devam edecek. Adalet Bakanlığı Müsteşarının Kurulda yer alması uygulaması da sürecek. Kurulun, 4 asıl üyesi, yüksek öğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim üyeleri, üst kademe yöneticileri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca; 3 asıl ve 3 yedek üyesi, Yargıtay üyeleri arasından Yargıtay Genel Kurulunca; 2 asıl ve 2 yedek üyesi, Danıştay üyeleri arasından Danıştay Genel Kurulunca; 1 asıl ve 1 yedek üyesi, Türkiye Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri arasından; 7 asıl ve 4 yedek üyesi, birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş adli yargı hakim ve savcıları arasından adli yargı hakim ve savcılarınca; 3 asıl ve 2 yedek üyesi idari yargı hakim ve savcıları arasından idari yargı hakim ve savcılarınca dört yıl için seçilecek. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilecek. Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından önceki 60 gün içinde yapılacak. Kurulun "meslekten çıkarma" cezasına ilişkin kararlarına itiraz yolu getirilecek. Kurulun diğer kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamayacak.

12 Eylül darbecilerine yargı yolu

MADDE (24): Anayasa'nın, 166. maddesinde değişiklik yapılarak, "Ekonomik ve Sosyal Konsey" Anayasa kapsamına alınıyor.

MADDE (25): Anayasanın, 12 Eylül dönemindeki Milli Güvenlik Konseyi üyeleri ile bu dönemde kurulan hükümetler ve Danışma Meclisi'nde görev alanların yargılanmasını önleyen, geçici 15. maddesi yürürlükten kaldırılıyor.

Geçici 18'inci madde paketten düştü

MADDE (26): Geçici 18'nci madde, reddedilen 8'nci maddeyle ilgili olduğu için yapılan gizli oylamada, 330'un altında oyla paketten düştü. Geçici 18'nci madde 203 kabul oyu alarak reddedilmiş oldu.

Geçici 19. maddeye göre Anayasa Mahkemesi'nin mevcut yedek üyeleri değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihte "asıl üye" sıfatını kazanacak.

Geçici 20'nci maddeye göre de değişikliğin yürürlüğe girdiği tarihte HSYK'nın Yargıtay ve Danıştay'dan gelen asıl ve yedek üyelerinin görevleri, seçildikleri sürenin sonuna kadar devam edecek.

MADDE (27): Teklif, yasalaşması halinde yürürlüğe girecek. Halkoyuna sunulması halinde ise tümüyle oylanacak.

İlk tur oy sonuçları

"Maddelere geçilmesi katılım 410, kabul 333, ret 73, diğer 4.

1.madde: katılım 407, kabul 336, ret 70, diğer 1.
2.madde : katılım 405, kabul 337, ret 68..
3. madde : katılım 408, kabul 337, ret 71.
4. madde : katılım 408, kabul 336, ret 69.
5. madde : katılım 405, kabul 333, ret 70, diğer 2.
6.madde : katılım 408, kabul 336, ret 70, diğer 2.
7. madde : katılım 408, kabul 335, ret 69, diğer 4.
8. madde : katılım 414, kabul 337, ret 72, diğer 5.
9. madde : katılım 408, kabul 334, ret 72, diğer 2.
10. madde : katılım 408, kabul 335, ret 70, diğer 3.
11. madde : katılım 409, kabul 338, ret 70, diğer 1.
12. madde : katılım 408, kabul 336, ret 70, diğer 2.
13. madde : katılım 408, kabul 338, ret 70.
14. madde : katılım 408, kabul 336, ret 71, diğer 1.
15. madde : katılım 407, kabul 335, ret 71, diğer 1.
16. madde: katılım 407, kabul 337, ret 70.
17. madde : katılım 407, kabul 331, ret 72, diğer 4.
18. madde : katılım 406, kabul 335, ret 70, diğer 1.
19. madde : katılım 407, kabul 337, ret 69, diğer 1.
20. madde : katılım 408, kabul 338, ret 70.
21. madde : katılım 407, kabul 338, ret 70.
22. madde : katılım 407, kabul 335, ret 70, diğer 2.
23. madde: katılım 409, kabul 336, ret 72, diğer 1.
24. madde : katılım 409, kabul 340, ret 69.
25. madde: katılım 407, kabul 336, ret 70, diğer 1.
26. maddeye bağlı ;
(Geçici 18. madde):katılım 408, kabul 338, ret 70.
(Geçici 19. madde): katılım 409, kabul 336, ret 71, diğer 2.
(Geçici 20.madde) :katılım 408, kabul 337, ret 70, diğer 1.
26.madde :katılım 408, kabul 338, ret 70.
27. Madde :katılım 407, kabul 335, ret 71, diğer 1."

İkinci tur oylama sonuçları

"1.madde: katılım 408, kabul 332, ret 75, diğer 1
2.madde : katılım 408,kabul 334, ret 72, diğer 2.
3. madde : katılım 407, kabul 335, ret 71, diğer 1.
4.madde : katılım 408, kabul 338, ret 69, diğer 1.
5.madde : katılım 409,kabul 335,ret 70, diğer 4
6.madde : katılım 409,kabul 338,ret 71.
7.madde : katılım 409,kabul 337,ret 71,diğer 1.
8.madde : katılım 410, kabul 327,ret 76, diğer 7
(8'nci madde 330'un altında kaldığı için reddedildi)
9.madde : katılım 409, kabul 340,ret 69.
10.madde : katılım 409,kabul 335, ret 73,diğer 1.
11.madde : katılım 408, kabul 336,ret 70,diğer 2.
12.madde : katılım 409, kabul 338,ret 69,diğer 2.
13.madde : katılım 409, kabul 339, ret 70
14. madde : katılım 408, kabul 339, ret 69
15. madde: katılım 409, kabul 338, ret 70, diğer 1.
16. madde : katılım 410, kabul 336, ret 72, diğer 2.
17.madde : katılım 410, kabul 337, ret 69, diğer 4.
18. madde : katılım 408, kabul 337, ret 71.
19. madde: katılım 408, kabul 337, ret 70, diğer 1.
20. madde: katılım 408, kabul 336, ret 71, diğer 1.
21.madde : katılım 407, kabul 336, ret 71.
22. madde : katılım 408, kabul 337, ret 71.
23. madde : katılım 409, kabul 334, ret 73, diğer 2.
24. madde : katılım 407, kabul 336, ret 71.
25.madde : katılım 409, kabul 337, ret 72.
26'ncı maddeye bağlı;
Geçici 18'nci madde : (Teklifin 8'nci maddesine atıfta bulunan geçici 18'nci madde de, 203 kabul oyuyla reddedildi.)
Geçici 19'ncu madde: katılım 408, kabul 337, ret 71.
Geçici 20'nci madde: katılım 408, kabul 336, ret 72.
26. madde: katılım 409, kabul 338, ret 71.
27.madde: katılım 409, kabul 336, ret 72, diğer 1.
Teklifin Tümü: katılım 409, kabul 336, ret 72, diğer 1.
(*Çekimser, boş, geçersiz oyların toplamı)

82 ANAYASASI'NDA BUGÜNE KADAR YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

PAKET KABUL EDİLDİ, REFERANDUM YOLU GÖZÜKTÜ