Anayasa Uzlaşma Komisyonu toplanıyor

Komisyon, 10 Temmuz'da BDP'nin izin istemesi üzerine çalışmalara 1 Ağustos tarihine kadar ara vermişti. 10 Temmuz'da yapılan toplantıda, yeni anayasa yazımını sürdüren Anayasa Uzlaşma Komisyonu'nda temsil edilen siyasi partilerin ''temel hak ve özgürlükler'' bölümünde görüşülmemiş maddelerle ilgili önerilerini sunarak Komisyon'un 1 Ağustos'ta toplanması kararlaştırılmıştı.
 

AKP, MHP ve BDP ''temel hak ve özgürlükler'' bölümünde yer alan maddelere ilgili önerilerini TBMM Başkanlığı'na iletirken, CHP önerilerini henüz sunmadı.

Komisyonunu çalışmaları

Anayasa Uzlaşma Komisyonu, 19 Ekim 2011 tarihinde Meclis'te gurubu bulunan AKP, CHP, MHP ve BDP'den 3'er üyenin katılımıyla kuruldu. Başkanlığı'nı TBMM Başkanı Cemil Çiçek'in yürüttüğü komisyon, çalışmalarının ilk aşamasını katılıma ayırdı. Nisan 2012 sonuna kadar görüş toplayan komisyon, 3 alt komisyon kurdu. Bu komisyonlar 160 kuruluşun görüşlerini dinledi.
Yeni anayasa için komisyonun resmi web sitesi üzerinden 66 bin 15 kişi görüş bildirirken, 1872 kişi veya kuruluş komisyona görüşlerini elektronik posta, 1050 kişi veya kurum ise posta yoluyla ulaştırdı.
Komisyona 104 üniversite, 5 enstitü, 58 vakıf, 102 dernek, 19 diğer sivil toplum örgütü, 21 kamu kurumu, 21 siyasi parti, 34 meslek örgütü ve 30 sendikadan olmak üzere toplam 426 kurumsal görüş geldi. Katılım sürecinde konfederasyonları ziyaret eden komisyon üyeleri, TOBB öncülüğünde 12 ayrı ilde düzenlenen toplantılara iştirak etti.
Daha sonra ikinci aşamaya geçen Anayasa Uzlaşma Komisyonu, 10 Mayıs 2012 tarihinde yazım çalışmalarına başladı. Bunun için yazım komisyonu oluşturuldu. Yazım Komisyonu bugüne kadar 19 toplantı, Anayasa Uzlaşma Komisyonu ise 13 toplantı gerçekleştirildi. Komisyon, liderler turu da yaptı.
Komisyon bugüne kadar ''temel hak ve özgürlükler'' başlığı içinde yer alacak 17 maddeyi yazdı, ancak bu maddelerde de partilerin itiraz ve farklı önerilerine, parantez içinde yer veriliyor. Komisyon, aralarında ''eşitlik'', ''çocuk hakları'', ''eğitim ve öğrenim hakkı'', ''din ve vicdan hürriyeti'' maddelerinin de bulunduğu 6 maddeyi daha sonra görüşmek üzere atladı.
Yeni anayasa, ''temel hak ve hürriyetler'', ''yasama'', ''yürütme'', ''idare ve kamu hizmetleri'', ''yargı'' , ''mali, ekonomik ve sosyal hükümler'', ''başlangıç, genel hükümler ve temel ilkeler'', ''başlangıç, genel hükümler ve temel ilkeler'', diğer ve geçici hükümlerden oluşacak.
 

Komisyon bugüne kadar her partiden birer üyenin yer aldığı yazım komisyonunun şekil verdiği maddeleri görüşerek son haline karar veriyordu, ancak alınan yeni kararla artık her parti kendi taslak metnini önceden hazırlayacak, yazıma geçilmeden önce partiler arasında taslak metin değiş tokuşu yapılacak. Bu çalışma yönteminin devam edip etmeyeceği, ayrıca değerlendirilecek.

Şu ana kadar yazılan 17 madde

''Temel hak ve hürriyetler'' başlığında temel ilkeler alt başlığında ilk madde, ''insan onur ve haysiyeti'' oldu. Madde; ''insan onur ve haysiyeti dokunulmazdır. İnsan onur ve haysiyeti insan haklarının ve anayasal düzenin temelidir. Devlet, insan onur ve haysiyeti ile insanın maddi ve manevi varlığını geliştirme hakkına saygı duyar, bu değerleri korur ve bunların önündeki tüm engelleri kaldırır'' şeklinde kaleme alındı.
''Temel hak ve özgürlüklerin niteliği ve bütünlüğü'' başlıklı ikinci maddede; ''Herkes kişiliğine bağlı dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez temel hak ve özgürlüklere sahiptir. Temel hak ve özgürlükler bir bütündür ve birbirini tamamlar'' olarak yazıldı.
Yeni anayasada ''Eşitlik, ayrıcalık yasağı, ayrımcılık yasağı ve pozitif ayrımcılığı'' düzenleyen 3. madde üzerinde uzun süren çalışmalara rağmen uzlaşı sağlanamadı, madde ''daha sonra dönülmek üzere'' geçildi.
''Hayat hakkı''nı düzenleyen 4. madde: ''Herkes hayat hakkına sahiptir. Meşru müdafaa ve suçla mücadele esnasında kanunun cevaz verdiği hallerde, hayat hakkını ortadan kaldıracak ya da tehlikeye düşürecek ölçüde güç kullanımının kesinlikle gerekli olduğu durumlar istisnadır'' olarak yazıldı.
''İnsanın maddi ve manevi varlığı, bütünlüğü ve korunması'' başlıklı 5. maddede, ''Herkes, maddi ve manevi varlığını koruma, geliştirme ve buna saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir. Tıbbi zorunluluklar ya da kişinin aydınlatılarak rızası alınmak şartıyla kanunda açıkça belirtilen haller dışında, bilimsel ve tıbbi deneyler dahil, kişinin vücut bütünlüğüne dokunulamaz. İnsan bedeni, organları, onur ve haysiyetine aykırı bir şekilde metalaştırılamaz'' ifadesine yer verildi.
Yeni anayasada ''İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasağı'' başlıklı 6. maddesi, ''İşkence, insanlık dışı ve aşağılayıcı muamele yasaktır. Hürriyetlerin kısıtlanması ve cezaların infazı halleri dahil olmak üzere kimseye insan onur ve haysiyetiyle bağdaşmayan bir ceza verilemez ve muamele yapılamaz'' şeklinde kaleme alındı.
Üzerinde ''uzlaşı sağlanamayan'' çocuk hakları maddesi atlanırken; ''zorla çalıştırma ve angarya yasağı'' başlıklı 8. madde, ''Hiçkimse zorla çalıştırılamaz. İnsan ticareti ve angarya yasaktır. Ülke ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda öngörülen vatandaşlık ödevi ile vatan hizmeti niteliğindeki veya hükümlülük hallerinde yapılan çalışmalara ilişkin esaslar kanunla düzenlenir'' olarak yazıldı.

''Kişi hürriyeti ve güvenliği''

''Kişi hürriyeti ve güvenliği'' başlıklı 9. madde ise şöyle:
''Herkes kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir. Mahkemelerce verilmiş hürriyeti bağlayıcı cezaların ve güvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi, mahkemelerce verilmiş yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, kişinin kendisinin veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması amacıyla verilmiş mahkeme kararının veya kanunda öngörülen idari tedbirlerin yerine getirilmesi, usulüne aykırı şekilde ülkeye giren veya hakkında sınır dışı etme ya da iade kararı verilen kişinin yakalanması, gözaltına alınması veya tutuklanması halleri dışında kimse kişi hürriyetinden mahrum bırakılamaz.
Yakalama ve tutuklama, hakim kararıyla olur. Tutuklama kararı, hakkında kuvvetli suç şüphesi bulunan kişilerin, ancak kaçmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini önlemek amacıyla veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunda gösterilen diğer hallerde verilebilir. Kuvvetli suç şüphesinin varlığı veya isnat edilen suçun ağırlığı tek başına tutuklama nedeni sayılamaz. Tutuklama nedenlerinin varlığı, somut olgulara dayandırılarak gerekçeli olarak belirtilmedikçe ve adli kontrol önlemlerinin yetersizliği açıklanmadıkça tutuklamanın devamı kararı verilemez. Hakim kararı olmadan yakalama, ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde suçluluğu hakkında kuvvetli suç şüphesi bulunan kişilerle ilgili olarak yapılabilir.
Yakalanan veya tutuklanan kişiye, yakalama veya tutuklama sebepleri ile hakkındaki iddialar ve kanunen kendisine tanınan haklar herhalde yazılı, bunun hemen mümkün olmaması halinde sözlü olarak derhal; toplu suçlarda ise en geç hakim huzuruna çıkarılıncaya kadar bildirilir. Kişi gözaltına alınır alınmaz derhal müdafii ile görüştürülür. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhal bildirilir.
Yakalanan veya gözaltına alınan kişi, tutuklama yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç, en geç 24 saat; toplu olarak işlenen suçlarda ise en çok 96 saat içinde hakim önüne çıkarılır. Hiç kimse bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden mahrum bırakılamaz.
Tutuklanan kişilerin makul süre içinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma, ilgilinin yargılama süresince duruşmada hazır bulunması veya hükmün infazını sağlamak için bir güvenceye veya başka yükümlülüklerin yerin getirilmesine bağlanabilir.
Her ne sebeple olursa olsun hürriyeti kısıtlanan kişi, kısa sürede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı mercine başvurma hakkına sahiptir. Yargı merci kararını vermeden önce hürriyeti kısıtlanan kişiyi dinler.''
BDP ve CHP, bu maddeye, ''her suç bakımından soruşturma evresinde tutukluluğun en çok 6 ay olması, tutuklu işlerde duruşmaya en fazla 30 gün ara verilmesinin'' konulmasını öneriyor.

''Özel hayatın ve aile hayatının gizliliği ve korunması''

''Özel hayatın ve aile hayatının gizliliği ve korunması'' başlıklı madde şöyle:
''Özel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz. Herkes özel hayatına ve aile hayatına saygı gösterilmesi ve korunmasını isteme hakkına sahiptir.
Milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın, genel ahlakın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması ve makul şüphenin varlığı halinde suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; ayrıca bu sebeplere ve adli soruşturma gereklerine bağıl olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış mercinin yazılı emri bulunmadıkça kimsenin üstü, özel kağıtları ve hiçbir eşyası aranmaz, bunlara el konulamaz. Yetkili mercinin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar, aksi halde el koyma kendiliğinden kalkar.''

Kişisel bilgi ve verilerin korunması

''Kişisel bilgi ve verilerin korunması'' başlıklı madde ise şöyle kaleme alındı:
''Kişisel bilgi ve verilerin gizliliği esastır.
Herkes, kişisel bilgi ve verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişisel bilgi ve veriler konusunda bilgilendirilme, bunlara erişme, bunların düzeltilmesini veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar.
Kişisel bilgi ve veriler, ancak kişinin açık rızasına veya kanunla öngörülen meşru bir sebebe dayalı olarak ayrımcılığa yol açmayacak şekilde toplanabilir, işlenebilir ve kullanılabilir. Kişisel bilgi ve veriler otomatik olarak toplanamaz veya işlenemez.''

''Konut dokunulmazlığı''

''Konut dokunulmazlığı'' maddesi şöyle:
''Hiçkimsenin konutuna ve kamuya açık olmayan özel iş yerine dokunulamaz. Herkes, konutuna ve iş yerine yönelik hukuk dışı müdahale ve saldırılara karşı korunmayı talep etme hakkına sahiptir.
Milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın ve ahlakın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya makul şüphenin varlığı halinde suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; ayrıca bu sebeplere ve adli soruşturma gereklerine bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış mercinin yazılı emri bulunmadıkça, kimsenin konutuna girilemez, konutunda arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili mercinin kararı, 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını el koymadan itibaren 48 saat içinde açıklar; aksi halde, el koyma kendiliğinden kalkar.
İdari kolluğun genel sağlığın korunmasına ilişkin yetkileri saklı kalmak kaydıyla, kimsenin konutunda ve kamuya açık olmayan özel iş yerlerinde önleme araması yapılamaz.''

''Haberleşme hürriyeti''
 

''Haberleşme hürriyeti'' olarak düzenlenen madde şöyle:
''Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği ve dokunulmazlığı esastır.
Milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel ahlakın veya başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya makul şüphenin varlığı halinde suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; ayrıca bu sebeplere ve adli soruşturma gereklerine bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış mercinin yazılı emri bulunmadıkça haberleşme engellenemez ve haberleşmenin gizliliğine dokunulamaz. Yetkili mercinin kararı 24 saat içinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, müdahaleyi izleyen en geç 48 saat içinde kararını verir; aksi halde karar kendiliğinden ortadan kalkar.''

''Yerleşme ve seyahat hürriyeti''

''Yerleşme ve seyahat özgürlüğü'' başlıklı madde şöyle:
''Herkes yerleşme ve seyahat özgürlüğüne sahiptir. Yerleşme hürriyeti, sağlıklı ve düzenli kentleşmeyi gerçekleştirmek, çevreyi ve kültürel varlıkları korumak, seyahat hürriyeti ise genel sağlığın korunması ve suç soruşturması veya kovuşturması sebepleriyle sınırlanabilir. Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkında mahrum bırakılamaz.
Vatandaşın yurtdışına çıkma hürriyeti ancak suç soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hakim kararına bağlı olarak sınırlanabilir.''
''Bilim ve sanat özgürlüğü'' başlıklı madde, ''Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, icra etme, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hak ve özgürlüğüne sahiptir. Devlet bu hak ve hürriyetin önündeki engelleri kaldırmak ve etkili biçimde kullanılmasını sağlamakla yükümlüdür'' şeklinde yazıldı.
Yeni anayasada ''mülkiyet ve miras hakkı'' başlıklı madde, ''Herkes, mülkiyet ve miras haklarına sahiptir. Miras hakkı, kamu yararı; mülkiyet hakkı ise kamu yararı ve yabancılar için milli güvenlik sebepleriyle sınırlanabilir'' olarak kaleme alındı.
''Çalışma ve sözleşme hürriyeti''ni düzenleyen madde, ''Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme özgürlüğüne sahiptir. özel teşebbüs kurmak serbesttir. Bu özgürlükler, kamu yararı, genel sağlık ve başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebebiyle sınırlanabilir'' şeklinde yazıldı.

''Dernek kurma hürriyeti''

''Dernek Kurma hürriyeti'' başlıklı madde şöyle:
''Herkes önceden izin almaksızın dernek kurma, derneğe üye olma ve üyelikten ayrılma hakkına sahiptir. Hiç kimse bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Dernek kurma özgürlüğü milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık, genel ahlak başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi sebepleriyle sınırlanabilecek.

Dernekler Kanunun öngördüğü zorunlu hallerde hakim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonabilir. Ancak milli güvenliğin, kamu düzeninin suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmesinde sakınca varsa kanunla yetkili kılınan merci dernek faaliyetini men edebilir. Bu mercinin kararı 24 saat görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını 48 saat içinde açıklar aksi halde bu idari karar kendiliğinden ortadan kalkar.

Derneklerin iç düzenleri ve işleyişi demokrasinin ilkelerine uygun olmak zorundadır.
Birinci fıkra hükmü, Türk Silahlı Kuvvetleri ve genel kolluk mensuplarının, görevlerinin niteliklerinin zorunlu kıldığı hallerde sınırlı olmak üzere hakim ve sacılar ile devlet memurlarına sınırlar getirilmesine engel değildir.''

Komisyon'un düzenlediği son madde olan ''Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı'', ''Herkes önceden izin almaksızın silah ve saldırı olmama koşuluyla toplantı ve gösteri düzenleme ve bunlara katılma hakkına sahiptir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel sağlığın ve ahlakın, başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması veya suç işlenmesinin önlenmesi amaçlarıyla sınırlanabilir'' olarak şekillendi.