Ölümünün 700. yılında Dante Alighieri!

Sarhoşla aşık cehenneme gidecekse kimselerin

göreceği yoktur cenneti”

Ömer Hayyam

Dante Alighieri, 1265 yılı Mayıs ayında Floransa’da, sonradan fakir düşecek soylu bir ailenin oğlu olarak doğdu. Asıl adı “süreklilik, süren” anlamlarına gelen Durante idi, Dante bu adın kısaltılmış biçimidir.

İlk ve orta öğrenimini Sante Croce papaz okulunda bitirdiği tahmin edilmektedir. Orta ve yüksek eğitimini tamamlama olanağını bulamamış ama Jean-Jacques Rousseau gibi kendi kendini mükemmel bir biçimde yetiştirmiş bir otodidaktır.

Dante şiiri, müziği, resim yapmayı, yeni şeyler öğrenmeyi, kadınları ve siyaseti çok severdi. Monarchia başlıklı yapıtında siyasal düşüncelerini, fikirlerini açıklamış sivil ve dini erklerin birbirlerinden bağımsız olmalarını gerektiğini savunarak evrensel monarşiden yana olduğunu belirtmiştir.

DANTE VE ÖLÜMSÜZ İTALYA!

Siyaset merakı onun ömür boyu sürgünde yaşamasına neden olacaktır. Bir süre Kuzey İtalya şehirlerinde kalmıştır, Paris’e bile gittiği söylenir. Tüm ısrarlara karşın bir daha Floransa’ya dönmemiştir.

Son olarak yerleştiği Ravenna’da 13 Eylül’ü 14 Eylül’e bağlayan gece 59 yaşında hayata gözlerini yummuştur. Ravenna’daki mütevazı anıt mezarında Floransa’dan getirilen yağ ile bir kandilde sürekli yanan ışık ölümsüz İtalya’yı simgelemektedir.

Pek çok yazar gibi, aslında Dante de tek kitaplı bir yazardır. İlahi Komedya dışındaki diğer yapıtları onun ününe bir katkıda bulunmamıştır.

İDEAL KADINI BEATRICE!

İlk yapıtı La Vita Nuova’da (Yeni Hayat) Beatrice’ye duyduğu platonik aşkı anlatır. Beatrice, Dante için esin verici, rehber ve ideal bir kadındır. La Vita Nuova, aslında İlahi Komedya’nın doğuşunu müjdeleyen önemli bir yapıttır.

Yapıtın sonuna doğru Dante şöyle diyecektir: “Olağanüstü ‘vizyon’¹ ile karşılaştım. Bana öyle şeyler göründü ki, ona layık bir yapıt yazıncaya dek bu kutsal kadın (Beatrice²) hakkında tek söz söylememeye karar verdim. Bunu başarabilmek için var gücümle çalışıyorum. Tanrı izin verir de birkaç yıl daha yaşarsam, onun hakkında şimdiye dek hiçbir kadına nasip olmayan şeyler söyleyeceğimi umuyorum.”

Bu duası kabul edilen Dante insanlığa İlahi Komedya’yı kazandırmakla sözünün eri olduğunu göstermiştir. Beatrice olmasaydı nasıl bir Dante olurdu bilinmez, ama Beatrice olmasaydı İlahi Komedya olmazdı.

İLAHİ KOMEDYA, HALK TÜRKÜSÜ OLARAK KARŞILIĞINI BULUR!

Komedya sözcüğü eski Yunancadan gelmekte olup “cosmos” (köy) ve “ode” (şarkı, türkü, şiir) sözcüklerinden oluşur. O dönemde oyuncular köyden köye dolaşır şarkı, türkü, şiir biçiminde öyküler, masallar anlatırlarmış.

Geniş anlamında İlahi Komedya halk türküsü olarak karşılığını bulur. Komedi trajedinin tersine mutlu son ile biter, biçemi ise ılımlıdır.

HALK DİLİ İLE YAZILMIŞ İLK BAŞYAPIT!

‘Komedya’ya ‘İlahi’ sıfatını çok daha sonra Boccacio tanrısal konuların ele alınmış olması nedeniyle eklemiştir. Yapıt bu adla ilk kez 1555 yılında Venedik’de yayınlanmıştır. Ayrıca yapıt Latince değil de halk dili ile yazılmış ilk başyapıt olma özelliğini de taşır.

İlahi Komedya’nın esin kaynağı Dante’nin kendi öz yaşamı, yapıtın malzemesi insanlığın bir baştan bir başa tüm yaşamıdır. Çok koyu bir Katolik olan Dante’nin yapıtındaki baş kahramanı Beatrice’dir. Bu bağlamda yapıtında Dante öteki dünyaya yolculuğunu baştan başa simgelerle anlatmıştır.

Dorothy Leigh Sayers’in dediği gibi: “Biz Dante’yi sadece yaşadığı çağ ile ilgilenen bir şair olarak kabul etmiyoruz. Bu açıdan bakılınca İlahi Komedya bir peri masalı değil büyük bir alegoridir, ayrıca Komedya’da anlatılan kahramanlar gerçek kişilerden seçilmiştir.”

VERGILIUS VE BEATRICE REHBERLİĞİNDE ÖTEKİ DÜNYA!

Bu öteki dünya yolculuğunda Dante’ye ünlü Latin şairi Publius Vergilius ve Beatrice hep rehberlik etmişlerdir.

İlahi Komedya’nın olağanüstü bir yapısı vardır. Ortaçağda üçlemeye çok dikkat edildiği için 3 sayısına özel bir önem verilirdi. Dokuzun (9), üçün (3) karesi olması bu sayıya da kutsal bir simge gözü ile bakılmasına yol açmıştır. 10 sayısı yine o dönemde yetkinlik simgesi olarak kabul ediliyordu.

Bu sayısal bağlamda yapıt “Cehennem”, “Araf” ve “Cennet” olmak üzere üç bölümden oluşur. Her bölümde otuz üç (33) şiir bulunur; “Cehenneme Girişi” başlıklı şiir ile tüm yapıt yüz (100) şiir içermiş olur. 33X3+1=100.

Dante şiirine yaşam vermek ve iletisinin herkese ulaşmasını sağlamak için, o dönem moda olan “yolculuk” anlatı türünü seçmiştir. Tıpkı Homeros’un Odyseus anlatısında olduğu gibi Dante bir öğrenme ve bir yol gösterici süreci anlatır. Onun yolculuk süreci yeryüzünden gökyüzüne gitmeyi amaçlar.

Yazar Vergilius’un Eneid’ine gönderme yaparak kendi yolculuk anlatısını Vergilius’un yolculuk anlatısına bağlayarak metinlerarası ilişki kurar.

Dante bu yolculukta üç dünya boyunca gerçek yaşamdaki kişileri sahneye koyarak bu türde önemli bir yenilik yapmıştır. Bu kişilere kendilerini ifade etme olanağı vererek onların acılarını, tutkularını, pişmanlıklarını ya da mutluluklarını ortaya koyar.

Çizim: DAVID LEVINE

BİR TOPLUMU BETİMLEMEK

Tarihin temsilcilerini ve çağdaşlarının ölümsüzlüğü seçme hakkını kabullenerek söylensel kahramanları, ünlü kişileri, kısacası hiç kimseyi esirgemez. Karşısındakilerin acılarını dinler, onları anlamaya çalışır ya da yargılar. Açıkçası Dante, İlahi Komedya ile bir toplumu betimlemeyi başarmıştır.

Anlaşılacağı gibi yapıt “dünya içinde bir dünyadır”. İster tanıklık, ister suçlama olsun, İlahi Komedya evrenbilimsel (kozmolojik), tarihsel ve bilimsel düzlemde dönemin bilgilerini bir araya getiren entelektüel bir bütünlüktür.

Ayrıca bir şairin içindeki tüm umutları barındıran tutkulu bir yapıttır; kendi geçmişi ve geleceği içindeki insan yaşamının bir yansımasıdır.

FERİDUN TİMUR: “‘İLAHİ KOMEDYA’, YAZINSAL YAPITLARIN EN İNSANCASIDIR!’

Son sözü Feridun Timur’a bırakalım: “Dante dünyanın nasıl olduğunu görüp, nasıl olmaması gerektiğini anlamış ve anlatmış bir aydın; dünyadaki bütün bayağılık ve alçaklıklardan, bütün kötülük ve cinayetlerden nefret etmiş, güzelin, iyinin, doğrunun özlemini çeke çeke yaşamış ve bu uğurda savaşmış, acı çekmiş bir idealisttir.

Bu bakımdan İlahi Komedya şimdiye dek yazılmış yazınsal yapıtların en insancasıdır. Çünkü daha iyi bir dünyanın temellerini atarak insanlara maddi olduğu kadar, manevi alanlarda da mutluluk, refah ve huzur sağlamak amacıyla yazılmıştır.”

Meraklısı için: İlahi Komedya üç ayrı baskı ile William Blake’in, Sandro Boticelli’nin ve Gustave Doré’nin resimleri ile Alfa Yayınları’ndan çıkmıştır.

¹ ‘Vision’, bugünkünden farklı olarak Ortaçağda ahiret, öteki dünya anlamlarına gelmekteydi.

² Beatrice çok genç yaşta ölmüştür.