Son yıllarda özellikle sosyal medya ve bazı erkeklik söylemlerinde sıkça karşımıza çıkan “alfa erkek” kavramı, sanıldığının aksine ne kurtlardan ne de doğadan ilham alıyor. Bilimsel araştırmalar, bu iddiaların hem insanlar hem de hayvanlar için geçersiz olduğunu açıkça ortaya koydu.
EFSANENİN DOĞUŞU: BİR DAVRANIŞ BİLİMCİSİNİN NOTLARINDAN
Alfa erkek miti, 1930’larda ve 40’larda İsviçre’de çalışan hayvan davranışları uzmanı Rudolf Schenkel’in kurtlar üzerine yaptığı gözlemlere dayanıyor. Schenkel, “alfa” ve “beta” gibi terimleri, birbirine yabancı kurtların yapay ortamlarda oluşturduğu hiyerarşilere bakarak kullanmıştı. Bu yorumlar, gerçek doğa şartlarını yansıtmadığı halde yayıldı.
Schenkel’in çalışmasından ilham alan ünlü kurt araştırmacısı David Mech de 1970 tarihli kitabında “alfa” kavramını kullandı. Kitap popülerleşince bu fikir, bilimsel içeriğinden koparılarak erkeklik söylemleri için bir araca dönüştü.
HATALI BİR GÖZLEMİN YIKILIŞI
Mech, yıllar sonra yaptığı açıklamalarda ilk gözlemlerinin yapay ortamlarda olduğunu ve kurtların doğadaki gerçek yaşam biçimini yansıtmadığını belirtti. Radyo takip cihazlarıyla yapılan sahadaki ilk gözlemler sayesinde, kurt sürülerinin birer aile birimi olduğu ve “alfa” denilen erkek ya da dişinin aslında sadece ebeveyn olduğunu ortaya koydu.
BAŞKA TÜRLERDE ALFA VARLIĞI GEÇERLİ Mİ?
Bazı türlerde örneğin gorillerde belirgin bir erkek baskınlığı gözlemlenebiliyor. Ancak bu durum, genelleme yapılabilecek kadar yaygın değil. Almanya’daki Göttingen Primat Araştırma Merkezi’nden bilim insanı Peter Kappeler’in de dahil olduğu yeni bir araştırma, baskın erkek yapısının primat türlerinin çoğunda geçerli olmadığını ortaya koydu.
151 primat popülasyonunun incelendiği çalışmada sadece 25’inde baskın erkek modeli gözlemlendi. Dişi baskınlığı ise 16’sında vardı. Geri kalan büyük çoğunlukta ise belirgin bir cinsiyet hiyerarşisi gözlemlenmedi.
İNSANLAR İÇİN NE ANLAMA GELİYOR?
Bilim insanları, insanın biyolojik ve sosyal özelliklerinin, net cinsiyet baskınlığı olmayan türlere daha yakın olduğunu belirtiyor. Bu nedenle, insan toplumlarında erkek egemenliğini “doğal düzen” ya da “primat mirası” gibi iddialarla savunmak bilimsel dayanaktan yoksun olarak gözüküyor. Ayrıca, alfa kavramının tercih edildiği hayvanlar kurtlar, aslanlar, büyük maymunlar ironik biçimde bu tür hiyerarşilere en az sahip olan türler arasında.
GERÇEK ALFA HANGİSİ?
Alfa kavramı ilk kez evcil tavuklar için kullanılmıştı. Sosyal yapıları katı olan tavuklar arasında gerçekten de baskın bireyler olur. Dolayısıyla, bilime göre kişiliğini “alfa” olmak üzerine inşa etmek isteyen biri kurtları değil tavukları örnek almalı.
