Cumhuriyetçi, Aydınlanmacı, Atatürkçü bilge; Server Tanilli

Yaşamı boyunca düşüncelerinden ödün vermemiş, daima dik duruşlu, Aydınlanma felsefesinin öğrencisi ve öğreticisi, Cumhuriyetçi ve gerçek Atatürkçü... İşte bana göre Server Tanilli’nin özet tanıtımı.

Cumhuriyet Gazetesi 97 yıldır, cephenin en önünde savaş veriyor. Bu süreçte, şehitler verdi. Uğur Mumcu, Muammer Aksoy, Bahriye Üçok, Ahmet Taner Kışlalı sadece bunlardan birkaçı.

Cumhuriyet’in simgesi olanlara acılar, işkenceler çektirdiler, sonunda erken ölümüne sebep oldular. Örnek İlhan Selçuk...

Server Tanilli’yi şehit edemediler ama onu genç yaşında tekerlekli sandalyeye bağladılar.

Tanilli, 1931 yılında, İstanbul’da doğdu. İstanbul Hukuk Fakültesini bitirdi. Akademik dünyaya girdi. Hukuk doktorası verdi ve 1960 yılında, 35 yaşında doçent oldu. Anayasa hukuku dersleri vermeye başladı.

En çalkantılı bir dönemde 1970’lerde “Uygarlık Tarihi” derslerini okutmaya başladı. Derslerini anlattığı üniversite anfisi doluyor, oturacak yer kalmıyordu. Çok parlak bir bilim insanı, çok etkin bir hoca ve sürükleyici bir konuşmacıydı.

YILMADI

1970’lerde Devlet Güvenlik Mahkemelerinde yargılandı. 1978 Nisan’ında Şişli Siyasal Bilgiler Yüksek Okulu’nda dersini bitirip evine dönerken, evinin yakınında pusu kurmuş faşistlerin hain saldırısına uğradı.

Onu şehit edememişlerdi ama kurşun omuriliğine gelmişti. Hayatını kurtardı ama belden aşağısı tutmaz oldu.

Tanilli Hoca, yılmadı. Fransa’ya gitti. Ünlü Strazburg Üniversitesi’nde görev aldı. Strazburg Üniversitesi’nde 18 yıl incelemeler yaptı, ders verdi, kitaplar yazdı. 2000 yılında yurda dönüş yaptı ve Cumhuriyet Gazetesi’nde Bir Bakıma adını taşıyan köşesinde yazılar yazmaya başladı.

SERVER TANİLLİ’NİN ÇELİKTEN İRADESİ

İlhan Selçuk, bir Pencere yazısında şöyle diyor:

“Cumhuriyet yazarları bilmiyorum kaç yıldan beri yargılanıyorlar, hapsediliyorlar, öldürülüyorlar?.. Hesabını tutmanın yararı yok... Devletle terör arasındaki bu kanlı serüvenin bir aşamasında Server de pusuya düşürülmüş, arkadan kurşunlanmış, tekerlekli sandalyeye bağlanmıştı... Eyvah, demiştik... ‘Eyvah’ı boşa çıkartmıştı. Tanilli’nin çelikten iradesi; Server sanki hiçbir şey olmamış gibi dimdik yaşamanın örnekleşen hocalığında okuyup okutmuş, öğrenip yazmış, yazıp yayımlamış, hayatın rahle-i tedrisinde devrimciliğin kitabesine hakkedilmişti.” (Pencere / Cumhuriyet / 3.11.2004)

VAZGEÇİLMEZ KAYNAK KİTAP

Prof. Tanilli’nin “Uygarlık Tarihi” dersleri ve bunun için yayımlanmış olan 6 ciltlik Yüzyılların Gerçeği ve Mirası: Uygarlık Tarihi (Cumhuriyet Kitapları) bilimsel bir eser, Aydınlanma düşüncesinin vazgeçilmez bir kaynak kitabıdır.

6 ciltlik, toplam 3336 sayfayı bulan bu eser aslında, insanlığın temel uygarlık tarihidir.

Birinci Cilt’in önsözünde Tanilli, bu eserin “İnsanlığın tarihine başlangıcından bugüne bakmayı amaçlayan” bir çalışma olduğunu belirtiyor.

I. Cilt - İlk Çağ: Doğu, Yunan, Roma (552 sayfa), II. Cilt - Ortaçağ: Feodal Dünya (472 sayfa), III. Cilt - 16-17. Yüzyıllar: Kapitalizm ve Dünya (544 sayfa), IV. Cilt - 18. Yüzyıl: Aydınlanma ve Devrim (528 sayfa), V. Cilt - 19. Yüzyıl: İlerlemeler ve Çelişmeler (576 sayfa), VI. Cilt - 20. Yüzyıl: Yeni Bir Dünyanın Aranışında (664 sayfa) başlıklarını taşıyor.

Okuyucu bu kitaplarda, devlet şekilleri kuran askeri yapılar, içi boş fetih öyküleri okumaz. Çağlar boyunca ezilmiş, horlanmış insanların emek ve kültür mücadelesini de açık olarak görür. Tarih boyunca süren bu emek kavgasının, kültür içinde dışa vurumu incelenmektedir.

Tanilli’nin Yüzyılların Gerçeği ve Mirası’nın ilk cildi 1984 yılında Say Yayınları’ndan basılmıştı. “20. Yüzyıl: Yeni Bir Dünyanın Aranışında” alt başlığını taşıyan son cilt, 1989’da yayımlandı.

Tanilli bu dev eseri beş yılda tamamlamıştı. Bu altı ciltlik ölümsüz eser son olarak Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlandı. Sadece bu kitaplar dahi Tanilli’yi ölümsüz yazarlar katına taşımıştır.

HEPİMİZİN ONUR KONUĞU

Tanilli, derin kültürüyle donanımlı bir bilim insanı, sürekli ürün veren bir yazar, olağanüstü bir konuşmacı, bir bilge kişidir.

Yine İlhan Abi, Tanilli’nin Türkiye’ye dönüşünü müjdeleyen yazısında ona şöyle seslenir:

“Kör ve karanlık güçlerin yok etmek istediği Server Tanilli 20 yılı aşkın bir süre sonra önümüzdeki perşembe günü ilk kez Türkiye’ye geliyor; hem de “Kitap Fuarı”nın onur konuğu olarak:

Yaslı gittim, şen geldim/ Aç koynunu ben geldim/ Bana bir yudum su ver/ Çok uzak yoldan geldim..

Onu kucaklamaya hazırlanalım, Tanilli yalnız Kitap Fuarı’nın değil, hepimizin onur konuğudur.” (Pencere / 2.11.1999)

SUSMADI. YILMADI

Tanilli yılmadı, susmadı, Atatürk’ün yolundan ayrılmadı. İnsanın insan olma serüveninin en önemli aşaması olan Aydınlanma felsefesini genç nesillere anlatmayı en önemli görev kabul etti. Birbirinden değerli kitaplarıyla Aydınlanma Devrimlerinin öncülüğünü sürdürdü.

6 ciltlik Yüzyılların Gerçeği ve Mirası: Uygarlık Tarihi; Türkiye ve Aydınlanma Hareketi, İslam Çağına Yanıt Verebilir mi?, Yaratıcı Aklın Sentezi gibi ölümsüz eserleri yazdı.

TEZGÂHTA NE VAR?

Türkiye’ye dönüşünden sonra yarı zamanlı da olsa Strazburg Üniversitesi’ndeki derslerini sürdürdü. Strazburg’tan her dönüşünde tekerlekli sandalyesiyle gazetesine uğrardı. İlhan ağabeyin odasında yapılan doyumsuz sohbetler, siyasal, toplumsal, kültürel, sanatsal yorumlar benim için çok değerli anılardır.

Kuvayı Milliye’nin Kuruluşu adını taşıyan kitabım yeni yayımlanmıştı. Destekleyici, ödüllendirici ve özendirici sözler söylemişti:

Her karşılaşmamızda bana “Tezgâhta ne var” diye sorar, üzerinde çalıştığım kitaplar hakkında düşünce alışverişinde bulunurduk.

Büyük bir yazar, ama çok alçak gönüllü bir bilim insanı, çok değerli bir dost ve çok nazik bir kişilikti...

1923 Cumhuriyeti’nin kuruluşunu ve idealini çok doğru değerlendiren, Atatürkçü, Cumhuriyetçi Server Tanilli ölmedi. Çünkü kitaplarıyla, eserleriyle yaşıyor ve yaşayacaktır.