İran’ın dönüşü (15.07.2015)

BM Güvenlik Konseyi’nin 5 daimi üyesi artı Almanya (5+1) grubu ile İran arasındaki nükleer müzakerelerde tarihi anlaşmaya varıldı. İran’ın nükleer programını 10 yıllığına dondurması karşılığı yaptırımlar kalkıyor. Bu İran’ın ABD ile normalleşmesi, uluslararası topluma geri dönmesi ve yaptırımların kalktığı gün 100 milyar dolarlık dondurulmuş mal varlığına kavuşması demek. 80 milyon nüfusu ve yıllık 400 milyar dolar geliriyle İran, Sovyetler sonrası küresel sisteme katılan en büyük ekonomi olacak.

Dün sabah Viyana’da İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarif “Tarihi bir an. Mükemmel bir anlaşma değil, ama önemli bir başarı. Umut dolu yeni bir döneme gidiyoruz”, AB Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini de “Uluslararası ilişkilerde yeni sayfa. Tüm dünya için umut işareti” diyerek müjdeyi verdi. Mogherini ile Zarif’in okuduğu ortak metinde “Bu sadece bir anlaşma değil, tüm taraflar için iyi bir anlaşma” mesajı eşliğinde şu vurgu yapıldı: “İran’a BM’nin tüm yaptırımlarının geniş çaplı kalkmasının yanısıra nükleer programıyla ilgili ticaret, teknoloji, finans, enerji dahil çok taraflı ve ulusal yaptırımlar da kalkacak.” Anlaşma gelecek hafta Güvenlik Konseyi’ne sunulacak.

Körfez ve İsrail’e telefon

Küba’dan sonra İran barışına imza atarak tarihe geçen ABD Başkanı Barack Obama “onlarca yıldır düşmanlığın başaramadığı şeyi, diplmasiyle başardıklarını, güçlü ve ilkeli pozisyonla müzakere ederek silahların yayılmasını önlediklerini söyledi. “Gerçek görüş ayrılıklarımız var ve uluslarımız arasındaki zorlu tarih gözardı edilemez. Ama işler değişti” diyen Obama, ABD Kongresi sorumsuzluk yapıp anlaşmayı engellerse kararı veto edeceğini belirtti. Anlaşmaya karşı çıkan Körfez ve İsrail liderleriyle telefonda görüşen Obama, İsrail’e Savunma Bakanı Ash Carter’ı yolluyor.

Anlaşmanın ana hatları İsrail: Tarihi hata, Suriye: Tarihi

1 zafer, Rusya: Dünya nefes aldı 4 Temmuz 2015 tarihli nihai nükleer anlaşma 2 Nisan’da varılan çerçeve anlaşmanın, namı diğer Ortak Kapsamlı Eylem Planı’nın (JCPOA) bazı ekler yapılmış ve teknik düzeyde ayrıntılandırılmış hali. Ana hatlar şöyle: 

* Anlaşma, BM Güvenlik Konseyi’nde (BMGK) onaylandıktan 90 gün sonra ya da tarafların uzlaşmasıyla daha erken tarihte kabul edilmiş olacak. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (UAEK) İran'ın uyduğunu teyit ettiğinde anlaşma yürürlüğe girecek. O gün İran’ın nükleer programıyla ilgili çıkarılmış tüm BM, AB, ABD yaptırımları resmen kalkacak. Bunlar tüm ekononomik, bankacılık, mali yaptırımlar. 

* İran’a silah ambargosu 5, balistik füze ambargosu 8 yıl daha yürürlükte. Ancak BMGK’nin özel izniyle silah tranferi yapılabilecek ve UAEK garantisi olursa silah ambargosu daha erken kalkabilecek.

Askeri tesislere zor giriş

* İran dini lideri Hamaney’in karşı çıkmış olmasına rağmen UAEK askeri tesisleri denetleyebilecek. Ama haklı gerekçe göstermesi koşuluyla ve giriş izni alması iki-üç hafta sürebilecek. Tahran UAEK’nın denetim taleplerini İran ile 5+1’in oluşturacağı Tahkim Kurulu’na götürebilecek.

* İran’ın uranyum zenginleştirme oranı 15 yıl boyunca yüzde 3.67’yi geçmeyecek. Yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyumun yüzde 98’i kısmen imha edilecek kısmen başka ülkeye nakledilecek.

* Gelecek 10 yıl sadece Natanz’da uranyum zenginleştirilecek. Çalışır santrifüj sayısı üçte iki azalıp 6 bine inecek.Teknoloji merkezine dönüşecek Fordo’da santrifüjler izotop üretecek.

Yaptırım nasıl geri döner?

* 5+1 ile İran yılda en az 2 kez toplanıp anlaşmanın yerine getirilip getirilmediğini değerlendirecek. İran’ın ihlali halinde 65 gün içinde yaptırımlar geri getirilecek.

* İran’a ilişkin yeni BMGK kararı 10 yıl geçerli olacak.

İsrail: Tarihi hata, Suriye: Tarihi 1 zafer, Rusya: Dünya nefes aldı

İran’ın dostu düşmanı anlaşmaya farklı tepkiler verdi...

İSRAİL: Başbakan Benyamin Netanyahu ilk basın toplantısında “Tarihi boyutta kötü bir hata yapıldı. ‘ABD’ye ölüm’ diye bağıranlara büyük taviz verildi. Saldırganlığına devam etmesi için İran’ın terör makinasına yüz milyarlarca dolar benzin konuldu” dedi. 2. basın toplantısında “Anlaşma İsrail’i bağlamaz, çünkü İran İsrail’in yıkılması için uğraşmaya devam ediyor. Biz her zaman kendimizi savunacağız. İran’ın nükleer silah edinmesini önleme kararlılığımız aynen devam ediyor” tehdidi savurdu.

SURİYE: Devlet Başkanı Beşar Esad “İran’ı bu tarihi zafer için kutlarım. İran, bölge ve dünya tarihinde büyük bir dönüm noktası” diyerek ekledi: İran anlaşmanın ardından halkların haklı davalarını daha da güçlü destekleyecektir.”

RUSYA: Devlet Başkanı Vladimir Putin “Tüm dünya rahat nefes alabilir. Şiddete dayanan senaryoları haklı çıkarma çabalarına karşı müzakereciler istikrar ve işbirliğinden yana karar aldı. Rusya ile İran arasındaki nükleer işbirliği ve Ortadoğu’da terörle (IŞİD) mücadele güçlenecek” dedi. Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov “Obama, İran’la nükleer anlaşmaya varılırsa, Avrupa’ya füze kalkanını iptal edeceğini belirtmişti. Sözünü tutmasını bekliyoruz” uyarısı yaptı.

Ankara’nın aklı mezhepçilikte

FRANSA: Cumhurbaşkanı François Hollande “Eline geçecek mali kaynağı nasıl kullanacağına dikkat etmemiz gereken İran’ın, Suriye’de savaşın bitmesi için bize yardıma hazır olduğunu göstermesi lazım” dedi.

TÜRKİYE: Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu “İran, yapıcı olmalı, siyasi diyaloğa önem vermeli. Mezhepçi politika gütmememiz lazım. İran özellikle Suriye, Irak ve Lübnan’daki rolünü gözden geçirmeli” dedi. Eski Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ise “Soğuk Savaş’ın sona ermesinden beri en büyük diplomatik zafer” yorumunu yaptı. Enerji Bakanı Taner Yıldız ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek Türkiye ve bölge ekonomisi için iyi haber olarak karşıladı.

Gözler ABD Kongresi’nde

İran’la tarihi anlaşmanın ardından ABD siyasetini hararetli günler bekliyor. Zira ABD Kongresi’nin anlaşmayı gözden geçirip gerekirse oylaması için 60 günlük süresi var. Dün ABD Başkanı Barack Obama anlaşmayı engelleyen herhangi bir yasayı veto edeceğini açıkladı. Lakin Kongre’nin iki kanadında çoğunlukta olan Cumhuriyetçiler anlaşmaya karşı. İran’la anlaşmaya “savaş açan” İsrail de Kongre’deki lobi faaliyetlerini daha da artıracak. Dün İsrail’in sıkı müttefiki olan Temsilciler Meclisi Başkanı John Boehner “İran’ı güçlendirecek ve nükleer silah yarışı tetikleyecek bu anlaşma kabul edilemez, durdurmak için her şeyi yapacağız” resti çekti. Önde gelen Demokrat senatörler de aynı telden çaldı. Ancak Obama veto zırhını çıkarırsa, 2016 başkanlık seçimleri öncesi Demokrat kanatta siyasi yaraya yol açabilir.