Türkiye’ye idealleri ile birlikte dönen Ozan Bahçivan'ın hikayesi

Dünya Psiko-onkalogları Birliği yönetim kurulu üyeliğine seçilen Uzman Psiko-onkolog Ozan Bahçivan, Türkiye’de kanserli hastaların tedavisinde sadece fiziksel tedavinin öne çıkarıldığını, ruh sağlığının ise geri planda bırakıldığını belirterek, “Oysa bir insanın ruh sağlığı ne kadar elverişliyse fiziksel olarak tedavisine devam etme şansı ve başarı oranı o derece artıyor” dedi.

Lise eğitimi için Avustralya’dayken babasını kanserden kaybeden Ozan Bahçivan, kendisine kanserli hastaların psikolojik tedavisinde uzmanlaşmaya iten bir akademik kariyer seçmiş.

Lisans eğitimini Avustralya’da psikoloji alanında Western Sydney Üniversitesi’nde, Yüksek Lisansını ise Sağlık Psikoloji alanında İngiltere’de West of England Üniversitesi’nde tamamlayan Ozan Bahçivan, Klinik ve Sağlık Psikolojisi dalında da İspanya Barcelona Üniversitesi’nde halen doktorasını yapıyor.

Psiko-onkoloji alanında Avustralya’daki kariyeri geri çevirerek Türkiye’ye dönen Ozan Bahçivan, Avustralya yerine niye Türkiye’yi seçtiğini ise şöyle açıklıyor: “Türkiye’deki üniversitelerde bu alanda şimdilik eğitim verilmiyor. Psiko-onkolojiyi, kanser tedavisinin, kanser bakımının bir parçasında olabilmek istiyorum”.

Uzman Sağlık Psikoloğu Psiko-onkolog Ozan Bahçıvan’ın bütün hikayesi şöyle:

Babamı 2010’da kaybettik. 2006 yılında gittim Avustralya’ya... Eğitimi çok iyiydi. Dünyaca her tarafta diploması geçerliydi. Ve İngilizce eğitim veriliyordu. Ve ben lisedeydim oraya gittiğimde. Şu anda İngilizcem ana dilim gibi, Türkçem aksanlı, bir yıldır buradayım Türkçe'mi yeni yeni düzeltiyorum.

Avustralya’da kalsaydın mesleki olarak ne olurdu?

Avustralya’da kalsaydım, mesleki olarak çok güzel şeyler olurdu. Uzmanlığımı İngiltere’den aldığım için, biliyorsunuz oralar İngiliz Toplulukları diye geçiyor. Avustralya, İngiltere, Yeni Zelanda, Kanada bunların ortak bir Kraliyet şemsiyesi var. İngiltere’den bir uzmanlık çok rağbet görüyor Avustralya’da.

Dolayısıyla orada daha fazla rağbet görüyorsunuz.

İnsanlar sana daha fazla iş vermek istiyor. Mesela özellikle devlet kurumları “bizimle çalış” diye kapmak ister. Bizde nasıl yurt dışından mezun diye ülkemizde ayrı bir geçerlilik olur ya, onlarda da “İngiltere’den mezun” dendi mi insanlar sana iş vermek için sıraya giriyorlar. Ama Türkiye’den mezun olsan aynı şey olmuyor orada. Türkiye’den gelen arkadaşlarım da oldu orada. Ama ben başvuru yapıyorum, Avustralya’dan İngiltere’ye diye, “hemen çalışmaya başla” diye cevap geliyor.

İlk geldiğinde mesleki anlamda yaşadıkların nedir Türkiye’de?

Avustralya, psiko-onkoloji yani kanser hastalarının psikolojik tedavisini devlet mekanizmasında entegre edebilmiş bir ülke. İngiltere de aynı şekilde. Zaten bu ülkeler hep model ülke. Böyle bakınca Türkiye’de psiko-onkoloji çerçevesi zayıf diyebilirim.

2012’de başlamış Türkiye’de diyebiliriz. Ben aynı zamanda “Dünya Psiko-Onkaloji Birliği'nin” yöneticisi seçildim. 2019’un sonuna kadar devam edecek vazifem. Seçildiğimde Avustralya’daydım. Yani Avustralyalı olarak seçildim bu göreve.

Seçildikten sonra ben “Türkiye’ye gidiyorum, çünkü ben Türk asıllıyım” deyince, herkes şok oldu tabii. “Türkiye’de Psiko-onkoloji yok ki” dediler. Onlar böyle dediler bana.

Durum böyle olunca da hem ülkeme adapte olmak, hem de psiko-onkoloji, yani kanser hastaları ve yakınları için psikolojik destek konusunda neler yapabilirim diye düşünerek Türkiye’ye döndüm.

Geldiğin bir yıl oldu. Peki bir yılda Türkiye’de ne buldun?

Hemşireler bana çok güzel kucak açtı. Gerçekten çok yardım ettiler. Profesör hocalarımızdan epey destek geldi. Ama psikiyatrlardan yeteri kadar bana destek geldi diyemem. Yani doktorlardan.

Biz isterdik ki dayanışma olsun. Sanki bizi rakip gördüler gibi. O hoş olmadı.
Belki öyle hissettiler, psikologlar da aynı şekilde. Önerim “Ben yurt dışı bilgilerimi size aktarayım, gelin birlikte eğitimler düzenleyelim, kurslar düzenleyelim” oldu, öyle şeyler yapamadık.

Ama hemşireler sağ olsun, çünkü hemşirelerin “psikiyatri hemşireliği” diye alanları var kendi içlerinde. Konuya çok hakimdiler.

Ege Üniversitesi'nde bu hastaların bakımıyla ilgili bir çalıştay var, oraya gideceğim. Ben de ‘en azından bir yerden başlıyorum’ dedim, şimdilik geri çekilmedim.

Türkiye’de psiko-onkolog pek bilinmiyor. Psiko-onkolog nedir?

Evet, doktorlar bile bilmiyor.
Psiko-onkolog aslında Tıbbi Psikolojinin bir alt birimi. Tıbbi Psikoloji ya da Sağlık Psikolojisi Türkiye’de okutulmuyor. Böyle bir bölüm yok Türkiye’de.
Türkiye’de biliyorsunuz Gelişimsel Psikoloji ya da Klinik Psikolojisi okutuluyor.
Psikolojinin masteri olarak yüksek lisansı olarak. Ama Tıbbi Psikoloji – Sağlık Psikolojisi diye bir alan yok. O yüzden Psiko – Onkoloji Türkiye’de yeni diyebiliriz.
Şöyle bir olmuş ama, İstanbul Üniversitesi’nde Psiko-onkoloji Yüksek Lisansı açılmış ve kapatılmış.

Psiko onkoloji nedir?

Kısacası Psiko-sosyal kanser bakımı demek. Çünkü kanser tanısında, Dünya Sağlık Örgütü’de söylüyor, ‘bir kişi kanser tanısı aldığında sadece fiziksel tedavi değil psikolojik tedavisinin de başlaması gerekir’ diyor. Ama Türkiye’de maalesef diğer gelişmekte olan ülkeler gibi sadece fiziksel tedavi öne çıkarılıyor. Ama ruh sağlığı geri planda bırakılıyor.

Peki, Psiko-Onkolojinin pratikte yararı var mı?

Bakın bunu hasta odaklı düşünmemek lazım. Hasta ve hasta yakını odaklı düşünmek lazım. Bir insan, kanser tanısı aldığında zaman direk aklına “Ben öleceğim teması” geliyor.
Psikolojik boşluğa giriliyor. “Ben öleceğim” diyen bir mantalitedeki biri, o ruh halindeki bir insan tedaviyi kabul eder mi?
Kanser olmayan biriyle olan biri arasındaki farkı düşündüğünüzde hangisi daha çok kendisine zarar vermeye meyillidir. Tabii ki kanser hastası olan biri.
Çünkü “Zaten öleceğim” diyor.
“Kanserle yaşamak istemiyorum” diyerek bir şey yapabilir her an. Bu yüzden biz ruh sağlığı çalışanları olarak, bunun farkına varıp o an müdahale etmemiz mazım.
Kanser tanısı aldı, “bu süreç nasıl işleyecek” diyerek kişinin psikolojik olarak rahatlatılması lazım. O kadar çok fark ediyor ki bu…
Çünkü hasta tedaviye geliyor, hasta tedavi geliyor demek yani kendi isteği ile geliyor demek bu tedavi başarıya ulaşmasının yüzde 50’si demek..

Çünkü birçok hasta aksatıyor, gelmiyor, ya da “öleceğim” diyor. Doktorun dediklerini yapmıyor. Bakın kemoterapi standart tedavi süreci.
Kemoterapi alan hasta, bol su içsin diyoruz. Su bedenden kimyasalı atması için önemli. Hastalara “Ne kadar su içtin bugün” diyoruz ‘iki bardak üç bardak’ diyor. Sağlıklı insanın normalde 1.5 – 2 litre su içmesi gerekirken, bu hastaların biz daha fazla içmesini istiyoruz.
İşte dediklerini yapmıyor, diyetine dikkat etmiyor ya, işte bunları yaptırabilecek olan kişiler kesinlik ruh sağlığı çalışanları.

Peki hastalıkta başarı oranı nedir?

Hastalıkta başarı oranı kişiden kişiye değişir ama kanserin ne aşamada olduğu önemli. Cerrahi işleme girebilecek mi, ameliyat olmuşsa bu süreç nasıl işleyecek.
Mesela rahim kanseriyse, çocuğu var mı, kaç yaşında, evli mi. Bunlar hep bizim psiko-sosyal destekte verdiğimiz şeyler.
Basma-kalıp bir tedavi uygulayamayız.
Her zaman şu örneği veriyorum. Benim de elim var, benim de baş parmağım var, sizin de bir eliniz var sizin de baş parmağınız var. Ben, benimkine de el diyorum sizinkine de el diyorum.
Ama ellerimizi karşılaştıralım; bakıyoruz sizinki biraz daha irili ufaklı, biraz daha çizgileriniz farklı. Yani farklılıklarımız ortaya çıkıyor.
İşte biz de ona göre yani tedavi yapıyoruz. Her eldiven her insana olmuyor değil mi? Biz de bedenlerine göre tedavilerini uyguluyoruz, kişi ve hasta yakınları bazlı…

İlaç tedavisi uyguluyor musunuz?

Ben psikiyatr değilim. Biz ilaç yazmıyoruz. Biz sadece konuşma terapisi yapıyoruz. Ruhsal tedaviler. Çözüm odaklı terapiler, meditasyon, Bilinçte Farklılık dediğimiz tedavi şekilleri

Avustralya’da psıko-onkoloji ne kadar yaygın?

Avustralya’da bir insan kanser tanısı aldığı zaman direkt onkoloğa, psikoloğa, sosyal hizmet uzmanına ve hemşireye gönderilir. Dördü birlikte görüşür. Dört uzman birlikte görüşürler. Sonra, doktor aradan yavaşça çekilir, artık bütün bilgileri hemşire, sosyal hizmet uzmanı ve psiko-onkolog bilir ve hastayı ele alırlar. Belli bir müddetten sonra da psiko-onkolog geri çekilir, sosyal hizmet uzmanı ile hemşire kalır. Ondan sonra da sosyal hizmet uzmanı ara ara ziyaret eder.
Hasta hemşire ile yollarına devam eder. Ara ara da doktorlar ziyaret eder. Model budur.

Kanser hastaları arasında ne kadar başarılı oldu bu?

Bir insanın ruh sağlığı ne kadar elverişliyse fiziksel olarak tedavisine devam etme şansı ve oranı artıyor. Böylelikle tedaviye devam eden bir hasta olduğu zaman da tabii ki tedaviye cevap verme oranı da artıyor.

Biraz akademik kariyerinizden bahsedelim.

İstanbul’daki konferansa geldim Bu ay meme kanseri farkındalık ayı.
Ben Avustralya’da normal Psikoloji Fakültesinden Psikolojiyi bitirdim.
Türkiye’de psikoloji fakültelerinde psikoloji okutulmuyor. Fen-Edebiyat fakültelerinde psikoloji okutuluyor.
Bu büyük bir fark aslında, çünkü meseleye farklı yaklaşım söz konusu…
Psikoloji bir sağlık bilimi olarak bilinirken, ülkemizde bu edebiyat fakültesinde teori bazlı bir alan gibi okutuluyor. Öncelikle büyük fark bu…
Bir sağlıkçı gibi bakan yaklaşım var bir yanda, çünkü siz tedavi yönlü eğitim alıyorsunuz, bir de Türkiye’de psikolojiye bakış var.
Bunu yermek için söylemiyorum, ama en azından hatalarımızı görelim ki bununla ilgili çalışmalar yapalım.
Türkiye’de 4 senelik psikoloji mezunu “Psikolog” oluyor. Yurt dışında ise 4 senelik psikoloji mezunu, “Psikoloji mezunu” oluyor. “Psikolog” olmuyor. Sistem bu.
Yurt dışında bunun üzerine uzmanlık yapması gerekiyor, iki sene daha staj yapması gerekiyor. Ülkemizde maalesef böyle şeyler yok. Ondan dolayı ruh sağlığı ile sıkıntılar oluyor.

Türkiye’de psikolog ile psikiyatr çok karıştırılıyor.

Doğrudur, psikiyatr tıp eğitimi alır, üzerine psikiyatri ihtisası yapar. Ama hepsi psiko farmakolojiktir. Aldığı eğitimler psiko-terapi değildir.
Yani bir psikiyatra gittiğiniz zaman öncelikle olarak ilaç vermek isteyecektir, çünkü zaten bir psiko-terapi başka bir şeydir çünkü..
Altı sene tıp eğitimi görülüyor.
Tıp eğitimi içerisinde standart tıp eğitimi tamamen biyolojik bazlı bir eğitim, bu süreçte ama ‘hangi hastalığa hangi ilaç uygunduru’ anlıyorlar.
Ama psikologlar, psiko-terapiyi öğreniyor.
Yurt dışında son sınıfta uygulama var, ki staja transit yol gibi oluyor bu…
Avustralya’da mezun olduktan sonra İngiltere’de uzmanlık yaptım, Sağlık Tıbbı Psikoloji üzerine, ülkemizde olmayan bir bölüm.
Bir özel üniversitede de açılmaya çalışılmış ama rağbet görmediği için, öğretmenleri, öğreticileri, okutmanları, sağlık psikologları olmadığı için dolayı kapanmış burada.
İngiltere’den de mezun olduktan sonra İspanya’da Tıbbi ve Klinik Psikolojisi üzerine doktora yapmaya başladım. İki alanda doktora yapıyorum. Seneye bitecek.

En önemli şey

Türkiye’de psikologların odası yok, meslek yasası yok.
Birçok arkadaşım geliyorlar, bunları görünce okudukları ülkelere geri dönüyorlar.
Oralarda o ülkeden mezun olduğunuz için hemen de iş buluyorsunuz.
Çift dilli psikologları oralarda kimse kaçırmak istemiyor. Avustralya’da bile Türkler 200 binin üzerinde. Çünkü, psikoloji demek konuşmak demek. Yurt dışında da çok fazla Türk göçmen var.

Dünya Psiko-onkologları Birliğine yönetici seçilebilmek için birinin sizi aday göstermesi gerekiyor.
Türkiye’de psiko-onkloloji olmadığı için maalesef sizi aday gösterecek biri de yok. Yani Türkiye’den birinin buna aday olabilme ihtimali yoktu.
Ama Avustralya’da çok bilinen bir şey olduğu için beni aday gösterdiler. Ancak ben Avustralya kimliğim ile seçildim. Ben onlara dedim ki “Burada yönetici seçildim ama ben Türkiye’ye gidiyorum”. Çok şaşırdılar.

Ama niye Türkiye’ye geldim.

Bu psiko-onkolojiyi, kanser tedavisinin, kanser bakımının bir parçasını yapabilmek için.
Onkoloji ve psikiyatri hemşireleri destek verdi ve ilgi gösterdi. Bir de profesör hocalarımızdan da epey destek aldık.
İsteriz ki devletten destek gelsin.
Türkiye’de Psiko-onkoloji Derneğini aktif çalışıyor.
Psiko-onkoloji Derneği 2103 yılında itibaren ülkemizde var.
Psikiyatrlarla psikologlar iyi anlaşabildikleri zaman çok güzel şeyler ortaya çıkıyor.
Ben de Dünya Psikolo-onkoloji Birliğinin yöneticisi olduğum için biraz kolay oldu galiba, 23 ülkeden biri de Türkiye’de bizim derneğimiz oldu.
Şimdi derneğin 12 üyesi var. Bu da çok güzel bir gelişme..