Millî Mücadele ve Atatürk hakkında yazılan kitaplar

Atatürk, emperyalist, sömürgeci devletlere karşı verilen ilk örgütlü bağımsızlık savaşının önderiydi. Başarı ile yürütülen ve zafere ulaşan bu bağımsızlık savaşı tüm mazlum milletlere örnek olmuştur. Bu bağımsızlık savaşı verilirken, İngilizlerin en çok korktuğu, Kuvayı Millîye ve bağımsızlık düşüncesinin, kendilerinin yönettiği sömürgelere sıçrayacağı, yayılacağı ve oralarda filizlenip büyüyeceği idi. Nitekim Türk bağımsızlık savaşı, bütün mazlum milletlere, Hindistan’ın bağımsızlık kazanmasına, Cezayir bağımsızlık savaşçılarına örnek oldu.

Atatürk’ün önderliğinde başlatılan Millî Mücadele 100. yılına ve Atatürk’ün kurduğu Cumhuriyet 97. yıl dönümüne ulaştı. Türk Millî Mücadelesi, bağımsızlık savaşı ve Atatürk hakkında tüm dünyada yüzlerce kitap ve belki de binlerce makale yayınlandı. Bu yazımızda, Atatürk hakkında yazılmış kitaplar üzerinde duracağız. Kuşkusuz Türkçe’de bu konuda yüzlerce kitap sayabiliriz. Ancak, klasik olmuş kaynak niteliğindeki eserleri ele alacağız.

NUTUK

Atatürk tarafından yazılıp, CHP’nin 1927 yılındaki kurultayında bizzat kendisi tarafından okunan Nutuk, en önemli kaynaktır. Nutuk, üç cilt olup üçüncü cilt belgelere ayrılmıştır. Bugünkü Türkçe’ye uyarlanmış Nutuk, ilk kez Prof. Hıfzı Veldet Velidedeoğlu tarafından basıma hazırlanmış, 3 cilt olarak Söylev adıyla 1981 yılında birinci baskısı yapılmıştı. Tam 40 yıldır, Söylev, Cumhuriyet yayınlarınca basılıp dağıtılmaktadır.

Nutuk, ayrıca Prof.Dr. Zeynep Korkmaz tarafından bugünkü dile uyarlanarak 2004 yılında Başbakanlık Araştırma Kurulu tarafından yayınlandı.(Atatürk Araştırma Merkezi, 2004)

ATATÜRK’ÜN ANILARI

Nutku okumadan önce Atatürk, Falih Rıfkı Atay’a 1926 yılında, 1919’dan önceki yaşamı ile ilgili olarak bir söyleşi vermişti. Bu söyleşide 1914 yılından başlayarak, Samsun’a hareket etmeden önceki döneme kadar, yaşamındaki önemli noktaları anlatmıştı.

Bu söyleşi 1920 yılının Mart ayında Hakimiyet-i Millîye, Millîyet ve Cumhuriyet gazetelerinde dizi yazı halinde yayınlandı. Bu söyleşi daha sonra Atatürk’ün Bana Anlattıkları başlığı ile Cumhuriyet Kitapları’ndan yayınlanmıştır. Bu kitap daha sonra değişik başlıklarla başka yayınevleri tarafından da yayınlanmıştır. Mevcudu tükenen bu kitap Cumhuriyet Kitapları’ndan yeniden yayınlanacaktır.

ANILAR

Millî mücadeleye gerek asker gerekse sivil olarak katılan kimi Kuvayı Millîyeciler anılarını yayınladılar. Bunları kısaca verelim:

Rauf Orbay’ın Hatıralar, Yakın Tarihimiz adlı kitabı çeşitli yayınevleri tarafından yayınlandı. Örgün Yayınları kitabı, Siyasi Hatıralar adıyla 2003’te yayınlamıştır.

Millî Mücadele’de Doğu Cephesi Komutanı Kazım Karabekir, anılarını İstiklâl Harbimiz başlığı ile yayınlamıştır. (En son baskıları, İstiklâl Harbimiz, 2 Cilt, YKY, 2008)

Millî Mücadele’nin başlarında Batı Cephesi Komutanı daha sonra Moskova Büyükelçisi Ali Fuat Cebesoy’un iki kitabı, Sınıf Arkadaşım Atatürk ve Millî Mücadele Hatıraları (Temel Yayınları, 2000) yayınlanmıştır.

Millî Mücadele’nin ilk Genelkurmay Başkanı ve Batı Cephesi Komutanı, Lozan Başdelegesi, sonra da Atatürk’ün Başbakanı ve daha sonra Cumhurbaşkanı İsmet İnönü. Hatıralar (Bilgi Yayınevi, 1985) önemli bir kaynaktır.

Yine Milî Mücadele’de Batı Cephesi Komutanlığı Kurmay Başkanlığı görevini yürüten Orgeneral Asım Gündüz’ün, Hatıralarım (Kervan Yayınları, 1973) kitabı yayınlanmıştır.

Millî Mücadele’de Süvari Kolordu Komutanı Fahrettin Altay’ın 10 yıl Savaş (1912-1922) ve Sonrası (İnsel Yayınları, 1970) kitabı ve ayrıca, Atatürk’le birlikte Samsun’a çıkan karargâh subayı Binbaşı Hüsrev Gerede’nin Anılar kitabı (Hazırlayan: Sami Önal, Literatür, 2002) önemlidir.

MİLLÎ MÜCADELE’YE KATILAN SİVİLLERİN ANILARI

Halide Edip Adıvar, Millî Mücadele’yi Türk’ün Ateşle İmtihanı (Can Yayınları, 2008) kitabında anlattı. Millî Mücadele’de Erzurum Kongresi’nden itibaren daima Atatürk’ün yanında yer alan Mazhar Müfit Kansu, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber (2 Cilt, TTK, 1960) adlı kitabında Millî Mücadeleyi aşama aşama anlatmıştır.

BAŞKA KAYNAKLAR

Birinci Meclis’ten itibaren olaylara görgü tanıklığı yapan, Devrimci Adalet Bakanı Mahmut Esat Bozkurt’un Anadolu İhtilâli, 1940’larda basıldı. Günümüzde Kaynak Kitapları’ndan yayınlanıyor.

Millî Mücadele sonrası milletvekilliği ve Hakimiyet-i Millîye gazetesi başyazarlığı yapan Falih Rıfkı Atay’ın Çankaya eseri önemli bir kaynaktır. (Çankaya, Pozitif Yayınları, 2012)

Atatürk’ün zamanında Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği görevinde bulunan Yusuf Hikmet Bayur, Atatürk, Hayatı ve Eseri (TTK, 1963) adını taşıyan kitabı belgelidir.

Kendisi de bir subay olan ve daha sonra yazarlık kariyerinde yürüyen Sabahattin Selek’in Anadolu İhtilâli (2 Cilt, En son yayın Kastaş Yayınları) önemlidir.

Şevket Süreyya Aydemir’in 3 ciltlik Tek Adam eseri, bugünlerde 39. baskısına ulaşmıştır. Klasik ve önemli bir kaynak kitap niteliğindedir.

Tarih bilimi öğretim üyesi Prof.Dr. Şerafettin Turan’ın 6 ciltlik, Türk Devrim Tarihi (Bilgi Yayınevi) belgelere dayalıdır ve 718 sayfalık Mustafa Kemal Atatürk, Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik (Bilgi Yayınevi, 2004) kitabı kaynak eser niteliğindedir.

Prof. Dr. Sina Akşin’in İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele (3 cilt, 1998) ve İç Savaş ve Sevr’de Ölüm (İş Bankası Yayınları, 2010) belgelere dayalı bilimsel bir kaynak kitaptır.

Mahmut Goloğlu, Millet Meclisi Başkan Vekilliği’ne kadar yükseldi. Politikayı bıraktıktan sonra Millî Mücadele Tarih Dizini çerçevesinde Erzurum Kongresi, Sivas Kongresi, Üçüncü Meşrutiyet, Cumhuriyet’e Doğru, Türkiye Cumhuriyeti (İş Bankası Yayınları) kitaplarını yazdı.

Turgut Özakman’ın Şu Çılgın Türkler (Bilgi Yayınevi) ve Cumhuriyet Mucizesi (Bilgi Yayınevi) kitapları belgesel roman türündedir. Belgelere dayandığı için önemlidir. Erol Mütercimler, Fikrimizin Rehberi de (Alfa Yayınları, 2008) kapsamlı bir çalışmadır. Turgut Özakman’ın Vahdettin, M. Kemal ve Millî Mücadele Yalanlar, Yanlışlar, Yutturmalar (Bilgi Yayınevi, 1997) kitabı, Atatürk hakkındaki yalanlara çok önemli yanıttır.

Bülent Tanör’ün Kurtuluş ve Kuruluş-On Konferans (Cumhuriyet Kitapları, 1998) kitabı Millî Mücadelenin hukuksal boyutu ve sol düşünce yönünden ciddi bir yorumudur.

Son yıllarda Millî Mücadele tarihi üzerinde önemli eserler veren araştırmacı yazar Osman Selim Kocahanoğlu’nun aşağıdaki kitapları kaynak kitap niteliğindedir.

Atatürk-Rauf Orbay Kavgası, Atatürk-Vahdettin Kavgası, Atatürk-Karabekir Kavgası üçlemesinden sonra Atatürk’e Kurulan Pusu, Menemen ve Kubilay, Yeni Türkiye’nin Doğuşu (Temel Yayınevi) kitaplarını belirtmeliyiz.

Son yıllarda yazdığı kitaplarla Atatürk ve Millî Mücadeleye sahip çıkan, yalan ve saptırmalara belgelere dayalı yanıtlar veren Sinan Meydan’ın 1923 Kuruluş Ayarlarına Dönmek (İnkılap Kitabevi, 2017) kitabı değerlidir.

Atatürk’ün Samsun’a gitmeden önce, mütareke günlerindeki çalışmaları için Cumhuriyet Kitapları’ndan çıkan Samsun’dan Önce Bilinmeyen 6 Ay (Cumhuriyet Kitapları, 25. Baskı) kitabıma bakılabilir.

BELGELER VE GÜNCELER

Kaynak Yayınları çok önemli bir görev üstlendi ve yıllarca süren çalışmalar sonunda 30 ciltlik Atatürk’ün Bütün Eserleri (2005)’ni yayınladı. Bu ciltler, Atatürk’ün bütün konuşma, makale ve söyleşilerini toplayan çok önemli bir kaynaktır.

Zeki Sarıhan’ın dört ciltlik Kurtuluş Savaşı Günlüğü, TTK tarafından yayınladı. 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkesi ile başlayan günlük, 20 Kasım 1922’ye kadar sürüyor. Gün gün olayları veren önemli bir kaynaktır.

Gotthard Jaeschke’nin Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi ve Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri (TTK) kitabı önemlidir. Aynı şekilde Turgut Özakman’ın Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronolojisi (Bilgi Yayınevi, 1999) sayılmaktadır.

Diplomat ve yazar Bilal Şimşir’in İngiliz Belgelerinde Atatürk (4 Cilt), TTK tarafından basıldı. Yine Prof. Dr. Salahi R. Sonyel’in Türk Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisi’nin Türkiye’deki Eylemleri, Gizli Belgelerde Mustafa Kemal, Vahdettin ve Kurtuluş Savaşı,Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika adını taşıyan kitaplarının tamamı TTK yayınıdır. Bu kitaplar, İngiliz Gizli Belgeleri’nin incelenmesine dayanmaktadır. Kuşkusuz çok önemlidir.

Aynı şekilde Erol Ulubelen, İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye(1920); Taner Baytok, İngiliz Kaynaklarında Türk Kurtuluş Savaşı(1970) çalışmaları da vardır.

BİYOGRAFİLER

Son yıllarda yayınlanan İlber Ortaylı, Mustafa Kemal Atatürk (Kronik Kitap, 2018, 475 sayfa); İpek Çalışlar, Mustafa Kemal Atatürk, Mücadelesi ve Özel Hayatı (YKY, 2018, 559 sayfa); Hikmet Özdemir, Savaşta ve Barışta Kemal Atatürk (Doğan Kitap, 2019, 688 sayfa) ve Prof. Dr. Zafer Toprak, Atatürk, Kurucu Felsefenin Evrimi (İş Bankası Yayınları, 2020) biyografilerİ zikredilmelidir.

YABANCILARIN YAZDIKLARI

Atatürk’le ilgili olarak özellikle Fransızca, Almanca ve İngilizce’de kitaplar yayınlandı. Yabancıların yazdıkları ve Türkçe’ye kazandırılan Atatürk’le ilgili kitaplar tarih sırasına göre şöyle sıralanabilir:

S. Aralov, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Hatıraları (Cumhuriyet Kitapları, 1999); H. C. Armstrong, Bozkurt (Arba Yayınları, 1947-1996); Grace Ellison, Ankara’da Bir İngiliz Kadını (Bilgi Yayınevi, 1999); Paul Gentizon, Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu (Çev.: Fehmi Ülkü), (Kültür Bakanlığı, 1983); Willy Sperco, Mustafa Kemal Atatürk (2001); Kurt Steinhaus, Türk Devrimi (2002); 1932-1933 yıllarında ABD’nin Büyükelçisi General Charles H. Shreill’in kitabı Gazi Mustafa Kemal (Cumhuriyet Kitapları).

Lord Kinros, Atatürk: Bir Milletin Yeniden Doğuşu (Altın Kitaplar, 1994); Andrew Mango, Atatürk: Modern Türkiye’nin Kurucusu (Remzi Kitabevi, 1999); Alexandre Jevakhoff, Kemal Atatürk: Batının Yolu (İnkılap Kitabevi, 1998); Dietrich Grunau, Mustafa Kemal Atatürk ve Cumhuriyet’in Doğuşu (Altın Kitaplar, 1994) ve Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu (Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1993) da önemli eserlerdir.

Bu liste ne derece titiz davranılırsa davranılsın eksik olacaktır. Burada kuşkusuz, Genelkurmay Başkanlığı (ATASE), Türk İstiklâl serisi belgelere dayandığı ve savaş haritalarını verdiği için önemlidir.

Bu kitap araştırması bir ön çalışma niteliğindedir ve kuşkusuz eksiktir. Atatürk bibliyografyası gün geçtikçe büyümekte ve gelişmektedir. İslam coğrafyasında, mazlum milletler dünyasında bir devrim ve onun önderi Atatürk ve Millî Mücadele üzerine kitaplar yazılmaya devam edecektir.