'Öğretmenim kolum tutmuyor'

Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV) Diyarbakır Temsilciliği psikologları, çocukların olumsuz etkilenmesinin doğal olduğunu vurgulayıp “En kesin çözüm çatışmaların durması” diyor.

Diyarbakır’da iki okul. Birinde çoğunlukla Kürt çocukları, diğerinde ise Kürt çocukların yanında batıdan görevle gelmiş polislerin çocukları bir arada kardeşçe eğitim görüyor. Bu her iki okulda da son zamanlarda öğretmenlerin dikkatini çeken bir durum var. Kimi çocuklar altına kaçırmaya, derslerde dalgın dalgın bakmaya başlamışlar. Aralarından bazılarının şikâyeti ise daha da dikkat çekici. “Öğretmenim kolum tutmuyor, elim tutmuyor” diyenler de var. Aslında bu durum sadece iki okul için söz konusu değil. Çocukların psikolojilerini bozan tek temel neden ise durmaksızın sürüp giden çatışmalar, silah ve bomba sesleri, sokağa çıkma yasaklarının yarattığı iç göç dalgası. Kürt çocukları da polislerin çocukları da aynı korkuyu yaşıyorlar. Babalarının öldürüleceğinden endişe ediyorlar. Her patlamada irkilip, gördükleri her kalabalıktan korkar hale gelmişler. Geceleri uyuyamayanlar, anne ve babasının yatağına sığınanlar çoğalmış. Kent merkezindeki birçok okulda ve çocukta benzer öyküler var.

TİHV Diyarbakır Temsilciliği psikoloğu İlham Yılmaz ile gönüllü psikologu Mahmut Pakdemir, belirgin bir artış olduğunu sezinlemelerine karşın, bu konuda özel bir çalışma yapılmadığından istatistik bulunmadığını belirtiyor. Çatışmalı ortamlarda bu tür anormalliklerin “normal” olduğunu da ifade eden psikoloğlar, yaşanan travmanın nedenlerini ve çocukların karşı karşıya kaldıkları bu sorunu aşmalarına yardımcı olmak için yapılabilecekleri gazetemize anlattılar. Bölgede yaşanan duruma travma denilecekse eğer bunun insan eliyle yaratılmış bir travma yaşatıldığını vurgulayan Mahmut Pakdemir “O nedenledir ki son zamanlarda bölgede yaşananların yarattığı travmatik etki doğal bir travmadan daha fazladır. Çünkü insanlarda şöyle varsayımları, ön kabulleri vardır; ‘İnsan iyidir’, ‘İnsan adildir’ ve ‘Bana bir şey olmaz’. Ancak insan eliyle neden olunan travmalarda bu ön kabuller tepetaklak olur ki bu da insanın kendisine ve insanlığa olan inancını sarsar ve travmanın etkisi de daha çok olur. Bölgemizde görüyoruz ki insanlar kötülük yapmaktadır, adalet kalkmıştır ve insanların başına kötü şeyler gelmektedir. İnsanlar da bunu görünce dehşete kapılmakta, o nedenle de insanların, doğal olarak da çocukların bir bölümü travma yaşamaktadır” dedi.

Kapı sesini bomba sanabilir

Bu şiddetteki olaylara tanık olan çocuklar, kadınlar ve yetişkinlerde travma semptomlarına rastlanılmasının son derece doğal olduğuna işaret eden İlham Yılmaz ise şunları anlattı: “Bu kişilerde Akut Stres Bozukluğu (ASB) ya da Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) görülme olasılığı yüksek. ASB yaşayan kişilerde ilk bir ay içinde bazı belirtiler görülür. Bu davetsiz gelen belirtilerde aşırı uyarılma ya da kaçırılma görülebilir. Kapı çarptığında o insan bomba ya da silah patladı sanabilir. Veya bakkala gitmek gibi en sıradan bir işten bile başına bir şey gelebileceği endişesi ile kaçınabilir. Bu insanlar hep tetikte olurlar. Hatta evlerinde bile rahat ve huzurlu değillerdir. Kapanır ve uzak durur. Duygusal kütlük yaşarlar. Çocuk daha önce verdiği ağlamak, gülmek, okulda saldırganlaşabilir, altına kaçırabilir, uykuda irkilir, anne ve babasının yanında yatmak isteyebilir, tepkisiz kalabilir. Derslerinde konsantrasyonunu sürdüremez. Kimi durumlarda çocuklar tepkilerini somatik (bedensel) olarak gösterebilir, karnının ya da başının ağrıdığını, kolunun, ayağının uyuştuğunu söylemek gibi”.

Yaşanan bu tablodan çıkış için makro düzeyde devlet ve siyasi aktörlerin çatışma zeminini ortadan kaldırarak işe başlaması gerektiğini dile getiren Yılmaz, “Çünkü bütün psikolojik belirtilerde uyaran ortadan kaldırıldığında bir anda sorunun önemli bir bölümü de ortadan kalkar. Burada da travmaya neden olan çatışmalardır. Çatışmaların öncelikle sonlandırılması gerekir. Bunun yanında çocuklar için anne, baba ve öğretmenlerin yapabilecekleri de vardır. Bir kere çocukların yetişkinleri taklit ettiklerini bilerek, bir olay karşısında ağlamak ya da harap olmak gibi ağır bir tablo sergilemek yerine mimikleri en minimal düzeyde göstermelidir. Yaşananlar çocuklara en yalın ve basit şekliyle anlatılmalıdır. Çünkü anlatılmaz ise çocukların hayal dünyası devreye girecek, olay onun dünyasında bambaşka bir halde algılanacaktır ve belirsizliğe düşecektir. O denenle çatışma ve ölümler, en uygun cümlelerle ve gizlenmeden anlatılmalıdır. Yani ne ağır bir tablo ortaya konulmalı ne de inkâr edilmelidir.” diye konuştu.

Asıl etki ilerleyen yıllarda çıkacak

Dünyadaki başka çatışma bölgelerinden de elde edilen literatüre göre, çatışma ortamlarına maruz kalan çocukların ve yetişkinlerin, hayatının ilerleyen döneminde de travmadan etkilendiğini söylemenin doğru olduğunu dile getiren Pakdemir, “Bu belki ilk aşamada ortaya çıkmayabilir ama ilerleyen yıllarda da etkisini gösterebilir” diye konuştu.