İslam dünyası Batı sanatını nasıl etkiledi?

British Museum, insanlık tarihine odaklanan 270 yıllık bir müze Londra’da. Kütüphanesinde Karl Marx’ın Das Kapital’ini yazdığı, görmüş geçirmiş bu müzenin “Doğu’dan Gelen İlham; İslam Dünyası Batı Sanatını Nasıl Etkiledi” sergisini bitmeden yakalayabildim. Orta ve Uzakdoğu, Kuzey Afrika’daki Müslüman ülkeler ile Avrupa ve Kuzey Amerika arasında neredeyse beş yüzyıl süren ticaret, diplomatik ilişkiler, seyahatler ve genişleyen koloniler sanat eserlerinin de el değiştirmesine neden oldu. Sergiler ve dünya fuarları sayesinde de Batı, Doğu’nun eserleriyle tanışma fırsatı buldu. British Museum’daki sergi, İslam dünyasının Batı sanatını 19’uncu yüzyılda zirvesine yükselen oryantalist akım ile nasıl etkisi altına aldığını anlatıyor. Oryantalizmi, Müslüman ülkelerin yaşam tarzlarının ve sanatının Batı’daki sanat tüketicisinin beğenisine tekrar yorumlanarak sunulması diye anlatabiliriz.

Osmanlı merakı

Tabii bir Avrupalı veya Kuzey Amerikalıyı en çok meraklandıranın gizemli Osmanlı İmparatorluğu ve İstanbul olduğunu söylemeye de gerek yok. Loş ışıklandırılmış sergi koridorlarını adımlarken sadece tablolarda değil, seramik, cam, kostüm, mimarlık ve edebiyatta da nasıl İslam dünyasının Batılı sanatçılara ilham verdiğini görüyoruz. Sanatçıların bazıları zahmet edip Konstantinople’dan geçip Suriye, Filistin, Mısır ve Tunus’a kadar inmişler bazıları da Doğu’dan gelen fotoğraflara bakıp, bol bol da hayal kurup üretmişler. 19’uncu yüzyılda Batılı sanatçılar veya seyyahlar yanlarında ressamlarla akın akın Orient’e yani Doğu’ya gelmişler, bizim buraların resimlerini kartpostal olarak ülkelerindeki eşe dosta göndermişler.

Yıldırım Bayezid

Sergi, Malezya İslam Sanatları Müzesi’nin işbirliğiyle gerçekleştirilmiş. Tabii British Museum’dan ve diğer koleksiyonerlerden alınan eserler de sergileniyor. Benim en çok dikkatimi çeken de Malezya Müzesi’nin elindeki eserlerin zengiliği ve kalitesi oldu. Batı’nın önemli oryantalist sanatçılarından Eugene Delacroix, John Frederick Lewis ve Frederick Arthur Bridgman’dan eserler var ve birçok sanatçı da bol bol hayal gücünü genişletip uzatarak 1001 Gece Masalları’na benzeyen işler üretmiş. Benim önünde daha uzun vakit geçirdiğim Sultan Yıldırım Bayezid’in yağlıboya tablosuydu. Verona Ekolünden bir ressam 1580’lerde yapmış. Yan oturmuş dönüp arkasına bakan şık ve genç bir Bayezid. Ressam, Gentile Bellini’nin kendisinden neredeyse bir asır önce yaptığı Fatih Sultan Mehmet tablosundan mı etkilenmiş, yoksa Osmanlı Sarayı’na davet edilip mi resmi yapmış bilmiyorum, yazmıyordu altında. Fotoğrafın Oryantalisti olarak bilinen Osmanlı Foto Sabah’ın bir duvar dolusu Istanbul Fotoğrafı görülmeye, önünde dakikalar geçirmeye değerdi.

‘Okuyan Kadın’

Bir de tabii 1910’daki ölümünden sonra Batılıların “Osmanlıların en Parizyeni, Paris”lilerin en Osmanlısı’ diye bahsettikleri, ünlü oryantalist ressam Jean-Leon Gerome’un öğrencisi Osman Hamdi Bey’in “Okuyan Kadın” tablosu var. Bir seccadeye diz çökmüş Kuran okuyan bir kadın. Resmin fonu Doğulu motifler, çinilerle bezeli. Unutmayalım, Osman Hamdi, Sanayi-i Nefise Mekteb-i Ali’sini ve Arkeoloji Müzesi’ni kuran ressamımız.

İnci Eviner’in ‘Harem’i

Sergi, dört kadın ressamın oryantalizme tepki olarak yaptığı dört güncel işle sona eriyor. Bu sanatçılar da az buz değil, Şirin Neşad ve Lella Essaydi gibi tanınmış kadınlar. Ama tabii en güzeli ve gurur vericisi, sergiyi 2019 Venedik Bienali’nde Türkiye’yi temsil eden İnci Eviner’in “Harem”iyle kapatmak oldu. Koskoca bir duvar ve İnci Eviner’in Harem’i... 18’nci Yüzyılda III Selim’in davetiyle İstanbul’a gelen Melling’in bir albümünden bir gravür aslında “Harem”. Ama İnci Eviner, bu haremdeki donmuş kadınları kendi sanatsal pratiğini uygulayıp hareketlendiriyor ve British Museum’da işi sergilenen sanatçımız olarak da adını kayda geçiriyor. 3Batı Sanatında İslam Dünyasının Etkisi” sergisi Londra’da kapandıktan sonra Malezya’ya gidiyor, 2020 Ekim sonuna kadar da onların İslam Eserleri Müzesi’nde sergilenecek.