Bütün Dünya dergisinin Ocak 2025 sayısında “Köy Enstitülerinden İç Isıtan Öyküler” Üst başlığıyla Cemal Türkmen’in bir yazısı yayınlandı. Yazı aslında Şıhça Yavuz’un “Yokuşta Yürüyen Adam Musa Uysal” adlı yapıtından alınmıştı.
Eğitim dünyasının Musa Emmi’si olarak tanınan ve Türkiye öğretmen hareketinin önemli neferlerinden olan Musa Uysal’ın yaşam öyküsünü anlatan Şıhça Yavuz, Uysal’ın Göl Köy Enstitüsüne giriş sürecine “Yokuşta Yürüyen Adam”ın 41-45 sayfaları arasında yer vermişti.
Eğitimci yazar Mustafa Gazalcı, Musa Emmi’nin Gölköy Köy Enstitüsü’ne giriş sürecine ilişkin yazıyı Bütün Dünya dergisinde okuduktan sonra çocuklarına haber verdi.
KİMSESİZLERİN KİMSESİ CUMHURİYET…
“Kimsesizlerin kimsesi olan Cumhuriyetin kuruluş döneminde yaşamları kesişen bir Kaymakam ile mor urbalı kavruk bir köy delikanlısının iç ısıtan sıcak öyküsü, cumhuriyetin hedeflerine sadakatle bağlı, bürokratik bariyerleri akıl ve mantıkla aşan, cesur, yurtsever, cumhuriyet rejiminin tam da amaçladığı gibi kimsesizlerin kimsesi olan bir kaymakamın, ülkemizin aydınlık geleceği için tasarlanan köy enstitüleri gerçeğinin bilincinde olarak, eksik evrak nedeniyle bu okula kayıt yaptırmakta zorlanan kavruk bir köy delikanlısının yaşamına uzattığı şefkatli baba elini anlatmaktaydı.
CUMHURİYETİN KAYMAKAMIYLA KÖY ENSTİTÜSÜNE GİDECEK YOKSUL KÖYLÜ ÇOCUĞUNUN YOLLARININ KESİŞMESİ
Musa Uysal (Emmi) köy enstitüsüne kayıt yaptırmak için köyünden Mecitözü’ne gider. Nüfus cüzdanını isterler, ama ne nüfus cüzdanı ne kayıp ilanı ne de muhtarlıktan alınmış bir yazı vardır. Nüfus memuru belge olmadan nüfus cüzdanını çıkaramayacağını söyler ve adeta kovar.
Uysal’ın babası hapistedir. Ona yol gösterecek kimse yoktur. Hayal kırıklığı ile merdivenlere oturup ne yapacağını düşünür. Tek kurtuluş yolu olarak gördüğü köy enstitüsüne kayıt yaptıramayacaktır. Biraz sonra kim olduğunu bilmediği bir adam yanından geçerek neyin var diye sorar. O da anlatır. Kaymakamdır. Odasına götürür, nüfus müdürünü çağırır ve “evrakları hazır olacak sen nüfus cüzdanını hazırla der.” Biraz sonra köyün muhtarı kaymakamın makamındadır, bir iş için kasabaya inmiştir. Belgeler hazırlanır ve Emmi nüfus cüzdanına kavuşur. Köy enstitüsüne de kaydını yaptırır.
MUSA UYSAL KAYMAKAMIN İZİNİ ARASA DA BULAMAZ!
Yıllar geçer. Musa Uysal, çeşitli yerlerde öğretmenlik yapar ama ona bu yolu açan kaymakamı unutmaz. Bulmak ister. Hakkında ismi de dahil hiçbir bilgisi yoktur. Bulmak ve minnetini ifade etmek ister. İçişleri bakanlığında yardım ister. Çünkü hangi yıllarda Mecitözü’nde kaymakamlık yaptığı bellidir. Kayıtlara ulaşamayız, sen delirdin mi kaç yıl olmuş derler. Emmi’nin kaymakamı ısrarla sorduğunu görenlerden biri sen bu kaymakamı ne yapacaksın, niçin arıyorsun diye sorar. Emmi hikâyesini anlatınca ben o kaymakamı tanıyorum. o Cumhuriyet’in kaymakamı der. Emmi hayatta iken kaymakamla ilgili bir bilgiye ulaşamaz.
2025 YILINDA KAYMAKAMIN BİLGİLERİNE ULAŞILIR
Bu duygu dolu öyküyü Musa Emmi’nin kızı Leyla Alkaş dostlarıyla, bu arada eşinin yakın arkadaşı emekli Mülkiye Baş Müfettişi Mahmut Esen’le de paylaşır.
Mahmut Bey hikâyeden çok etkilenir. “Gözyaşları içinde okudum” der. Kaymakamın görev yaptığı yıllara ait resmi gazeteleri tarar sabaha kadar ve cumhuriyet’in kaymakamının bilgilerine ulaşır.
O kaymakam Sabri Demir’dir. Onunla ilgili bilgileri toplar. 1916-1917 yıllarında Kafkas Cephesinde görev yapmış ve Enver Paşa tarafından üstün hizmet madalyası ile ödüllendirilmiştir. Pek çok takdir ve teşekkür almıştır. Aldığı takdirnamelerden biri de 1945 ve 1946 yıllarında köy enstitüsü mezunu öğretmenlere tahsis edilecek toprakların, okul yapımının vb işlerin kolaylaştırılması konusunda gösterdiği hassasiyettir.
DEMOKRAT PARTİ DÖNEMİNDE İSTEMEDİĞİ HALDE EMEKLİ EDİLDİ
Kaymakamın yaptığı işler cezasız kalmaz. 1951 yılında henüz yaşı gelmediği ve kendisi istemediği halde resen emekli edilir.
KÖY ENSTİTÜLERİ VE ÇAĞDAŞ EĞİTİM VAKFI’NDA TOPLANTI ÖNERİSİ
Mahmut Bey ulaştığı bilgileri Musa Uysal’ın çocuklarından Leyla Alkaş’a iletir. Mahmut Bey “İsterseniz çocuklarına ve torunlarına da ulaşabiliriz” der. Telefonlaşırlar. Kaymakamın İzmir ve İstanbul’da yaşayan çocukları ve torunları da çok heyecanlanırlar.
Ülkemizin içinden geçtiği bu fırtınalı dönemde yurtseverlerin birlik, beraberlik ve dayanışmasına her zamankinden daha fazla gereksinim duyulduğunu düşünerek Mecitözü’nde 1940 yılında başlayarak günümüze ulaşan bu öykünün Ankara buluşmasını tam 85 yıl sonra gerçekleştirilmesine karar verilir.
Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı Başkanı Erdal Atıcı, bu konunun kurucu iradenin bir aydınlanma projesi olan köy enstitülerinin felsefesi ve cumhuriyet tarihi açısından da değerlendirilmesine olanak sağlayacak olması nedeniyle Vakıfta düzenlenmesi önerisinde bulunur. Cumhuriyet kaymakamı Sabri Demir’in çocukları, torunları; Uysal’ın kızları damatları ve torunları toplantı önerisini büyük bir memnuniyetle karşılar.
85 YIL SONRA YAPILAN ETKİNLİK
9 Mayıs 2025 tarihinde yapılan etkinlik büyük bir beğeniyle izlendi. Toplantı, Cumhuriyetin kuruluş döneminin ruhunu yansıtan bir müzik dinletisiyle başladı, arkasından Zarife Sakarya, Köy Enstitüleri ve Çağdaş Eğitim Vakfı adına gelen konukları selamladı. Mahmut Esen, “Bir Mülki İdare Amirinin Gözünden Atatürk’ün Kaymakamı Sabri Demir”i, Leyla Alkaş da, “Eğitim Dünyasının Musa Emmisini” anlattılar.
Av. Şıhça Yavuz, Yokuşta Yürüyen Adam’ın öyküsünü, dostları da Musa Uysal’la ilgili anılarını anlattı.
Erdem Eren, etkinliğe konu olan öykü ile Abidin Dino’nun Mecitözü günlerine ilişkin öyküsünü seslendirdi. Konuk konuşmalarının ardından bir kokteyl ile sonlanan etkinliğe Musa Uysal’ın dostları, arkadaşları, yazar Attila Aşut, Avukat Şıhça Yavuz, siyasetçi ve eğitimci Mustafa Gazalcı, ülkemizdeki örgütlü eğitim hareketinin önderleri İlhan Alkan, Nazım Bayata, Dr. Niyazi Altunya, emekli vali, kaymakam ve müfettişler, Sabri Demir’in torunları, Musa Emmi’nin çocukları ve çok sayıda yurtsever katıldı.
